เบาหวานลงไตคืออะไร?

เบาหวานลงไต (Diabetic Kidney Disease) คือภาวะแทรกซ้อนเรื้อรังที่เกิดจากระดับน้ำตาลในเลือดสูงเป็นเวลานาน ทำให้หน่วยกรองในไตถูกทำลายจนประสิทธิภาพการทำงานลดลง ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะไตวายเรื้อรังระยะสุดท้ายได้

จะทราบได้อย่างไรว่าเป็นเบาหวานลงไต?

เนื่องจากในระยะแรกมักไม่มีอาการ จึงทราบได้จากการตรวจคัดกรองประจำปีเท่านั้น ซึ่งประกอบด้วยการตรวจปัสสาวะเพื่อหาโปรตีนอัลบูมินรั่ว (UACR) และการตรวจเลือดเพื่อประเมินอัตราการกรองของไต (eGFR)

จะป้องกันหรือชะลอภาวะเบาหวานลงไตได้อย่างไร?

การป้องกันและชะลอทำได้โดยการควบคุมระดับน้ำตาล (A1C) และความดันโลหิตให้ได้ตามเป้าหมายอย่างสม่ำเสมอ, การใช้ยาที่ช่วยปกป้องไต เช่น SGLT2 inhibitors หรือ ACEi/ARBs, และการควบคุมอาหารโดยเฉพาะการจำกัดโซเดียม

เบาหวานลงไต (Diabetic Kidney Disease): ภัยเงียบที่ป้องกันและชะลอได้

บทนำ ภาวะเบาหวานลงไต หรือ Diabetic Kidney Disease (DKD) / Nephropathy คือหนึ่งในภาวะแทรกซ้อนเรื้อรังที่พบบ่อยและอันตรายที่สุดของโรคเบาหวาน และเป็น สาเหตุอันดับหนึ่งของโรคไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย ทั่วโลก ภาวะนี้จะค่อยๆ ทำลายการทำงานของไตอย่างช้าๆ โดยที่ผู้ป่วยอาจไม่มีอาการใดๆ ในระยะแรกเลย การทำความเข้าใจกลไกการเกิดโรค, การตรวจคัดกรองอย่างสม่ำเสมอ, และการรักษาที่ถูกต้อง คือหัวใจสำคัญในการปกป้องไตของคุณและชะลอการดำเนินของโรค

กลไกการเกิดโรค: น้ำตาลในเลือดสูงทำร้ายไตได้อย่างไร?

ไตของเราประกอบด้วยหน่วยกรองขนาดเล็กจิ๋วหลายล้านหน่วยที่เรียกว่า โกลเมอรูลัส (Glomerulus) ซึ่งทำหน้าที่กรองของเสียออกจากเลือดและรักษาสารที่ดีไว้ในร่างกาย เมื่อระดับน้ำตาลในเลือดสูงเป็นเวลานาน จะส่งผลเสียต่อไตในหลายกลไก:

ไตทำงานหนักขึ้น: ระดับน้ำตาลที่สูงทำให้ไตต้องทำงานหนักขึ้นเพื่อกรองน้ำตาลส่วนเกินออกจากเลือด
หลอดเลือดฝอยถูกทำลาย: น้ำตาลที่สูงจะเข้าไปทำลายหลอดเลือดฝอยในหน่วยไตโดยตรง ทำให้ผนังหลอดเลือดหนาตัวขึ้นและเกิดรูรั่ว
โปรตีนอัลบูมินรั่วในปัสสาวะ: เมื่อหน่วยไตเกิดรูรั่ว โปรตีนที่สำคัญและมีขนาดเล็กอย่าง อัลบูมิน (Albumin) จะสามารถเล็ดลอดออกมาในปัสสาวะได้ การตรวจพบอัลบูมินในปัสสาวะ (Albuminuria) จึงเป็นสัญญาณเตือนแรกสุดของภาวะเบาหวานลงไต

เมื่อไตถูกทำลายมากขึ้นเรื่อยๆ ความสามารถในการกรองของเสียจะลดลง (ค่า eGFR ลดลง) จนนำไปสู่ภาวะไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย ซึ่งผู้ป่วยจำเป็นต้องได้รับการบำบัดทดแทนไต เช่น การฟอกเลือด หรือการปลูกถ่ายไต

อาการและอาการแสดง

โดยทั่วไปในระยะเริ่มแรกไม่มีอาการอะไร จนกระทั่งไตเริ่มเสื่อมจึงเกิดอาการบวม เหนื่อยง่าย อาเจียน อ่อนเพลีย ดังนั้นควรพบแพทย์เพื่อตรวจปัสสาวะ

การตรวจคัดกรอง: ค้นหาความเสี่ยงก่อนเกิดอาการ

เนื่องจากในระยะแรกมักไม่มีอาการใดๆ การตรวจคัดกรองประจำปีจึงเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง

ใครควรตรวจ?
- ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2: ควรได้รับการตรวจ ครั้งแรกทันทีที่ได้รับการวินิจฉัย
- ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1: ควรเริ่มตรวจภายใน 5 ปีหลังการวินิจฉัย
ตรวจอะไรบ้าง? (ต้องตรวจ 2 อย่างควบคู่กันเสมอ)
1. ตรวจปัสสาวะเพื่อหาโปรตีนอัลบูมินรั่ว (Urine Albumin-to-Creatinine Ratio - UACR): เป็นการตรวจที่ไวที่สุดในการค้นหาภาวะเบาหวานลงไตในระยะเริ่มต้น
2. ตรวจเลือดเพื่อประเมินอัตราการกรองของไต (estimated Glomerular Filtration Rate - eGFR): เป็นการประเมินประสิทธิภาพการทำงานโดยรวมของไต
ตรวจบ่อยแค่ไหน? ควรได้รับการตรวจ อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง

การป้องกันและชะลอโรค: กลยุทธ์ปกป้องไต

หัวใจสำคัญของการรักษาคือการป้องกันและชะลอการดำเนินของโรคให้ได้มากที่สุด ซึ่งประกอบด้วยหลายกลยุทธ์ที่ต้องทำควบคู่กัน:

ควบคุมระดับน้ำตาล (A1C): การควบคุมระดับน้ำตาลสะสมให้ได้ตามเป้าหมาย (โดยทั่วไป < 7.0%) เป็นวิธีที่สำคัญที่สุดในการป้องกันและชะลอโรค
ควบคุมความดันโลหิต: การควบคุมความดันโลหิตให้ น้อยกว่า 130/80 มม.ปรอท มีความสำคัญไม่แพ้การควบคุมน้ำตาล การใช้ยาลดความดันโลหิตกลุ่ม ACE inhibitors (ACEi) หรือ ARBs เป็นยาหลักที่แนะนำ เนื่องจากมีคุณสมบัติในการปกป้องไตโดยตรง
การเลือกใช้ยารักษาเบาหวาน: ยาเบาหวานกลุ่มใหม่มีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการปกป้องไต
- SGLT2 inhibitors (เช่น Empagliflozin, Dapagliflozin): ได้รับการพิสูจน์แล้วว่าสามารถชะลอการเสื่อมของไตได้อย่างมีนัยสำคัญ และเป็นยาที่แนะนำอย่างยิ่งในผู้ป่วยเบาหวานที่มีโรคไตเรื้อรัง
- GLP-1 Receptor Agonists (เช่น Liraglutide, Semaglutide): เป็นอีกกลุ่มยาที่แสดงให้เห็นถึงประโยชน์ในการชะลอการเกิดโปรตีนรั่วในปัสสาวะ
ควบคุมอาหาร: โดยเฉพาะการจำกัดการบริโภคโซเดียม (เกลือ) ให้น้อยกว่า 2,300 มิลลิกรัมต่อวัน และปรึกษานักโภชนาการเกี่ยวกับการจำกัดโปรตีนในกรณีที่ไตเริ่มเสื่อมแล้ว
หลีกเลี่ยงยาที่เป็นพิษต่อไต: โดยเฉพาะยาแก้ปวดกลุ่ม NSAIDs (เช่น Ibuprofen, Naproxen) ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาเหล่านี้ต่อเนื่องเป็นเวลานาน

การรักษาโรคไตจากเบาหวาน

การควบคุมเบาหวาน จากการศึกษาของหลายสถาบันมีชื่อและเชื่อถือได้ สรุปว่าการควบคุมการควบคุมน้ำตาล ให้ใกล้เคียงปกติให้มากที่สุด สามารถลดอุบัติการณ์ของ microalbuminuria และโรคไต
การคุมความดันโลหิตสูง ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่หนึ่งมักพบมีความดันโลหิตสูง เมื่อพบว่ามี microalbuminuria แล้ว ส่วนเบาหวานชนิดทีสองมักพบมีความดันโลหิตสูงร่วมด้วยตั้งแต่วินิจฉัยได ซึ่งอาจจะเป็นผลมาจากภาวะที่เรียกว่า insulin resistant syndrome (เบาหวาน ความดันโลหิตสูง อ้วน ไขมัน triglyceride, LDL-C สูง เกิดโรคหลอดเลือดหัวใจได้ง่าย)

แนะนำให้ลดความดันโลหิตให้ต่ำกว่า 130/85 mmHg ในผู้ป่วยอายุมากกว่า 18 ปี
ผู้ป่วยที่มีความดันสูงเฉพาะช่วงบีบตัว isolated systolic hypertension>180mmhg ให้ลดความดันช่วงบีบตัว [systolic] ให้ต่ำกว่า160 mmHg ถ้าความดัน systolic 160-179 mmHg ให้ลดความดันลงจากเดิม 20 mmHg
แนะนำให้ใช้ ACE Inhibitor กับผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่หนึ่งที่มี microalbuminuria แม้ว่าความดันจะปกติ
ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่สองให้ใช้ ACE Inhibitor หรือ Angiotensin inhibitor blockerเมื่อมี microalbuminuria ร่วมกับความดันโลหิตสูง
ผู้ป่วยเบาหวานที่มีไข่ขาวออกมาก และไตเริ่มเสื่อมมากขึ้น(ค่าการทำงานของไตมากกว่า 1.5)การให้ยาAngiotensin inhibitor blocker จะชะลอการเกิดโรคไต

การควบคุมอาหารโปรตีนต่อการเปลี่ยนแปลงโรคไต ถ้าไตยังเสื่อมไม่มากให้รับประทานโปรตีน 0.8-1 ก/กม/วัน ถ้าไตเสื่อมมากขึ้นให้ลดเหลือ 0.8 ก/กม/วันซึ่งจะชะลอ การเสื่อมของไต
หากใช้ยา ACE Inhibitor หรือ Angiotensin inhibitor blocker ร่วมกับยาขับปัสสาวะจะต้องมีการติดตามการทำงานของไตและเกลือโพแทสเซี่ยม
หากอัตราการกรองของไตน้อยกว่า 60 มิลิเมตรต่อนาทีต้องติดตามเรื่องโรคแทรกซ้อนที่เกิดจากโรคไต
รักษาการติดเชื้อของทางเดินปัสสาวะเช่นกระเพาะปัสสาวะอักเสบหรือกรวยไตอักเสบผู้ป่วยจะมีอาการปัสสาวะขัดหรือขุ่น บางรายมีไข้ปวดเอวการเลือกยาปฏิชีวนะต้องระวังอย่าให้ทีผลกระทบต่อไตหากมีอาการดังต่อไปนี้ควรรีบพบแพทย์

ขณะปัสสาวะมีอาการปวด
ปัสสาวะบ่อยและกลั้นปัสสาวะไม่ได้
ปัสสาวะขุ่น หรือมีสีแดง
ไข้หนาวสั่น
ปวดเอว

เมื่อไตวายจะมีอาการ

อาการบวม ช่วงแรกเกิดจากไข่ขาวในเลือดต่ำ แต่ช่วงหลังเกิดจากไตเสื่อมจนไม่สามารถขับน้ำออก
อ่อนเพลียจากที่โลหิตจาง
คลื่นไส้อาเจียน รับประทานอาหารไม่ได้เนื่องจากมีการคั่งของๆเสีย
ซึมและโคม่าหากมีการคั่งของๆเสียมาก

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว