Statin: ยาลดคอเลสเตอรอลและป้องกันโรคหัวใจอย่างมีประสิทธิภาพ

บทนำ

Statin หรือ HMG-CoA reductase inhibitors เป็นยาลดไขมันยอดนิยมที่ช่วยลดระดับคอเลสเตอรอลชนิด LDL (Low-Density Lipoprotein) หรือ "คอเลสเตอรอลไม่ดี" ซึ่งมักสะสมในหลอดเลือดและนำไปสู่โรคหัวใจวายหรือโรคหลอดเลือดสมอง หากสะสมมากเกินไปอาจทำให้หลอดเลือดอุดตัน Statin จึงมีบทบาทสำคัญในการป้องกันและรักษาโรคที่เกี่ยวข้องกับระบบหลอดเลือดและหัวใจ รวมถึงลดความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อน เช่น หัวใจล้มเหลว อัมพฤกษ์ อัมพาต และการเสียชีวิตจากโรคหลอดเลือด

กลไกการทำงานของ Statin

Statin ทำงานโดยการยับยั้งเอนไซม์ HMG-CoA reductase ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ตับใช้ในการสร้างคอเลสเตอรอล เมื่อเอนไซม์นี้ถูกยับยั้ง ร่างกายจะสร้างคอเลสเตอรอลได้น้อยลง และตับจะเริ่มดึงคอเลสเตอรอลจากเลือดไปใช้มากขึ้น ทำให้ระดับคอเลสเตอรอลในเลือดลดลง นอกจากการลดคอเลสเตอรอล LDL แล้ว Statin ยังมีผลในการเพิ่มคอเลสเตอรอลชนิด HDL (High-Density Lipoprotein) ซึ่งเป็นคอเลสเตอรอลที่ดีต่อร่างกาย และยังช่วยลดระดับไตรกลีเซอไรด์ในเลือดอีกด้วย

ประโยชน์ของ Statin

• ลดระดับคอเลสเตอรอล: มีประสิทธิภาพสูงในการลด LDL และไตรกลีเซอไรด์ พร้อมทั้งเพิ่ม HDL
• ป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด: ลดความเสี่ยงของโรคหัวใจขาดเลือด, โรคหลอดเลือดสมอง, อัมพฤกษ์ อัมพาต และภาวะหัวใจล้มเหลว
• ลดการอักเสบ: มีฤทธิ์ต้านการอักเสบ ซึ่งอาจช่วยลดความเสี่ยงของโรคอื่น ๆ เช่น โรคอัลไซเมอร์ (ยังอยู่ในระหว่างการวิจัย)
• ลดอัตราการเกิดโรคหัวใจ: การใช้ Statin เพื่อลดไขมันช่วยลดอัตราการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดได้อย่างมีนัยสำคัญ

ประโยชน์ของ Statin ต่อสุขภาพหัวใจ

การใช้ Statin อย่างสม่ำเสมอสามารถช่วยลดความเสี่ยงของโรคหัวใจ โรคหลอดเลือดสมอง และภาวะอุดตันของหลอดเลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพ Statin ยังสามารถช่วยลดการเกิดภาวะแทรกซ้อนจากโรคหัวใจได้ เช่น การเกิดภาวะหัวใจล้มเหลวและการเสียชีวิตจากโรคหลอดเลือด

รักษาไขมันในเลือดแล้วจะหยุดยาลดไขมันได้หรือไม่

การจะพิจารณาว่าจะหยุดยาหรือไม่มีหลักพิจารณาอยู่หลายประการ

• ระดับไขมันก่อนการรักษา หากไขมันก่อนการรักษาสูงมาก การควบคุมโดยใช้การออกกำลังกายและการคุมอาหารอาจจะไม่เพียงพอ อาจจะจำเป็นต้องใช้ยา
• ความเสี่ยงต่อโรคหัวใจ หากมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจสูงก็ไม่ควรหยุดยา
• โรคประจำตัว หากท่านมีโรคประจำตัวที่เสี่ยงต่อการเกิดผลข้างเคียงของยา ถ้าไขมันไม่สูงมาก และท่านปรับเปลี่ยนพฤติกรรมได้ดี ก็อาจจะหยุดยาได้

แต่หลังจากหยุดยาหรือลดยาท่านจะต้องปรับพฤติกรรม และไปตามแพทย์นัด

ข้อบ่งชี้ในการรักษา

Statin ถูกใช้ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงสูงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด ได้แก่:

• ผู้ที่มีระดับคอเลสเตอรอลสูง (Hypercholesterolemia)
• ผู้ป่วยโรคเบาหวาน
• ผู้ป่วยความดันโลหิตสูง
• ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคหัวใจ
• ผู้สูบบุหรี่
• ผู้ที่มีภาวะไขมันในเลือดสูงแบบผสม (Mixed Dyslipidemia)
• ผู้ป่วยที่มีโรคหัวใจและหลอดเลือดอยู่แล้ว เช่น กล้ามเนื้อหัวใจตายหรือหลอดเลือดสมองตีบ (Secondary Prevention)

ชนิดของ Statin

Statin มีหลากหลายชนิด แต่ละชนิดมีระดับความแรงและผลข้างเคียงที่แตกต่างกัน:

• Atorvastatin (Lipitor): ลด LDL ได้มากถึง 50-60%, ใช้บ่อยในการป้องกันโรคหลอดเลือดหัวใจ (10-80 มก.)
• Rosuvastatin (Crestor): มีประสิทธิภาพสูง ลด LDL ได้มากถึง 60%, ผลข้างเคียงน้อย
• Simvastatin (Zocor): ลด LDL ได้ 30-50%, เหมาะสำหรับขนาดต่ำถึงปานกลาง แต่มีความเสี่ยงกล้ามเนื้ออ่อนแรง (20-80 มก.)
• Pravastatin (Pravachol): มีความแรงปานกลาง, ผลข้างเคียงต่อกล้ามเนื้อน้อย
• Lovastatin (Mevacor): ลด LDL ได้ 20-40%, เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่ำถึงปานกลาง (20-80 มก.)
• Fluvastatin (Lescol): มีฤทธิ์อ่อนกว่า, ลด LDL ได้ 20-30% (20-80 มก.)

การใช้ Statin และขนาดยาที่แนะนำ

การใช้ Statin ขึ้นอยู่กับระดับคอเลสเตอรอลและความเสี่ยงของผู้ป่วย แพทย์จะกำหนดชนิดและขนาดยาที่เหมาะสม โดยทั่วไป:

• มักรับประทานวันละครั้งในตอนเย็น เนื่องจากตับผลิตคอเลสเตอรอลมากในช่วงกลางคืน (ยกเว้นบางชนิด เช่น Atorvastatin สามารถรับประทานได้ทุกเวลา)
• รับประทานพร้อมอาหารหรือไม่ขึ้นกับชนิดยา เช่น Simvastatin ควรรับประทานพร้อมอาหารเพื่อเพิ่มการดูดซึม
• การทานยาอย่างต่อเนื่องและตามคำแนะนำของแพทย์เป็นสิ่งสำคัญเพื่อให้การรักษามีประสิทธิภาพสูงสุด

ต้องแจ้งแพทย์เรื่องอะไรก่อนการรักษา

ก่อนเริ่มใช้ Statin ควรแจ้งแพทย์เกี่ยวกับ:

• ประวัติแพ้ยา Statin หรือยาอื่น
• ยาที่ใช้อยู่ รวมถึงวิตามิน, อาหารเสริม, และสมุนไพร (โดยเฉพาะยาที่อาจมีปฏิกิริยา เช่น Cyclosporine, ยารักษาเชื้อรา, หรือน้ำเกรปฟรุต)
• โรคประจำตัว เช่น โรคตับ, โรคไต, โรคกล้ามเนื้อ (Myopathy), หรือเบาหวาน
• การตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร (ห้ามใช้ Statin ในสตรีตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร)
• ประวัติการดื่มแอลกอฮอล์ เนื่องจากอาจเพิ่มความเสี่ยงตับอักเสบ

ผลข้างเคียงของ Statin

Statin โดยทั่วไปมีความปลอดภัย แต่ก็อาจมีผลข้างเคียง ได้แก่:

ผลข้างเคียงที่พบได้บ่อย:

• ปวดกล้ามเนื้อ (พบ 5-10%), ปวดข้อ
• คลื่นไส้, ท้องอืด, ท้องร่วง, ท้องผูก
• ปวดศีรษะ
• เพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดเล็กน้อย (อาจเพิ่มความเสี่ยงเบาหวาน)

ผลข้างเคียงที่รุนแรง (พบน้อย):

• กล้ามเนื้ออักเสบ (Myopathy) และกล้ามเนื้อสลาย (Rhabdomyolysis): อาการปวดกล้ามเนื้อรุนแรง, อ่อนแรง, ปัสสาวะสีเข้ม (อาจนำไปสู่ไตวาย) ต้องหยุดยาทันที
  • พบได้ไม่บ่อย หากไม่จัดการก็อาจจะกลายเป็นกล้ามเนื้อถูกทำลายมากจนไตวาย ปัจจัยที่ส่งเสริมทำให้เกิดกล้ามเนื้ออักเสบได้แก่
    • อายุมาก
    • รูปร่างเล็ก
    • เพศหญิง
    • เป็นโรคตับหรือโรคไต
    • ต่อมไทรอยด์ทำงานน้อย
    • ดื่มสุรา
    • รับประทานยาหลายชนิด

    อาการปวดกล้ามเนื้อพบได้ร้อยละ5-10 โดยมีอาการที่สำคัญคือปวดกล้ามเนื้อ โดยทั่วไปเจาะเลือดหาระดับ CPK มักจะไม่สูง หากผู้ป่วยปวดไม่มากขึ้น และทนอาการปวดได้ก็แนะนำให้รับประทานยาต่อ หากปวดมากขึ้นจนทนไม่ได้หรือค่า CPK สูงก็ให้หยุดยา

  • ปัจจัยที่เพิ่มความเสี่ยงกล้ามเนื้ออักเสบ:

    • อายุมาก
    • เพศหญิง
    • รูปร่างเล็ก
    • เป็นโรคตับหรือไต
    • ต่อมไทรอยด์ทำงานน้อย
    • ดื่มสุรา
    • รับประทานยาหลายชนิด
• ตับอักเสบ: พบ 0.5-2%, หากค่า SGOT สูงเกิน 3 เท่าของปกติ 2 ครั้งห่างกัน 1 สัปดาห์ ควรหยุดยา
  • ตับอักเสบ พบว่าเกิดตับอักเสบร้อยละ 0.5-2%โดยจะต้องตรวจเลือดพบว่าค่า SGOTสูงมากว่าค่าปกติ3เท่า 2 ครั้งห่างกันเป็นสัปดาห์ เมื่อลดขนาดของยาค่านี้ก็จะลดลง

ผลข้างเคียงที่พบบ่อยแต่ไม่อันตรายได้แก่

• ปวดกล้ามเนื้อ พบบ่อยที่สุด
• คลื่นไส้
• ท้องร่วง
• ท้องผูก

ผลข้างเคียงที่เป็นอันตราย

• ตับอักเสบเฉียบพลัน หากค่าผลเลือดไม่สูงมากก็รับประทานยาต่อ ยาที่จะส่งเสริมทำให้เกิดตับอักเสบได้แก่ gemfibrozil และ niacin

• แพ้ยา: ผื่น, บวม, หายใจลำบาก
• ความจำเสื่อม: พบในบางกรณี แต่หยุดยาแล้วอาการจะกลับสู่ปกติ

