อาการชาปลายเท้าจากเบาหวานรักษาให้หายขาดได้หรือไม่?

โดยส่วนใหญ่อาการชาที่เกิดขึ้นแล้วมักไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ดีที่สุดสามารถชะลอการลุกลามของโรคและป้องกันไม่ให้อาการแย่ลงได้ ส่วนอาการปวดแสบร้อนสามารถใช้ยาเพื่อบรรเทาได้

ทำไมคนเป็นเบาหวานต้องตรวจเท้าทุกปี?

เพื่อตรวจหาภาวะปลายประสาทอักเสบตั้งแต่ระยะแรกเริ่ม โดยเฉพาะการรับความรู้สึกที่ลดลง (อาการชา) ซึ่งเป็นความเสี่ยงหลักที่นำไปสู่การเกิดแผลที่เท้าโดยไม่รู้ตัว การตรวจพบเร็วและให้ความรู้ในการดูแลเท้าสามารถป้องกันการเกิดแผลรุนแรงและการถูกตัดขาได้

Autonomic Neuropathy คืออะไรและอันตรายอย่างไร?

Autonomic Neuropathy คือภาวะที่ระบบประสาทอัตโนมัติซึ่งควบคุมอวัยวะภายในเสื่อมลงจากเบาหวาน ส่งผลให้เกิดปัญหาได้หลายอย่าง เช่น ความดันตกเวลาลุกขึ้นยืน, กระเพาะอาหารบีบตัวช้า, และที่อันตรายคืออาจทำให้ผู้ป่วยไม่มีอาการเตือนเมื่อเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ

ปลายประสาทอักเสบจากเบาหวาน (Diabetic Neuropathy): คู่มือฉบับสมบูรณ์

ปลายประสาทอักเสบจากเบาหวาน (Diabetic Neuropathy) เป็นหนึ่งในโรคแทรกซ้อนที่พบได้บ่อยและส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยอย่างมาก เกิดจากภาวะน้ำตาลในเลือดสูงเป็นระยะเวลานาน จนเข้าไปทำลายเส้นประสาทซึ่งทำหน้าที่เหมือนสายไฟทั่วร่างกาย ความเสียหายนี้สามารถเกิดขึ้นได้กับเส้นประสาททุกส่วน ตั้งแต่ปลายมือปลายเท้าไปจนถึงอวัยวะภายใน การทำความเข้าใจภาวะนี้อย่างลึกซึ้งคือเกราะป้องกันที่ดีที่สุด

สาเหตุและกลไกการเกิดโรค

แม้กลไกที่แน่ชัดจะยังซับซ้อน แต่เป็นที่ยอมรับว่าภาวะน้ำตาลในเลือดสูงเป็นตัวการหลักที่ทำให้เกิดความเสียหายต่อเส้นประสาทผ่านหลายกลไก:

การเปลี่ยนแปลงทางเคมี: น้ำตาลที่สูงทำให้เกิดสารเคมีผิดปกติในเซลล์ประสาท รบกวนการส่งสัญญาณและการทำงานของเส้นประสาท
ความเสียหายต่อหลอดเลือดฝอย: เบาหวานทำลายหลอดเลือดขนาดเล็กที่ไปหล่อเลี้ยงเส้นประสาท ทำให้เส้นประสาทขาดเลือดและออกซิเจนจนเสื่อมสภาพลง

การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดให้ดีที่สุดจึงเป็นวิธีเดียวที่จะชะลอการดำเนินของโรคได้ ควบคู่ไปกับการงดสูบบุหรี่และดื่มสุราซึ่งเป็นตัวเร่งให้หลอดเลือดเสื่อมเร็วขึ้น

ประเภทของปลายประสาทอักเสบจากเบาหวาน

เส้นประสาทในร่างกายมี 3 ชนิดหลัก และเบาหวานสามารถสร้างความเสียหายได้ทั้งหมด

เส้นประสาทรับความรู้สึก (Sensory Nerve): ทำหน้าที่รับความรู้สึกร้อน, หนาว, สัมผัส, และความเจ็บปวด
เส้นประสาทสั่งการกล้ามเนื้อ (Motor Nerve): ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อ
เส้นประสาทอัตโนมัติ (Autonomic Nerve): ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของอวัยวะภายในที่อยู่นอกเหนือการควบคุม เช่น หัวใจ, กระเพาะอาหาร, ลำไส้

ความเสียหายต่อเส้นประสาทเหล่านี้ทำให้เกิดกลุ่มอาการได้ 4 รูปแบบหลัก:

1. ปลายประสาทอักเสบส่วนปลาย (Peripheral Neuropathy)

เป็นรูปแบบที่พบบ่อยที่สุด (Distal Symmetrical Polyneuropathy) โดยอาการมักจะเริ่มต้นที่ปลายเท้าทั้งสองข้างอย่างช้าๆ และสมมาตรกัน คล้ายกับการสวมถุงเท้า แล้วค่อยๆ ลามขึ้นมาที่ขา และอาจเกิดที่มือในลักษณะคล้ายการสวมถุงมือได้ในระยะหลัง

อาการ:
- ชา ไม่รู้สึก: เป็นอาการที่อันตรายที่สุด เพราะทำให้เกิดแผลได้โดยไม่รู้ตัว
- ปวดแสบร้อน: รู้สึกร้อนเหมือนเหยียบพริก หรือปวดแปล๊บๆ เหมือนไฟฟ้าช็อต มักเป็นมากตอนกลางคืน
- รู้สึกเหมือนมีเข็มแทง หรือซ่าๆ
- เสียการทรงตัว โดยเฉพาะเมื่ออยู่ในที่มืด เพราะไม่สามารถรับรู้ตำแหน่งของข้อเท้าได้ดี
ภาวะแทรกซ้อนรุนแรง: หากปล่อยให้การรับความรู้สึกเสียไปนานๆ อาจทำให้เกิด ข้อเท้าชาร์โคต์ (Charcot's Joint) ซึ่งเป็นภาวะที่ข้อเท้าผิดรูปอย่างรุนแรงจากการอักเสบโดยไม่รู้ตัว

2. ระบบประสาทอัตโนมัติเสื่อม (Autonomic Neuropathy)

เป็นภัยเงียบที่ส่งผลต่อการทำงานของอวัยวะภายในหลายระบบ:

ระบบหัวใจและหลอดเลือด: ทำให้มีอาการ ความดันโลหิตตกในท่ายืน (Orthostatic Hypotension) คือจะหน้ามืด วิงเวียน เวลาลุกขึ้นยืนเร็วๆ นอกจากนี้ยังอาจทำให้ผู้ป่วย ไม่มีอาการเจ็บหน้าอก แม้จะมีภาวะหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน
ระบบทางเดินอาหาร:
- กระเพาะอาหารบีบตัวช้า (Gastroparesis): อาหารค้างในกระเพาะนาน ทำให้แน่นท้อง, อิ่มเร็ว, คลื่นไส้, อาเจียน และควบคุมน้ำตาลได้ยาก
- ลำไส้: ทำให้เกิดอาการท้องผูกสลับกับท้องเสียรุนแรง
ระบบทางเดินปัสสาวะ: กระเพาะปัสสาวะบีบตัวได้ไม่ดี ทำให้ปัสสาวะไม่สุด เกิดปัสสาวะคั่งค้างและเสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย
การรับรู้ภาวะน้ำตาลต่ำ: ผู้ป่วยอาจ ไม่มีอาการเตือนของภาวะน้ำตาลต่ำ (ไม่มีอาการใจสั่น, เหงื่อออก) ทำให้เสี่ยงต่อการหมดสติจากน้ำตาลต่ำรุนแรงได้
ระบบสืบพันธุ์: ทำให้เกิดภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศในผู้ชาย

3. การอักเสบของเส้นประสาทเฉพาะเส้น (Focal Neuropathy / Mononeuropathy)

เป็นการอักเสบของเส้นประสาทเพียงเส้นเดียวที่เกิดขึ้นอย่างเฉียบพลัน มักพบในผู้สูงอายุ และส่วนใหญ่สามารถหายได้เองภายในไม่กี่เดือน

อาการ: ปวดรุนแรงบริเวณหน้าขา, ปวดหลังหรือหน้าอก, มองเห็นภาพซ้อน, หรือปากเบี้ยวครึ่งซีก

4. ปลายประสาทอักเสบส่วนต้น (Proximal Neuropathy)

พบได้ไม่บ่อย เป็นการอักเสบของเส้นประสาทบริเวณต้นขา สะโพก หรือก้น ทำให้กล้ามเนื้อบริเวณนั้นอ่อนแรงและลีบลง

การวินิจฉัยและการรักษา

การวินิจฉัย: แพทย์สามารถวินิจฉัยได้จากการซักประวัติและตรวจร่างกายอย่างละเอียด โดยเฉพาะ การตรวจเท้าด้วยเส้นเอ็นสังเคราะห์ (Monofilament Test) เพื่อประเมินการรับความรู้สึก ซึ่งเป็นวิธีที่ง่ายและมีความสำคัญอย่างยิ่ง
การรักษา:
1. การรักษาที่ต้นเหตุ: การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด (HbA1c) ให้ดีที่สุด เป็นวิธีเดียวที่จะชะลอการลุกลามของโรคได้
2. การบรรเทาอาการปวด: แพทย์จะใช้ยาสำหรับอาการปวดจากเส้นประสาทโดยเฉพาะ (ไม่ใช่ยาแก้ปวดทั่วไป) เช่น Gabapentin, Pregabalin, Duloxetine
3. การจัดการอาการของระบบประสาทอัตโนมัติ:
  - Gastroparesis: แนะนำให้ทานอาหารมื้อเล็กๆ แต่บ่อยครั้ง ลดอาหารไขมันสูงและใยอาหารมาก
  - ความดันตกในท่ายืน: แนะนำให้ลุกขึ้นยืนช้าๆ นอนศีรษะสูง หรือใช้ผ้ายืดพันขา