Pioglitazone: คู่มือการใช้งานและข้อมูลสำคัญ

ยานี้คืออะไร

Pioglitazone (ไพโอกลิทาโซน) เป็นยาในกลุ่ม Thiazolidinediones (หรือ Glitazones) ใช้รักษาโรคเบาหวานประเภท 2 โดยเพิ่มความไวของร่างกายต่ออินซูลิน ช่วยควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ มักใช้ร่วมกับการควบคุมอาหาร การออกกำลังกาย หรือยาลดน้ำตาลอื่น เช่น Metformin หรือ Sulfonylureas ในประเทศไทย ยานี้มีจำหน่ายในชื่อการค้า เช่น Actos (ไม่มีข้อมูลยืนยันสำหรับ Avandia ในประเทศไทย ตามที่ระบุในบทความของคุณ)

กลไกการออกฤทธิ์

Pioglitazone ออกฤทธิ์โดย:

• กระตุ้นตัวรับ PPAR-gamma (Peroxisome Proliferator-Activated Receptor gamma) ในเซลล์ไขมันและกล้ามเนื้อ เพิ่มความไวของเนื้อเยื่อต่ออินซูลิน

• ลดการต้านอินซูลินในตับ กล้ามเนื้อ และเนื้อเยื่อไขมัน ช่วยให้ร่างกายใช้กลูโคสได้ดีขึ้น

• ลดการสร้างกลูโคสจากตับ

• ลดระดับ triglycerides และ insulin ในเลือด เพิ่มระดับ HDL (ไขมันดี) แต่ก็อาจเพิ่มระดับ LDL (ไขมันไม่ดี) เล็กน้อย ยานี้ช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดตอนเช้า (Fasting Plasma Glucose: FPG) ลง 25-40 มก./ดล. และลดระดับน้ำตาลเฉลี่ย (HbA1c) ลง 0.6-1% โดยไม่กระตุ้นการหลั่งอินซูลินโดยตรง จึงมีความเสี่ยงต่อภาวะน้ำตาลต่ำน้อยกว่ายากลุ่ม Sulfonylureas

ยานี้ใช้รักษาโรคอะไร

Pioglitazone ใช้รักษาโรคเบาหวานประเภท 2 ในผู้ใหญ่ โดยเฉพาะผู้ที่มีภาวะดื้อต่ออินซูลิน หรือผู้ที่ไม่สามารถทนต่อยา Metformin ได้ ไม่เหมาะสำหรับเบาหวานประเภท 1 หรือภาวะ diabetic ketoacidosis

ขนาดและรูปแบบยาที่ใช้รักษา

• รูปแบบยา: ยาเม็ดรับประทาน ขนาด 15 มก., 30 มก., 45 มก.

• ขนาดยา:

  • ขนาดเริ่มต้น: 15-30 มก./วัน รับประทานครั้งเดียว

  • การปรับขนาด: เพิ่มครั้งละ 15 มก. ตามการตอบสนองของผู้ป่วย

  • ขนาดสูงสุด: ไม่เกิน 45 มก./วัน

• สามารถรับประทานพร้อมหรือไม่พร้อมอาหารได้ การดูดซึมยาค่อนข้างเร็ว

ข้อแนะนำในการรับประทานยา

• รับประทานยาครั้งเดียวต่อวัน ในเวลาเดียวกันทุกวัน เพื่อรักษาระดับยาในร่างกายให้คงที่

• ควบคุมอาหารที่มีคาร์โบไฮเดรตต่ำ ลดน้ำหนัก (ถ้ามีน้ำหนักเกิน) ออกกำลังกายสม่ำเสมอ งดสูบบุหรี่ และลดความเครียด

• ตรวจระดับน้ำตาลในเลือดและ HbA1c ตามคำแนะนำของแพทย์ โดยเฉพาะใน 2-3 เดือนแรก เพื่อประเมินการตอบสนองต่อยา

• ตรวจสอบว่ามียาเพียงพอเมื่อต้องเดินทาง

• หากเปลี่ยนยาหรือใช้ยาร่วมกับยาอื่น (เช่น Insulin หรือ Sulfonylureas) ให้ติดตามอาการอย่างใกล้ชิด

ข้อห้ามในการใช้ยา

• ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มี:

  • เบาหวานประเภท 1 หรือไม่ได้รับอินซูลิน

  • ภาวะ diabetic ketoacidosis

  • แพ้ยา Pioglitazone หรือยาในกลุ่ม Thiazolidinediones

  • โรคหัวใจล้มเหลว (Heart Failure) ทุกระยะ (NYHA Class I-IV)

  • โรคตับเฉียบพลันหรือระดับเอนไซม์ตับสูงผิดปกติ

  • มะเร็งกระเพาะปัสสาวะหรือมีประวัติมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ

  • เลือดในปัสสาวะที่ยังไม่ทราบสาเหตุ

• ห้ามใช้ในหญิงตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร เนื่องจากยานี้จัดอยู่ในประเภท C (อาจมีความเสี่ยงต่อทารก)

ข้อระวังในการใช้ยา

• ผู้สูงอายุ (>65 ปี) มีความเสี่ยงต่อการบวมน้ำหรือภาวะหัวใจล้มเหลว ควรใช้ขนาดต่ำและติดตามอย่างใกล้ชิด

• ใช้ด้วยความระมัดระวังในผู้ที่มี:

  • โรคตับหรือไตบกพร่อง

  • ประวัติหรือความเสี่ยงต่อมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ

  • ภาวะน้ำหนักเกิน เนื่องจากยาอาจทำให้น้ำหนักเพิ่ม (ประมาณ 2 กก.)

• ผู้หญิงวัยเจริญพันธุ์อาจมีการตกไข่เพิ่มขึ้น ควรใช้การคุมกำเนิดหากไม่ต้องการตั้งครรภ์

• หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์ เนื่องจากอาจเพิ่มความเสี่ยงต่อการทำงานของตับผิดปกติ

• ผู้ที่ใช้ยาร่วมกับ Insulin หรือ Sulfonylureas มีความเสี่ยงต่อภาวะน้ำตาลต่ำ

ระหว่างที่ใช้ยาจะต้องระวังอาการหรือการตรวจพิเศษอะไร

• อาการที่ต้องระวัง:

  • ภาวะหัวใจล้มเหลว: เหนื่อยง่าย นอนราบไม่ได้ บวมหลังเท้า น้ำหนักขึ้นเร็วผิดปกติ แน่นหน้าอก

  • อาการตับอักเสบ: ตาหรือผิวเหลือง อุจจาระสีซีด ปัสสาวะสีเข้ม ปวดท้อง คลื่นไส้ เบื่ออาหาร

  • มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ: ปัสสาวะมีเลือด ปวดขณะปัสสาวะ ปัสสาวะบ่อย

  • ภาวะน้ำตาลต่ำ (เมื่อใช้ร่วมกับยาอื่น): เหงื่อออก ตัวสั่น หิวจัด ใจสั่น วิงเวียน

  • อาการแพ้ยา: ผื่น คัน ลมพิษ บวม

  • อื่นๆ: ตามัว (อาจจาก Macular Edema) ซีด เลือดออกง่าย

• การตรวจพิเศษ:

  • ตรวจการทำงานของตับ (LFT) ก่อนเริ่มยาและทุก 2 เดือนในปีแรก หลังจากนั้นตามคำแนะนำของแพทย์

  • ตรวจ HbA1c เพื่อประเมินการควบคุมเบาหวาน

  • ตรวจการทำงานของไตและปัสสาวะเพื่อประเมินความเสี่ยงมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ

  • ติดตามน้ำหนักและอาการบวมในผู้ที่มีความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจล้มเหลว

โรคหรือยาอื่นที่มีผลต่อการใช้ยา

• โรคที่อาจมีผล:

  • โรคตับหรือไต อาจเพิ่มความเสี่ยงของผลข้างเคียง

  • โรคหัวใจหรือประวัติหัวใจล้มเหลว

  • ภาวะติดเชื้อ ความเครียด หรือการผ่าตัด อาจรบกวนการควบคุมน้ำตาล

• ยาที่อาจมีปฏิกิริยา:

  • เพิ่มผลของยา (เสี่ยงน้ำตาลต่ำ): Insulin, Sulfonylureas, Gemfibrozil

  • ลดผลของยา: Rifampicin, Corticosteroids, Oral contraceptives

• แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาหรืออาหารเสริมที่ใช้ทั้งหมดเพื่อป้องกันปฏิกิริยาระหว่างยา

ผลข้างเคียงหรือไม่พึงประสงค์ของยา

• พบบ่อย:

  • น้ำหนักเพิ่ม (ประมาณ 2 กก.)

  • บวมน้ำ (Edema) พบได้ 7-15% ของผู้ใช้

  • ปวดศีรษะ

  • การติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน (เช่น หวัด)

• พบน้อย:

  • การทำงานของตับผิดปกติ (เช่น ค่าตับสูง ดีซ่าน)

  • ความเสี่ยงต่อมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ (พบในผู้ใช้ยานาน)

  • กระดูกหัก (โดยเฉพาะในผู้หญิง)

  • ภาวะน้ำตาลต่ำ (เมื่อใช้ร่วมกับยาอื่น)

  • ตามัวจาก Macular Edema

  • ภาวะโลหิตจาง (ความเข้มข้นของเลือดลดลง แต่ยังอยู่ในเกณฑ์ปกติ)

• หากพบอาการรุนแรง เช่น หายใจลำบาก บวมน้ำรุนแรง ปัสสาวะมีเลือด ตาหรือผิวเหลือง ซีด หรือเลือดออกง่าย ให้หยุดยาและพบแพทย์ทันที

วิธีลดหรือป้องกันผลข้างเคียง

• รับประทานยาตามขนาดที่แพทย์สั่งและติดตามอาการอย่างใกล้ชิด

• ควบคุมน้ำหนักด้วยอาหารและการออกกำลังกายเพื่อลดผลกระทบจากการบวมน้ำหรือน้ำหนักเพิ่ม

• พกอาหารว่างที่มีน้ำตาลสูง เช่น ลูกอม น้ำผลไม้ หากมีอาการน้ำตาลต่ำ (เมื่อใช้ร่วมกับยาอื่น)

• หยุดยาและพบแพทย์ทันทีหากมีอาการรุนแรง เช่น หายใจลำบาก ปัสสาวะมีเลือด ตาเหลือง หรือบวมน้ำรุนแรง

• หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์เพื่อลดความเสี่ยงต่อตับ

• ปรึกษาแพทย์หากต้องใช้ยาอื่นร่วมด้วย

หากลืมกินยาต้องทำอย่างไร

• หากลืมรับประทานยาและยังไม่ถึงเวลารับประทานครั้งถัดไป ให้รับประทานทันทีที่จำได้

• หากใกล้ถึงเวลารับประทานครั้งถัดไป ให้ข้ามมื้อที่ลืมและรับประทานตามตารางปกติ

• ห้ามรับประทานยาครั้งละสองเท่าเพื่อชดเชย

การเก็บยา

• เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง (15-30°C) ในที่แห้งและพ้นจากแสงแดด

• เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

• ตรวจสอบวันหมดอายุก่อนใช้ยา

สรุป

Pioglitazone เป็นยาที่มีประสิทธิภาพในการรักษาโรคเบาหวานประเภท 2 โดยเฉพาะในผู้ที่มีภาวะดื้อต่ออินซูลิน ช่วยเพิ่มความไวต่ออินซูลินและควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด การใช้ยาต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ เนื่องจากมีความเสี่ยงต่อผลข้างเคียง เช่น ภาวะหัวใจล้มเหลว บวมน้ำ มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ และกระดูกหัก ผู้ป่วยควรตรวจการทำงานของตับ ปัสสาวะ และอาการบวมอย่างสม่ำเสมอ รวมทั้งปรับพฤติกรรมควบคู่เพื่อให้การรักษาปลอดภัยและได้ผลดี

วันที่เรียบเรียง: 9 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภานุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

 

• ยารักษาโรคเบาหวาน
• Sulfonyl urea
• Metformin
• Glitazone
• Acarbose
• Repaglinide
• Sitagliptin
• Insulin
• SGLT2 Inhibitors
• GLP-1 Receptor
• empaglifozin
• glyxambi
• synjardy
• glybenclamide
• gliclazide