ยาที่เพิ่มความเสี่ยงตับอักเสบ:

• Gemfibrozil
• Niacin

• ปัญหาเกี่ยวกับกล้ามเนื้อ หากรับประทานยาในขนาดสูงจะมีความเสี่ยงต่อการเกิดกล้ามเนื้ออักเสบ ในรายที่รุนแรงกล้ามเนื้อจะตาย และทำให้เกิดไตวาย
• เพิ่มระดับน้ำตาลในเลือด
• มีรายงานว่ายานี้อาจจะทำให้ความจำเสื่อม แต่เมื่อหยุดยาอาการก็กลับสู่ปกติ

ข้อห้ามและข้อควรระวัง

ข้อห้าม:

• ผู้ป่วยที่มีตับอักเสบเฉียบพลันหรือตับอักเสบเรื้อรัง
• ผู้ป่วยตับหรือไตวายรุนแรง
• สตรีตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร (จัดอยู่ในประเภท X สำหรับการตั้งครรภ์)
• ห้ามใช้ร่วมกับยา Cyclosporine หรือยารักษาเชื้อรา (เช่น Itraconazole)

ข้อควรระวัง:

• ผู้ป่วยโรคตับควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้
• ผู้ที่ดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ
• ตรวจค่าเอนไซม์ตับ (LFT) และกล้ามเนื้อ (CPK) เป็นระยะ
• หลีกเลี่ยงน้ำเกรปฟรุต เนื่องจากอาจเพิ่มระดับยาในเลือด

วิธีการใช้ยาอย่างปลอดภัย

• รับประทานตามแพทย์สั่ง มักใช้ในตอนเย็น
• หลีกเลี่ยงน้ำเกรปฟรุตและแอลกอฮอล์
• ตรวจเลือดเป็นระยะเพื่อติดตามการทำงานของตับและกล้ามเนื้อ
• หากลืมรับประทานยา รับประทานทันทีที่นึกได้ แต่ถ้าใกล้เวลายาครั้งถัดไป ให้ข้ามไป อย่าเพิ่มขนาดยาเป็นสองเท่า
• เก็บยาในที่แห้ง อุณหภูมิห้อง ห่างจากแสงแดดและความชื้น

รักษาไขมันในเลือดแล้วจะหยุดยาได้หรือไม่?

การหยุดยาขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย:

• ระดับไขมันก่อนรักษา: หากสูงมาก การควบคุมด้วยอาหารและออกกำลังกายอาจไม่เพียงพอ ควรใช้ยาต่อ
• ความเสี่ยงโรคหัวใจ: หากมีความเสี่ยงสูง ไม่ควรหยุดยา
• โรคประจำตัว: หากมีโรคที่เสี่ยงต่อผลข้างเคียง แต่ไขมันไม่สูงมาก และปรับพฤติกรรมได้ดี อาจหยุดยาได้

หลังหยุดยา ควรปรับพฤติกรรมและติดตามผลกับแพทย์ตามนัด

การปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต

การใช้ Statin ร่วมกับการปรับพฤติกรรมช่วยเพิ่มประสิทธิภาพ:

• รับประทานอาหารไขมันต่ำ
• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ
• ควบคุมน้ำหนัก
• เลิกสูบบุหรี่
• ลดการดื่มแอลกอฮอล์

บทสรุป

Statin เป็นยาที่มีบทบาทสำคัญในการลดคอเลสเตอรอลและป้องกันโรคหัวใจ โดยยับยั้งการสร้างคอเลสเตอรอลและป้องกันคราบไขมันเกาะผนังหลอดเลือด อย่างไรก็ตาม ควรใช้ยาภายใต้คำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด และติดตามผลข้างเคียงอย่างใกล้ชิด การใช้ Statin ร่วมกับการปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตจะช่วยให้หัวใจแข็งแรงและลดความเสี่ยงของโรคหลอดเลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพ