ทำไมการลดน้ำหนักจึงสำคัญที่สุดสำหรับผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2?

เพราะโรคอ้วนเป็นสาเหตุหลักของ 'ภาวะดื้อต่ออินซูลิน' ซึ่งเป็นกลไกสำคัญของเบาหวานชนิดที่ 2 การลดน้ำหนักจึงเป็นการรักษาที่ต้นเหตุ ช่วยให้ร่างกายตอบสนองต่ออินซูลินได้ดีขึ้น และควบคุมระดับน้ำตาลได้ง่ายขึ้นอย่างมาก

ยาเบาหวานกลุ่มไหนที่ช่วยลดน้ำหนักได้ดี?

ยาเบาหวานกลุ่มใหม่ๆ ที่มีคุณสมบัติเด่นในการลดน้ำหนักและมักถูกเลือกใช้ในผู้ป่วยที่มีโรคอ้วนร่วมด้วยคือ กลุ่ม GLP-1 Receptor Agonists (ชนิดฉีด) และกลุ่ม SGLT2 inhibitors (ชนิดกิน)

ต้องอ้วนแค่ไหนถึงจะพิจารณาผ่าตัดเพื่อรักษาเบาหวาน?

โดยทั่วไปจะพิจารณาการผ่าตัด (Metabolic Surgery) ในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ที่มีดัชนีมวลกาย (BMI) ตั้งแต่ 30 kg/m² ขึ้นไป ซึ่งไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลได้ดีด้วยการปรับพฤติกรรมและใช้ยาอย่างเต็มที่แล้ว

จัดการเบาหวานและโรคอ้วนไปพร้อมกัน: แนวทางสู่การควบคุมโรคอย่างยั่งยืน

สำหรับผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ส่วนใหญ่ การต่อสู้ไม่ได้มีเพียงแค่การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด แต่ยังรวมถึงการจัดการกับ "ภาวะน้ำหนักเกินหรือโรคอ้วน" ซึ่งเป็นรากฐานสำคัญและเป็นปัจจัยขับเคลื่อนหลักของตัวโรค การจัดการน้ำหนักจึงไม่ใช่แค่ทางเลือกเพื่อความสวยงาม แต่เป็น กลยุทธ์การรักษาที่สำคัญที่สุด ที่สามารถเปลี่ยนแนวทางการดำเนินของโรคและนำไปสู่คุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้อย่างยั่งยืน

ทำไมการลดน้ำหนักจึงสำคัญอย่างยิ่ง?

โรคอ้วนและเบาหวานชนิดที่ 2 มีความเชื่อมโยงกันอย่างแยกไม่ออก ไขมันส่วนเกิน โดยเฉพาะไขมันในช่องท้อง (Visceral Fat) เป็นตัวการหลักที่ทำให้เกิด "ภาวะดื้อต่ออินซูลิน" ซึ่งเป็นกลไกสำคัญของเบาหวานชนิดที่ 2 ดังนั้น การลดน้ำหนักจึงส่งผลดีโดยตรงต่อการรักษาเบาหวานในหลายมิติ:

เพิ่มการตอบสนองต่ออินซูลิน: ทำให้ร่างกายใช้อินซูลินที่มีอยู่ได้ดีขึ้น
ควบคุมระดับน้ำตาลได้ง่ายขึ้น: บ่อยครั้งสามารถลดปริมาณยาหรือชนิดของยาที่ใช้ลงได้
ลดปัจจัยเสี่ยงโรคหัวใจและหลอดเลือด: ช่วยควบคุมความดันโลหิตและไขมันในเลือดได้ดีขึ้น
อาจนำไปสู่ภาวะเบาหวานสงบ (Diabetes Remission): ในผู้ป่วยบางรายที่ลดน้ำหนักได้อย่างมีนัยสำคัญ อาจสามารถควบคุมระดับน้ำตาลให้อยู่ในเกณฑ์ปกติได้โดยไม่ต้องใช้ยา

เป้าหมายการลดน้ำหนัก: ไม่ต้องผอม แต่ต้องลดให้ถึงเป้า

เป้าหมายการลดน้ำหนักในผู้ป่วยเบาหวานไม่ได้ตั้งไว้เพื่อให้มีรูปร่างผอมเพรียว แต่เป็นการตั้งเป้าหมายที่มีผลต่อสุขภาพอย่างชัดเจน ตามแนวทางมาตรฐานสากลแนะนำเป้าหมายการลดน้ำหนักที่แตกต่างกันไปตามประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ:

ลด 3-5%: ช่วยให้ระดับน้ำตาลสะสม (HbA1c) และระดับน้ำตาลในเลือดดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัด
ลด 5-10%: ส่งผลดีต่อการควบคุมเบาหวาน, ความดันโลหิต, และไขมันในเลือดอย่างครอบคลุม
ลด >10-15%: อาจจำเป็นสำหรับการปรับปรุงภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ เช่น โรคไขมันพอกตับ หรือภาวะหยุดหายใจขณะหลับ และอาจนำไปสู่ภาวะเบาหวานสงบได้

แนวทางการจัดการ: บูรณาการหลายวิธีเพื่อเป้าหมายระยะยาว

การจัดการโรคอ้วนในผู้ป่วยเบาหวานต้องใช้วิธีการแบบองค์รวมและต่อเนื่อง ไม่ใช่วิธีใดวิธีหนึ่งเพียงอย่างเดียว

1. การปรับเปลี่ยนพฤติกรรม (Lifestyle Intervention) - รากฐานที่ต้องทำ

นี่คือพื้นฐานที่สำคัญที่สุดและต้องทำเป็นอันดับแรกเสมอ

โภชนบำบัด (Nutrition Therapy):
- หัวใจหลักคือการสร้างภาวะขาดดุลพลังงาน (Calorie Deficit): คือการรับประทานอาหารให้น้อยกว่าพลังงานที่ร่างกายใช้ในแต่ละวัน เพื่อให้ร่างกายดึงไขมันสะสมมาใช้
- ไม่มีสูตรตายตัว: สามารถใช้แผนอาหารได้หลากหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็น Low-Carbohydrate, Low-Fat, หรือแบบเมดิเตอร์เรเนียน สิ่งสำคัญคือต้องเป็นรูปแบบที่ผู้ป่วยสามารถทำได้อย่างต่อเนื่องและยั่งยืน
- ปรึกษานักกำหนดอาหาร: เพื่อวางแผนมื้ออาหารที่เหมาะสมกับวิถีชีวิตและให้สารอาหารครบถ้วน
การออกกำลังกาย (Physical Activity):
- เป้าหมาย: ออกกำลังกายระดับปานกลาง อย่างน้อย 150 นาทีต่อสัปดาห์ และควรมีการฝึกความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ (Resistance Training) 2-3 ครั้งต่อสัปดาห์
- ประโยชน์: ช่วยเผาผลาญพลังงาน, เพิ่มมวลกล้ามเนื้อซึ่งช่วยให้การเผาผลาญดีขึ้น, และเพิ่มความไวของอินซูลิน

2. การใช้ยา (Pharmacotherapy)

หากการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมอย่างเต็มที่นาน 3-6 เดือนแล้วยังไม่สามารถลดน้ำหนักได้ตามเป้าหมาย แพทย์จะพิจารณาใช้ยาเป็นตัวช่วย ควบคู่ไปกับการปรับพฤติกรรม

หลักการเลือกยา: ในผู้ป่วยเบาหวาน แพทย์จะพิจารณาเลือกใช้ยาที่ มีผลดีทั้งต่อการควบคุมระดับน้ำตาลและการลดน้ำหนัก ไปพร้อมๆ กัน
กลุ่มยาที่แนะนำ: ปัจจุบันมียาเบาหวานกลุ่มใหม่ๆ ที่มีคุณสมบัติเด่นในการลดน้ำหนัก เช่น GLP-1 Receptor Agonists (ชนิดฉีด) และ SGLT2 inhibitors (ชนิดกิน) ซึ่งมักจะถูกเลือกใช้เป็นลำดับต้นๆ ในผู้ป่วยกลุ่มนี้

3. การผ่าตัดเพื่อรักษาโรคอ้วนและเบาหวาน (Metabolic Surgery)

การผ่าตัดเป็นทางเลือกที่มีประสิทธิภาพสูงที่สุดในการลดน้ำหนักและอาจทำให้เบาหวานเข้าสู่ภาวะสงบได้

ข้อบ่งชี้: จะพิจารณาในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ที่มี:
- ดัชนีมวลกาย (BMI) ≥ 40 kg/m² (โรคอ้วนรุนแรง)
- BMI 35.0–39.9 kg/m²
- BMI 30.0–34.9 kg/m² ที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลได้ดีด้วยการปรับพฤติกรรมและใช้ยาอย่างเต็มที่แล้ว
วิธีการ: เป็นการผ่าตัดกระเพาะอาหารหรือลำไส้เพื่อให้รับประทานอาหารได้น้อยลง และเปลี่ยนแปลงการหลั่งฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับความอิ่มและระดับน้ำตาล

โดยสรุป การจัดการโรคอ้วนในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 คือกระบวนการที่ต้องทำอย่างต่อเนื่องและจริงจัง โดยเริ่มต้นจากการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเป็นรากฐาน และอาจพิจารณาใช้ยาหรือการผ่าตัดเข้ามาเสริมเพื่อช่วยให้บรรลุเป้าหมายด้านสุขภาพในระยะยาว

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว