หน้าหลัก | สุขภาพดี | สุภาพสตรี | การแปลผลเลือด | โรคต่างๆ | วัคซีน | อาหารเพื่อสุขภาพ
คอเลสเตอรอล: ความเข้าใจ การวัด และการควบคุมเพื่อสุขภาพหัวใจ
บทนำ
คอเลสเตอรอลในเลือดสูงเป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่นำไปสู่โรคหัวใจและหลอดเลือด รวมถึงโรคหลอดเลือดสมอง โดยเฉพาะในผู้ที่มีความเสี่ยงพื้นฐาน เช่น สูบบุหรี่ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน ระดับคอเลสเตอรอลขึ้นอยู่กับอายุ เพศ อาหาร และพันธุกรรม เมื่อคอเลสเตอรอลสูงเกินไป จะเกิดคราบไขมันเกาะตามผนังหลอดเลือด (atherosclerosis) ส่งผลให้หลอดเลือดตีบหรือแข็งตัว ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะร้ายแรง เช่น โรคหัวใจขาดเลือดหรือสโตรก บทความนี้จะอธิบายถึงคอเลสเตอรอลคืออะไร ประเภท ผลกระทบ วิธีวัด และวิธีควบคุม เพื่อช่วยให้คุณดูแลสุขภาพได้อย่างเหมาะสม
คอเลสเตอรอลคืออะไร
คอเลสเตอรอลเป็นไขมันชนิดหนึ่งที่ร่างกายผลิตเองในตับ และยังได้รับจากอาหาร เช่น เนื้อสัตว์ ไข่แดง และผลิตภัณฑ์นมเต็มมันเนย ร่างกายใช้คอเลสเตอรอลในการสร้างเยื่อหุ้มเซลล์ ฮอร์โมน (เช่น เอสโตรเจน เทสโทสเตอโรน คอร์ติซอล) และวิตามิน D เมื่อผิวได้รับแสงแดด อย่างไรก็ตาม การรับประทานอาหารที่มีไขมันอิ่มตัวและไขมันทรานส์สูง (เช่น เนย อาหารทอด) จะกระตุ้นให้ตับผลิตคอเลสเตอรอลเพิ่มขึ้น และหากระดับสูงเกินไป อาจสะสมเป็นคราบตามผนังหลอดเลือด ซึ่งทำให้ผนังหลอดเลือดหนาตัวเกิดภาวะหลอดเลือดแดงแข็ง ส่งผลให้เกิดหลอดเลือดตีบ หากเกิดที่หัวใจอาจนำไปสู่โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด หรือที่สมองอาจเป็นสโตรกStroke
ประเภทของคอเลสเตอรอล
คอเลสเตอรอลเดินทางในเลือดผ่านโปรตีนหุ้มที่เรียกว่าไลโปโปรตีน (lipoproteins) และแบ่งออกเป็น:
- Total Cholesterol: วัดปริมาณคอเลสเตอรอลทั้งหมดในเลือด รวม LDL, HDL และส่วนอื่น ๆ อุดมคติ <200 มก./ดล.
- LDL Cholesterol (ไขมันเลว): ถือว่าเป็นไขมันเลวเนื่องจากหากระดับสูง จะเกาะตามผนังหลอดเลือด ส่งผลให้หลอดเลือดหนาตัว แข็ง และตีบ ซึ่งอาจทำให้เกิดลิ่มเลือด นำไปสู่โรคหัวใจเฉียบพลัน สโตรก หรือโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลายตีบ
- HDL Cholesterol (ไขมันดี): ที่ว่าเป็นไขมันดีเนื่องจากทำหน้าที่พาคอเลสเตอรอลที่เกินออกจากผนังหลอดเลือด กลับไปกำจัดที่ตับ ระดับสูงช่วยป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด
- Triglycerides: ไขมันไครกลีเซอร์ไรดไขมันที่สะสมพลังงานจากอาหาร หากสูงเกินไป (เช่น จากน้ำหนักเกิน การดื่มสุรา หรืออาหารแป้งมาก) จะเพิ่มความเสี่ยงโรคหลอดเลือดสาเหตุของไตรกลีเซอร์ไรด์ในเลือดสูงได้แก่ น้ำหนักเกินหรืออ้วน การขาดการออกกำลังกาย การสูบบุหรี่ การดื่มสุรามากไป การรับประทานอาหารแป้งมากไป(มากกว่าร้อยละ 60) ผู้ที่มีไขมันไตร์กลีเซอร์ไรด์ในเลือดสูงมักจะมีไขมันเลว สูง และไขมันดี ต่ำ
- Lp(a) Cholesterol: ชนิดของไขมันเลวที่หากสูงจะเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อโรคหัวใจ
ผลกระทบของคอเลสเตอรอลต่อสุขภาพ
- ข้อดี: ช่วยสร้างเซลล์ ฮอร์โมน และวิตามิน D ซึ่งจำเป็นต่อร่างกาย
- ข้อเสีย: ระดับ LDL สูงนำไปสู่หลอดเลือดแข็ง (atherosclerosis) ซึ่งอาจทำให้เกิดโรคหัวใจขาดเลือด สโตรก หรือปัญหาหลอดเลือดขา ส่วนไตรกลีเซอไรด์สูงสัมพันธ์กับโรคอ้วน เบาหวาน และตับ
อาการและการตรวจวัดคอเลสเตอรอล
คอเลสเตอรอลสูงมักไม่มีอาการชัดเจน ผู้ป่วยจะสังเกตได้เมื่อเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น เจ็บหน้าอก (จากโรคหัวใจ) หรืออาการขาอ่อนแรง (จากสโตรก) การวัดระดับทำได้ผ่านการเจาะเลือดแบบ Lipid Profile หลังงดอาหาร 9-12 ชั่วโมง ซึ่งรวม:
- Total Cholesterol: อุดมคติ <200 มก./ดล. (เริ่มสูง 200-239 มก./ดล., สูง ≥240 มก./ดล.)
- LDL Cholesterol: อุดมคติ <100 มก./ดล. (สูงมาก ≥190 มก./ดล.)
- HDL Cholesterol: อุดมคติ ≥60 มก./ดล. (ความเสี่ยงถ้า <40 มก./ดล.)
- Triglycerides: อุดมคติ <150 มก./ดล. (ต้องรักษาหาก ≥200 มก./ดล.)
แพทย์แนะนำให้ตรวจทุก 4-6 ปีสำหรับคนทั่วไป หรือบ่อยขึ้นหากมีปัจจัยเสี่ยง เช่น อายุ (ชาย >45 ปี, หญิง >55 ปี), ประวัติครอบครัวเป็นโรคหัวใจ, หรือโรคเรื้อรัง
การตรวจเลือดหาคอเลสเตอรอลในเลือด
การวินิจฉัยไขมันในเลือด cholesterol ในเลือดสูง
จะต้องงดอาหาร(ดื่มน้ำได้)อย่างน้อย 9-12 ชม แพทย์จะสั่งตรวจไขมัน 4ตัวได้แก่
สำหรับการตรวจสุขภาพบางแห่งเจาะเลือดตรวจ Total cholesterol และ Triglycerides แพทย์จะสั่งเจาะเลือดต่อในรายที่ Total cholesterol มากกว่า 200
| ค่า Total Cholesterol | การแปรผล |
|---|---|
| น้อยกว่า 200 mg/dL | ค่าที่ต้องการ |
| 200–239 mg/dL | เริ่มสูง |
| 240 mg/dL and higher | สูง |
| ค่า LDL Cholesterol | การแปรผล |
|---|---|
| น้อยกว่า 100 mg/dL | ค่าที่ต้องการ |
| 100–129 mg/dL | สูงเล็กน้อย |
| 130–159 mg/dL | สูงปานกลาง |
| 160–189 mg/dL | สูง |
| 190 mg/dL and higher | สูงมาก |
| ค่า HDL Cholesterol | การแปรผล |
|---|---|
| น้อยกว่า 40 mg/dL | เป็นความเสี่ยงของการเกิดโรคหลอดเลือด |
| 40–59 mg/dL | พอใช้ |
| 60 mg/dL และมากกว่า | ป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด |
สำหรับค่า Triglycerides หากสูงจะเพิ่มความเสี่ยงของการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด
ปัจจัยที่ทำให้ค่า Triglycerides สูงได้แก่
สาเหตุของคอเลสเตอรอลสูง
- ควบคุมได้:
- อาหาร: ไขมันอิ่มตัว (เนื้อสัตว์ เนย ช็อคโกแลต อาหารทอด) และไขมันทรานส์ (น้ำมันพืชแปรรูป อาหารสำเร็จรูป) เพิ่ม LDL
- การขาดการออกกำลังกาย: นำไปสู่โรคอ้วนและไขมันเลวสูง
- ควบคุมไม่ได้:
- พันธุกรรม: ภาวะ familial hypercholesterolemia ทำให้ร่างกายสร้างคอเลสเตอรอลสูง
- เพศและอายุ: ผู้ชายมี HDL ต่ำกว่า ผู้หญิงอายุน้อย (<55 ปี) มี LDL ต่ำ แต่สูงขึ้นหลัง 55 ปี
การรักษาและควบคุมคอเลสเตอรอล
การรักษาขึ้นอยู่กับระดับไขมันและความเสี่ยงโรคหัวใจ (จากปัจจัยเช่น สูบบุหรี่ ความดันโลหิตสูง ประวัติครอบครัว)
การรักษาไขมันในเลือด( cholesterol)สูง
ในการรักษาคอเลสเตอรอลในเลือดสูงจะมีปัจจัยในการตัดสินใจให้การรักษาดังนี้
ปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด
โดยการนำข้อมูลใช้สำหรับคำนวณความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด
ค่าไขมันเลวที่เหมาะสม
ในการดูว่าค่าไขมันเลวว่าสูงหรือไม่จะต้องพิจารณาว่ามีโรคประจำตัวหรือไม่ มีความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดหรือไม่เพื่อจัดลำดับความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด
ตารางนี้เป็นการประเมินว่าคุณมีความเสี่ยงมากหรือน้อย
| โรคหรือปัจจัยที่คุณมีอยู่ | การจัดลำดับความเสี่ยง | เป้าหมายไขมันเลว |
|---|---|---|
| โรคหัวใจและหลอดเลือด, โรคเบาหวาน, ความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดมากกว่า 20 % | I. ความเสี่ยงสูงมาก* | น้อยกว่า 100 mg/dL |
| มีความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดมากกว่า 2ข้อ และความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจ 10–20% | II.ความเสี่ยงสูง | น้อยกว่า 130 mg/dL |
| มีความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดมากกว่า 2ข้อ และความเสี่ยงในการเกิดโรคหัวใจน้อยกว่า 10% | III. ความเสี่งปานกลาง | น้อยกว่า 130 mg/dL |
| มีความเสี่ยงหนึ่งข้อหรือน้อยกว่า | IV. ความเสี่ยงต่ำ | น้อยกว่า 160 mg/dL |
มาถึงขั้นตอนการรักษาไขมันในเลือดสูง
ขั้นตอนการรักษาจะขึ้นกับลำดับความความเสี่ยงของการเกิดโรคหัวใจและหลลอดเลือด
ลำดับความเสี่ยงระดับสูงมาก เป้าหมายไขมันเลวต้องน้อยกว่า 100 mg/dL
| ระดับ LDL | การรักษา |
|---|---|
| หากไขมันเลวมากกว่า 100 | ให้มีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และการใช้ยาลดไขมัน |
| หากไขมันเลวน้อยกว่า 100 | ให้ปรับเปลี่ยนพฤติกรรม |
ลำดับความเสี่ยงระดับสูง เป้าหมายไขมันเลวต้องน้อยกว่า 130 mg/dL
| ระดับ LDL | การรักษา |
|---|---|
| ระดับไขมันเลวมากกว่าหรือเท่ากับ 130 mg/dL | ให้เริ่มต้นด้วยการปรับพฤติกรรม |
| ระดับไขมันเลวมากกว่าหรือเท่ากับ 130 mg/dL หลังจากปรับพฤติกรรมไปแล้ว 3 เดือน | ให้การรักษาด้วยยาและการปรับพฤติกรรม |
| ระดับไขมันเลวน้อยกว่า130 mg/dL | ให้ปรับพฤติกรรม |
ลำดับความเสี่ยงระดับปานกลาง เป้าหมายไขมันเลวต้องน้อยกว่า 130 mg/dL
| Your LDL Level | Treatment |
|---|---|
| ระดับไขมันเลวมากกว่าหรือเท่ากับ 130 mg/dL | ให้เริ่มต้นด้วยการปรับพฤติกรรม |
| ระดับไขมันเลวมากกว่าหรือเท่ากับ 160 mg/dL หลังจากปรับพฤติกรรมไปแล้ว 3 เดือน | ให้การรักษาด้วยยาและการปรับพฤติกรรม |
| ระดับไขมันเลวน้อยกว่า130 mg/dL | ให้ปรับพฤติกรรม |
ลำดับความเสี่ยงระดับต่ำ เป้าหมายไขมันเลวต้องน้อยกว่า 160 mg/dL
| Your LDL Level | Treatment |
|---|---|
| ระดับไขมันเลวมากกว่าหรือเท่ากับ 160 mg/dL | ให้เริ่มต้นด้วยการปรับพฤติกรรม |
| ระดับไขมันเลวมากกว่าหรือเท่ากับ 160 mg/dL หลังจากปรับพฤติกรรมไปแล้ว 3 เดือน | ให้การรักษาด้วยยาและการปรับพฤติกรรม |
| ระดับไขมันเลวน้อยกว่า160 mg/dL | ให้ปรับพฤติกรรม |
การปรับพฤติกรรม:
- อาหาร:
- ไขมันอิ่มตัวไม่เกิน 7% ของพลังงานต่อวัน
- ไขมันรวม 25-35% (เน้นไขมันไม่อิ่มตัว 20-30%)
- คอเลสเตอรอลจากอาหาร <200 มก./วัน
- เพิ่มใยอาหาร (ข้าวโอ๊ต แอปเปิ้ล ถั่ว) และปลา (แซลมอน ทูน่า) 2 มื้อ/สัปดาห์ (มีโอเมก้า-3)
- ลดเกลือและสุรา (ผู้ชาย ≤2 ดื่ม/วัน, ผู้หญิง ≤1 ดื่ม/วัน)
- ควบคุมน้ำหนัก: ลด 5-10% หากน้ำหนักเกิน (เสี่ยงอ้วนลงพุงหากเส้นรอบเอวสูง ไตรกลีเซอไรด์สูง HDL ต่ำ)
- ออกกำลังกาย: อย่างน้อย 60 นาที/สัปดาห์ (เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ) เพื่อลด LDL และเพิ่ม HDL
การใช้ยา:
หากปรับพฤติกรรม 3 เดือนแล้วยังไม่ถึงเป้าหมาย (ขึ้นกับระดับความเสี่ยง):
- Statins: ลด LDL เป็นหลัก
- Bile Acid Sequestrants: ร่วมกับ Statins เพื่อลด LDL
- Nicotinic Acid: ลด LDL และไตรกลีเซอไรด์ เพิ่ม HDL (ต้องระวังผลข้างเคียง)
- Fibrates: ลดไตรกลีเซอไรด์ เพิ่ม HDL (ระวังผลข้างเคียงเมื่อใช้กับ Statins)
- Ezetimibe: ลดการดูดซึมไขมันจากลำไส้
เป้าหมายระดับ LDL ตามความเสี่ยง
- ความเสี่ยงสูงมาก (โรคหัวใจ เบาหวาน ความเสี่ยง >20%): <100 มก./ดล. (อาจ <70 หากเสี่ยงมาก)
- ความเสี่ยงสูง (ความเสี่ยง 10-20%): <130 มก./ดล.
- ความเสี่ยงปานกลาง (ความเสี่ยง <10%): <130 มก./ดล.
- ความเสี่ยงต่ำ: <160 มก./ดล.
คำแนะนำ
ควรตรวจสุขภาพประจำปีและปรึกษาแพทย์หากมีระดับคอเลสเตอรอลสูงต่อเนื่องหรือมีอาการผิดปกติ (เช่น เจ็บหน้าอก) การปรับพฤติกรรมเป็นกุญแจสำคัญ แต่หากจำเป็น ควรใช้ยาตามคำแนะนำแพทย์เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน
สรุป
คอเลสเตอรอลมีบทบาทสำคัญในร่างกาย แต่การรักษาสมดุลระหว่าง LDL และ HDL เป็นสิ่งจำเป็นเพื่อป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด การควบคุมผ่านอาหาร ออกกำลังกาย และการใช้ยาเมื่อจำเป็น จะช่วยให้คุณมีสุขภาพที่ดีในระยะยาว
เผยแพร่เมื่อ:
โดย: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร
