โรคแทรกซ้อนเบาหวานชนิดที่ 2 เริ่มเกิดขึ้นเมื่อไหร่?

โรคแทรกซ้อนสามารถเริ่มต้นขึ้นได้ก่อนที่ผู้ป่วยจะได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นเบาหวานชนิดที่ 2 เนื่องจากโรคดำเนินไปอย่างเงียบๆ เป็นเวลาหลายปี ดังนั้น แพทย์จึงต้องเริ่มคัดกรองภาวะแทรกซ้อนทันที ณ เวลาที่วินิจฉัย

อาการเตือนแรกเริ่มของเบาหวานขึ้นตาคืออะไร?

ในระยะแรกเริ่มของภาวะเบาหวานขึ้นตา (Diabetic Retinopathy) จะไม่มีอาการเตือนใดๆ เลย การมองเห็นจะยังคงปกติ ซึ่งเป็นเหตุผลสำคัญที่ผู้ป่วยเบาหวานทุกคนต้องได้รับการตรวจจอประสาทตาโดยจักษุแพทย์อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง

จะป้องกันโรคแทรกซ้อนที่เทได้อย่างไร?

การป้องกันที่ดีที่สุดคือการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ดี และที่สำคัญคือผู้ป่วยต้องตรวจดูเท้าของตนเองทุกวันเพื่อหารอยแผลหรือสิ่งผิดปกติ รักษาความสะอาดและทาโลชั่นเพื่อไม่ให้ผิวแห้งแตก และสวมรองเท้าที่เหมาะสม ไม่คับแน่นจนเกินไป

โรคแทรกซ้อนจากเบาหวานชนิดที่ 2: สัญญาณเตือน การป้องกัน และแนวทางการรักษา

ยอดเยี่ยมครับ การทำความเข้าใจเกี่ยวกับโรคแทรกซ้อนเป็นหัวใจสำคัญในการดูแลเบาหวานชนิดที่ 2 เพื่อป้องกันผลกระทบที่รุนแรงในระยะยาว

จากการสังเคราะห์ข้อมูลตามมาตรฐานสากลจากเอกสารอ้างอิงทั้ง 3 ฉบับ (IDF Atlas, Thai DM CPG 2566, และ ADA Standards of Care 2025) ผมได้เรียบเรียงบทความที่ครอบคลุมทุกประเด็นที่คุณต้องการครับ

โรคแทรกซ้อนจากเบาหวานชนิดที่ 2: สัญญาณเตือน การป้องกัน และแนวทางการรักษา

หัวใจของการดูแลโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ไม่ใช่แค่การควบคุมระดับน้ำตาลในแต่ละวัน แต่คือการป้องกัน "โรคแทรกซ้อนเรื้อรัง" ซึ่งเป็นผลกระทบระยะยาวที่เกิดจากภาวะน้ำตาลในเลือดสูงต่อเนื่องเป็นเวลานาน จนทำลายหลอดเลือดและเส้นประสาททั่วร่างกาย การทำความเข้าใจภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้ จะช่วยให้เราเฝ้าระวังและจัดการได้อย่างทันท่วงที

ระยะเวลาที่เกิดโรคแทรกซ้อน: ภัยเงียบที่อาจเกิดขึ้นก่อนการวินิจฉัย

สิ่งที่น่ากังวลที่สุดสำหรับเบาหวานชนิดที่ 2 คือ โรคแทรกซ้อนสามารถเริ่มต้นขึ้นได้ก่อนที่ผู้ป่วยจะได้รับการวินิจฉัยเสียอีก เนื่องจากโรคนี้มักดำเนินไปอย่างเงียบๆ โดยไม่มีอาการชัดเจนเป็นเวลาหลายปี (เฉลี่ย 5-10 ปี) ในช่วงเวลานั้น ระดับน้ำตาลในเลือดที่สูงได้เริ่มสร้างความเสียหายต่ออวัยวะต่างๆ แล้ว

ดังนั้น ทันทีที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเป็นเบาหวานชนิดที่ 2 แพทย์จะทำการประเมินเพื่อคัดกรองภาวะแทรกซ้อนทันที โดยไม่ต้องรอเวลา

1. โรคแทรกซ้อนทางตา (Diabetic Retinopathy)

เป็นสาเหตุสำคัญของการสูญเสียการมองเห็นในผู้ป่วยเบาหวาน เกิดจากหลอดเลือดฝอยที่จอประสาทตาได้รับความเสียหาย

อาการเตือน:
- ระยะแรกจะไม่มีอาการใดๆ เลย ซึ่งเป็นช่วงที่อันตรายที่สุด
- เมื่อเป็นมากขึ้น อาจเริ่มมองเห็นภาพไม่ชัด, เห็นจุดดำหรือใยแมงมุมลอยไปมา, การมองเห็นแย่ลงในเวลากลางคืน, หรือสูญเสียการมองเห็นอย่างฉับพลันในกรณีที่รุนแรง (เลือดออกในวุ้นตา)
การรักษา:
- ระยะแรก: การควบคุมระดับน้ำตาลและความดันโลหิตอย่างเข้มงวด
- ระยะลุกลาม: การยิงเลเซอร์เพื่อทำลายหลอดเลือดผิดปกติ, การฉีดยาเข้าวุ้นตาเพื่อลดการบวมของจอประสาทตา หรือการผ่าตัดในกรณีที่รุนแรง
การป้องกัน:
- สำคัญที่สุด: ควบคุมระดับน้ำตาล (HbA1c), ความดันโลหิต, และไขมันในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์เป้าหมาย
- ตรวจตาโดยจักษุแพทย์อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง (ต้องมีการขยายม่านตา) ตั้งแต่แรกวินิจฉัย เพื่อตรวจหาความผิดปกติตั้งแต่ระยะแรกที่ยังไม่มีอาการ

