Monofilament test คืออะไร?

Monofilament test คือการใช้อุปกรณ์ที่ทำจากใยไนลอนขนาดมาตรฐาน (5.07 หรือ 10 กรัม) แตะตามจุดต่างๆ ที่ฝ่าเท้า เพื่อทดสอบว่าผู้ป่วยยังมีการรับรู้ความรู้สึกที่จำเป็นต่อการป้องกันอันตราย (Loss of Protective Sensation) อยู่หรือไม่ ซึ่งเป็นวิธีมาตรฐานในการคัดกรองภาวะปลายประสาทเสื่อม

ทำไมต้องตรวจระบบประสาทเท้าในผู้ป่วยเบาหวาน?

การตรวจระบบประสาทเท้ามีความสำคัญอย่างยิ่งเพื่อคัดกรองภาวะปลายประสาทเสื่อม (Diabetic Neuropathy) ซึ่งเป็นภาวะแทรกซ้อนที่พบบ่อยและเป็นสาเหตุหลักของการเกิดแผลที่เท้าโดยไม่รู้ตัว การตรวจพบความผิดปกติตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยให้สามารถวางแผนการป้องกันได้อย่างเหมาะสม

การตรวจการรับรู้ความรู้สึกด้วย Monofilament แปลผลอย่างไร?

หากผู้ป่วยไม่สามารถรับรู้การสัมผัสจากเส้นเอ็น Monofilament ได้ตั้งแต่ 1 จุดขึ้นไป จะถือว่ามีการสูญเสียความรู้สึกในการป้องกันอันตราย (Loss of Protective Sensation) ซึ่งบ่งชี้ว่ามีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดแผลที่เท้า

การตรวจระบบประสาท ( neurological evaluation )

เป็นการตรวจเพื่อค้นหาปลายประสาทเสื่อม ( peripheral neuropathy )ซึ่งผู้ป่วยอาจจะมีอาการไม่มาก การตรวจนี้มันจะตรวจเมื่อผู้ป่วยมีอาการปวด ชา หรือมีแผลเกิดขึ้นนแล้ว ได้แก่การตรวจ

การตรวจประสาทสั่งการ (motor)

เป็นการตรวจหาอาการอ่อนแรงของกล้ามเนื้อต่าง ๆ เช่น การอ่อนแรงหรือลีบฝ่อของกล้ามเนื้อเท้า กล้ามเนื้อฝ่าเท้า กล้ามเนื้อนิ้วเท้าและกล้ามเนื้อกระดูกข้อเท้า สิ่งที่ทำให้มีจุดกดทับ หรือกลไกการเดิน ผิดปกติหรือไม่ การตรวจก็ทำได้ง่ายโดยให้ผู้ป่วยงอและเหยียดนิ้วเท้า ให้กระโดกข้อเท้า

การตรวจประสาทรับความรู้สึก (sensory)

การตรวจด้วย Monofilament test.โดยการใช้ไนล่อนเส้นเล็กทดสอบการรับความรู้สึกของผิวหนังโดยทั่วไปมักหมายถึงการตรวจความรู้สึกเจ็บด้วยของแหลมคม ปัจจุบันนิยมตรวจด้วย monofilament ซึ่งเป็นการตรวจการรับรู้การสัมผัส การตรวจนี้ทำได้ง่าย ราคาถูกและมีความน่าเชื่อถือ และยังสามารถบอกระดับความรุนแรงและการกระจายของบริเวณที่มีปัญหาได้อีกด้วย

วิธีการตรวจการรับรู้ความรู้สึกด้วย Monofilament

Monofilament เป็นอุปกรณ์ที่ทำจากใยไนลอน ซ่ึงมีหลากหลายขนาด โดยแต่ละขนาดจะมีค่าแรงกดมาตรฐานเฉพาะตัวแต่ที่นิยมใช้คือ ขนาด 5.07 (10 gm) ถ้าผู้ป่วยไม่สามารถรับรการสัมผัสถือว่า สูญเสียการรับรู้ความรู้สึกหรือความรู้สึกในการป้องกันอันตราย (loss of protective sensation ; LOP) โดยมีขั้นตอนการตรวจดังนี้คือ

อธิบายขั้นตอนและกระบวนการตรวจให้ผู้ป่วยเข้าใจก่อนที่จะทำการทดสอบ
โดยใช้ปลายของ monofilament กดที่บริเวณแขนของผู้ป่วยเพื่อให้ผู้ป่วยเข้าใจถึงความรู้สึกและเพื่อแสดงให้ผู้ป่วยเห็นว่าไม่ทำให้เกิดความเจ็บ ปวดขณะตรวจ
จัดท่าโดยการให้ผู้ป่วยนั่ง บนเก้าอี้ที่มีพนักพิงหลัง ยืดขา 2 ข้างวางบนเก้าอี้อีกตัว หรือนอนบนเตียง ตรวจ และให้ผู้ป่วยหลับตาขณะตรวจ
อธิบายให้ผู้ป่วยเข้าใจว่าขณะใช้ monofilament สัมผัสที่เท้าเพื่อเป็นการทดสอบผู้ป่วย ต้องบอกพยาบาลผู้ตรวจว่าตำแหน่งที่ monofilament สัมผสัคือตำแหน่งใด เช่น นิ้วโป้ง นิ้วกลาง นิ้วกอ้ย หรือส้นเท้า ดังแสดงในรูป แสดงตำแหน่งการทดสอบความรู้สึก

ขณะตรวจจะต้องให้ monofilament มาแตะในแนวตั้งฉากกับผิวหนังบริเวณที่จะทดสอบ และค่อย ๆ กดลงจน monofilament มีการงอตัวเพียงเล็กน้อยในลักษณะเป็ นรูปตัว "C" และกดค้างไว้ 1-2 วินาทีจึงปล่อยออก

การทดสอบความรู้สึกจะไม่เรียงตามลำดับเพื่อไม่ให้ผู้ป่วยคาดเดาจุดได้ถูกจากนั้นก็ให้ผู้ป่วยบอกว่า รู้สึกว่า มีmonofilament มาแตะหรือไม่ หากตอบว่ารู้สึกแสดงว่าการทดสอบใหผ้ลบวก (+) หากตอบว่า ไม่รู้สึกแสดงว่าการทดสอบใหผ้ลลบ (-)

- ถ้าผู้ป่วยไม่สามารถรู้สึกจุดสัมผัสมากกว่าหนึ่งจุดก็แสดงว่า ผู้ป่วยมีปัจจยัเสี่ยงต่อการเกิดแผลที่เท้าใน อนาคต

- ควรหลีกเลี่ยงการทดสอบในบริเวณที่เป็นแผลหรือผิวหนังหนา ๆ

การใช้Tuning fork

การใช้ซ่อมเสียงเพื่อทดสอบการรับรู้การสั่นสะเทือนของเส้นประสาท วิธีการทดสอบทำได้โดยใช้เคาะ Tuning fork และวาง Tuning fork ไว้ตามข้อที่ต้องการ คนปกติจะรับรู้ว่ามีการสั่น หากไม่มีการรับรู้แสดงว่ามีการเสื่อมของเส้นประสาท

การตรวจ Ankle reflexes. คือการใช้ค้อนยางตีไปยังเอ็นร้อยหวายจะมีการกระตุกของเท้า ถ้าไม่มีการกระตุกแสดงว่ามีความผิดปกติซึ่งจะเสี่ยงต่อการเกิดแผลที่เท้า หรือกระตุกมากไปก็แสดงว่ามีความผิดปกติของระบบประสาท
การทดสอบการรับความรู้สึกแหลมคม Pinprick sensation.โดยการใช้เข็มกลัดจิ้มบนผิวหนังบริเวณขอบนิ้ว หากไม่รับความรู้สึกแหลมคมแสดงว่าผิดปกติ เสี่ยงต่อการเกิดแผลโดยที่ไม่รู้ตัว