หน้าหลัก | สุขภาพดี | สุภาพสตรี | การแปลผลเลือด | โรคต่างๆ | ยารักษาโรค |วัคซีน | อาหารเพื่อสุขภาพ
ยากลุ่มซัลโฟนีลยูเรีย (Sulfonylurea): คู่มือการใช้ยาเบาหวานที่ต้องรู้
บทนำ ยากลุ่มซัลโฟนีลยูเรีย (Sulfonylurea) เป็นยารับประทานกลุ่มแรกๆ ที่ใช้ในการรักษาโรคเบาหวานชนิดที่ 2 และยังคงมีบทบาทสำคัญในการรักษาปัจจุบัน เนื่องจากมี ประสิทธิภาพสูงในการลดระดับน้ำตาลในเลือดและมีราคาไม่แพง ทำให้ผู้ป่วยจำนวนมากสามารถเข้าถึงการรักษาได้ อย่างไรก็ตาม ยานี้มีข้อควรระวังที่สำคัญ โดยเฉพาะความเสี่ยงในการเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำและทำให้น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น บทความนี้จะให้ข้อมูลที่จำเป็นทั้งหมดเพื่อให้ผู้ป่วยและผู้ดูแลใช้ยาในกลุ่มนี้ได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพสูงสุด
กลไกการออกฤทธิ์
ยาในกลุ่ม Sulfonylurea ออกฤทธิ์โดยตรงที่ตับอ่อน โดยจะ
กระตุ้นเซลล์เบต้า (beta cell) ให้ผลิตและหลั่งฮอร์โมนอินซูลินออกมามากขึ้นอินซูลินที่เพิ่มขึ้นนี้จะช่วยนำน้ำตาลจากกระแสเลือดเข้าสู่เซลล์ต่างๆ ของร่างกายเพื่อใช้เป็นพลังงาน ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดลง
บทบาทในการรักษาปัจจุบัน
ในแนวทางการรักษาเบาหวานปัจจุบัน ยากลุ่ม Sulfonylurea ถือเป็นยาทางเลือกที่มีประสิทธิภาพสูงแพทย์มักพิจารณาใช้ในกรณีต่อไปนี้:
- เป็นยาตัวที่สอง: เพื่อเสริมฤทธิ์กับยา Metformin ในกรณีที่ยังควบคุมระดับน้ำตาลไม่ได้ตามเป้าหมาย
-
เป็นยาตัวแรก: ในกรณีที่ไม่สามารถใช้ยา Metformin ได้
ยาในกลุ่ม Sulfonylurea ที่ใช้บ่อยในปัจจุบัน
ยาในกลุ่มนี้แบ่งเป็นรุ่นที่ 1 (First Generation) และรุ่นที่ 2 (Second Generation) ปัจจุบันนิยมใช้ยารุ่นที่ 2 เป็นหลัก เนื่องจากมีประสิทธิภาพสูงกว่าและมีความเสี่ยงน้อยกว่า ยาที่ใช้บ่อย ได้แก่:
- Glipizide: ออกฤทธิ์สั้น ทำให้เสี่ยงต่อภาวะน้ำตาลต่ำน้อยกว่ายาตัวอื่น จึงมักเป็นตัวเลือกที่ปลอดภัยกว่าในผู้สูงอายุ
- Glicazide: ออกฤทธิ์ในระยะปานกลาง
- Glimepiride: ออกฤทธิ์ยาวนาน มีข้อมูลว่าปลอดภัยต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด (CV safe)
- Glibenclamide (Glyburide): ออกฤทธิ์ยาวนานมาก แต่มีความเสี่ยงสูงที่สุดที่จะทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำอย่างรุนแรง แนวทางเวชปฏิบัติฯ 2566 จึงแนะนำให้หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ในผู้สูงอายุและผู้ป่วยโรคไต
ยาในกลุ่ม Sulfonylureas มีอะไรบ้าง
ชื่อยา |
ขนาดยาที่ใช้ต่อวัน(มก) |
จำนวนครั้งต่อวัน |
ระยะเวลาการออกฤทธิ์ |
Tolbutamide[500 มก.] |
500-3000 |
2-3 |
6-10 |
Chlorpropamide[250 มก.] |
100-500 |
1 |
24-72 |
Gliquidone [30 มก] |
15-120 |
1-2 |
8-12 |
Glicazide[80 มก ] |
80-320 |
1-2 |
10-20 |
Glipizide[5มก ] |
2.5-40 |
1-2 |
12-16 |
Glibenclamide[5] มก |
2.5-20 |
1-2 |
16-24 |
Glimepiride[2,4,8 มก] |
1-8 |
1 |
24 |
| Repaglinide.5,1,2 | 1-8 | 3 | 4-6 |
ผลข้างเคียงและข้อควรระวังที่สำคัญ
- ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemia): เป็นผลข้างเคียงที่พบบ่อยและสำคัญที่สุดของยากลุ่มนี้ผู้ป่วยต้องสังเกตอาการ เช่น ใจสั่น มือสั่น เหงื่อออกมาก หิวจัด วิงเวียน สับสน และควรเรียนรู้วิธีแก้ไขเบื้องต้นเสมอ
- น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น (Weight Gain): เป็นผลข้างเคียงที่พบได้บ่อย เนื่องจากอินซูลินที่เพิ่มขึ้นอาจกระตุ้นความอยากอาหารและส่งเสริมการเก็บสะสมไขมัน
- ความเสี่ยงต่อโรคหัวใจและหลอดเลือด (Cardiovascular Risk): ยารุ่นเก่าในกลุ่มนี้ (First Generation) เคยมีรายงานความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตจากโรคหัวใจอย่างไรก็ตาม ยารุ่นใหม่ เช่น Glimepiride มีข้อมูลยืนยันว่าปลอดภัยต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด
- ผลข้างเคียงอื่นๆ: อาจพบอาการคลื่นไส้, ผื่นแพ้ตามผิวหนัง, หรือ (พบน้อยมาก) ภาวะเกล็ดเลือดและเม็ดเลือดขาวต่ำได้
ข้อห้ามใช้ และการใช้ยาในผู้ป่วยกลุ่มพิเศษ
ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วย:
-
เบาหวานชนิดที่ 1 หรือมีภาวะ Diabetic Ketoacidosis
-
แพ้ยาในกลุ่ม Sulfonylurea หรือยาในกลุ่มซัลโฟนาไมด์
-
หญิงตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร
ต้องใช้ด้วยความระมัดระวังเป็นพิเศษใน:
- ผู้ป่วยโรคไต: ยาส่วนใหญ่ถูกขับออกทางไต หากไตทำงานบกพร่องยาอาจสะสมจนเกิดพิษได้ แนวทางเวชปฏิบัติฯ 2566 แนะนำว่าไม่ควรให้ยาในกลุ่มนี้เมื่อค่า eGFR น้อยกว่า 30 มล./นาที/1.73 ตร.ม. และควรหลีกเลี่ยง Glibenclamide โดยเด็ดขาด
- ผู้สูงอายุ (>65 ปี): มีความเสี่ยงสูงต่อภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ควรเริ่มยาในขนาดน้อยๆ และหลีกเลี่ยงยาที่ออกฤทธิ์ยาวนานอย่าง Glibenclamide
- ผู้ป่วยโรคตับ: เนื่องจากยาถูกเปลี่ยนแปลงสภาพที่ตับ
คำแนะนำในการใช้ยา
- ควรรับประทานยาก่อนอาหารประมาณ 15-30 นาที (ยกเว้นยาบางรูปแบบที่แพทย์แนะนำให้ทานพร้อมอาหาร)
-
ห้ามอดอาหารหรือเลื่อนมื้ออาหารโดยเด็ดขาด เพราะจะเสี่ยงต่อภาวะน้ำตาลต่ำอย่างรุนแรง
- หลีกเลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์
-
ควรเริ่มยาในขนาดต่ำที่สุด แล้วค่อยๆ ปรับเพิ่มทุก 1-2 สัปดาห์ตามคำแนะนำของแพทย์
-
แจ้งแพทย์และเภสัชกรเกี่ยวกับยาทุกชนิดที่ใช้อยู่เสมอ เพื่อป้องกันปฏิกิริยาระหว่างยา
สรุป ยากลุ่ม Sulfonylurea เป็นเครื่องมือสำคัญในการรักษาเบาหวานชนิดที่ 2 ที่มีประสิทธิภาพและเข้าถึงง่าย แต่ผู้ใช้จำเป็นต้องมีความเข้าใจในความเสี่ยงที่สำคัญ โดยเฉพาะภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำและน้ำหนักตัวที่เพิ่มขึ้น การเลือกใช้ยาที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ละราย โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุและผู้ป่วยโรคไต และการปฏิบัติตัวตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด จะช่วยให้การรักษามีความปลอดภัยและบรรลุเป้าหมายได้ดีที่สุด
โรคเบาหวาน
โรคเบาหวาน | อาการโรคเบาหวาน | การวินิจฉัย | การคัดกรอง | ชนิดของเบาหวาน | หลักการรักษา | โรคแทรกซ้อน | เป้าหมายในการควบคุมเบาหวาน | การติดตามและการประเมิน | การป้องกันโรคเบาหวาน