2. โรคแทรกซ้อนทางไต (Diabetic Kidney Disease / Nephropathy)

เป็นสาเหตุอันดับหนึ่งของภาวะไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย เกิดจากการที่หน่วยกรองในไต (Glomeruli) ถูกทำลาย

อาการเตือน:
- ระยะแรกจะไม่มีอาการใดๆ เลย
- เมื่อไตเริ่มเสื่อมมากขึ้น อาจมีอาการบวมที่เท้าหรือข้อเท้า, ความดันโลหิตสูงขึ้น, ปัสสาวะเป็นฟอง (จากโปรตีนรั่ว) และเมื่อเป็นรุนแรงจะเกิดอาการของภาวะไตวาย เช่น อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร คลื่นไส้
การรักษา:
- ควบคุมระดับน้ำตาลและความดันโลหิตอย่างเข้มงวด
- การใช้ยาที่ช่วยปกป้องไต เช่น ยากลุ่ม ACE inhibitors/ARBs หรือยากลุ่มใหม่ๆ อย่าง SGLT2 inhibitors
- จำกัดการทานอาหารรสเค็ม (โซเดียม) และโปรตีนตามคำแนะนำของแพทย์
- เมื่อเข้าสู่ภาวะไตวายระยะสุดท้าย อาจต้องรักษาด้วยการฟอกไตหรือการปลูกถ่ายไต
การป้องกัน:
- ควบคุมระดับน้ำตาลและความดันโลหิตให้ดีที่สุด
- ตรวจปัสสาวะเพื่อหาโปรตีนอัลบูมินรั่ว (UACR) และตรวจเลือดเพื่อประเมินค่าการทำงานของไต (eGFR) อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง
- หลีกเลี่ยงการใช้ยาที่มีผลเสียต่อไตโดยไม่ปรึกษาแพทย์ เช่น ยาแก้ปวดกลุ่ม NSAIDs

3. โรคแทรกซ้อนทางระบบประสาท (Diabetic Neuropathy)

เป็นภาวะแทรกซ้อนที่พบได้บ่อยที่สุด เกิดจากเส้นประสาททั่วร่างกายถูกทำลายจากระดับน้ำตาลสูง

อาการเตือน (ที่พบบ่อยที่สุดคือปลายประสาทอักเสบที่เท้า):
- อาการชา เหมือนใส่ถุงเท้าอยู่ตลอดเวลา
- รู้สึกเจ็บปวดแสบร้อน เหมือนโดนไฟช็อตหรือมีเข็มทิ่มแทง โดยเฉพาะตอนกลางคืน
- การรับความรู้สึกที่เท้าลดลง ทำให้เกิดแผลได้ง่ายโดยไม่รู้ตัว
การรักษา:
- เน้นการควบคุมระดับน้ำตาลให้ดีที่สุดเพื่อชะลอการลุกลาม
- การใช้ยาเพื่อบรรเทาอาการปวดจากเส้นประสาทโดยเฉพาะ
- การดูแลสุขภาพเท้าอย่างเคร่งครัดเพื่อป้องกันการเกิดแผล
การป้องกัน:
- ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ดีที่สุด
- แพทย์ควรตรวจประเมินการรับความรู้สึกที่เท้าอย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง
- ผู้ป่วยควรตรวจดูเท้าของตนเองทุกวัน เพื่อหาแผล รอยแดง หรือสิ่งผิดปกติ และรักษาความสะอาด ไม่ให้เท้าอับชื้น

4. โรคหัวใจและหลอดเลือด (Cardiovascular Disease)

เป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับหนึ่งของผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 ทำให้มีความเสี่ยงต่อโรคหลอดเลือดหัวใจตีบและอัมพฤกษ์ อัมพาตสูงกว่าคนปกติ 2-4 เท่า

อาการเตือน:
- อาจไม่มีอาการเตือนที่ชัดเจน
- อาการที่ต้องระวัง: เจ็บแน่นหน้าอก (โดยเฉพาะขณะออกแรง), เหนื่อยง่ายผิดปกติ, ใจสั่น, อาการของอัมพฤกษ์ (แขนขาอ่อนแรงครึ่งซีก, ปากเบี้ยว, พูดไม่ชัด)
การรักษา:
- การใช้ยาเพื่อควบคุมปัจจัยเสี่ยงทุกอย่าง: ยาลดน้ำตาล, ยาลดความดัน, ยาลดไขมัน, และยาต้านเกล็ดเลือด (เช่น แอสไพริน) ตามความจำเป็น
- การรักษาเมื่อเกิดโรคแล้ว เช่น การทำบอลลูนขยายหลอดเลือดหัวใจ, การผ่าตัดบายพาส
การป้องกัน (ABCDE's of Diabetes Care):
- A - A1c: ควบคุมระดับน้ำตาลสะสม (HbA1c) ให้ได้ตามเป้าหมาย
- B - Blood Pressure: ควบคุมความดันโลหิตให้น้อยกว่า 130/80 มม.ปรอท
- C - Cholesterol: ควบคุมไขมันเลว (LDL-C) ให้อยู่ในระดับที่เหมาะสม
- D - Diet & Drugs: ควบคุมอาหารและใช้ยาตามที่แพทย์สั่งอย่างสม่ำเสมอ
- E - Exercise: ออกกำลังกายเป็นประจำ
- S - Smoking Cessation: หยุดสูบบุหรี่โดยเด็ดขาด