DKA คืออะไร?

DKA หรือ ภาวะเลือดเป็นกรดจากคีโตน (Diabetic Ketoacidosis) คือภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลันที่รุนแรงของโรคเบาหวาน เกิดจากการที่ร่างกายขาดอินซูลินอย่างหนัก ทำให้ต้องสลายไขมันมาใช้เป็นพลังงานจนเกิดสารคีโตนที่เป็นกรดคั่งในเลือด

อาการที่จำเพาะของภาวะ DKA คืออะไร?

อาการที่จำเพาะและเป็นสัญญาณเตือนสำคัญของ DKA คือ การหายใจหอบลึก ร่วมกับมีกลิ่นลมหายใจคล้ายผลไม้สุกหรือน้ำยาล้างเล็บ (กลิ่นอะซิโตน) หากมีอาการนี้ร่วมกับคลื่นไส้อาเจียนและปวดท้อง ควรรีบไปโรงพยาบาลทันที

เมื่อเจ็บป่วย ควรทำอย่างไรเพื่อป้องกัน DKA?

เมื่อเจ็บป่วย ห้ามหยุดยาอินซูลินเองเด็ดขาด ควรตรวจระดับน้ำตาลและคีโตนในปัสสาวะให้บ่อยขึ้น ดื่มน้ำให้เพียงพอ และรีบปรึกษาแพทย์หากอาการไม่ดีขึ้นหรือตรวจพบคีโตนในระดับสูง

ภาวะเลือดเป็นกรดจากคีโตน (Diabetic Ketoacidosis - DKA): คู่มือฉบับสมบูรณ์

บทนำ ภาวะเลือดเป็นกรดจากคีโตน หรือ Diabetic Ketoacidosis (DKA) คือภาวะแทรกซ้อนเฉียบพลันที่รุนแรงและเป็นอันตรายถึงชีวิต ซึ่งเกิดจากการที่ร่างกายขาดฮอร์โมนอินซูลินอย่างรุนแรง DKA เป็นภาวะฉุกเฉินทางการแพทย์ที่พบบ่อยในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1 และอาจเป็นอาการแสดงแรกที่นำไปสู่การวินิจฉัยโรค การทำความเข้าใจสาเหตุ อาการเตือน และวิธีป้องกันที่ถูกต้อง คือสิ่งสำคัญที่สุดในการหลีกเลี่ยงภาวะวิกฤตนี้

DKA เกิดขึ้นได้อย่างไร? (กลไกการเกิดโรค)

เมื่อร่างกายขาดอินซูลินอย่างสิ้นเชิง เซลล์ต่างๆ จะไม่สามารถนำน้ำตาลกลูโคสในเลือดไปใช้เป็นพลังงานได้ ร่างกายจึงต้องหาพลังงานจากแหล่งอื่นโดยการ สลายไขมันที่เก็บสะสมไว้ออกมาใช้แทน กระบวนการสลายไขมันนี้จะสร้างสารที่เป็นผลพลอยได้คือ "คีโตน (Ketone)" ซึ่งมีความเป็นกรดสูง

เมื่อคีโตนถูกผลิตออกมาในปริมาณมากและสะสมในกระแสเลือด จะทำให้เลือดมีภาวะเป็นกรดรุนแรง ซึ่งรบกวนการทำงานของอวัยวะสำคัญทั่วร่างกายและนำไปสู่อาการต่างๆ ที่เป็นอันตราย

ปัจจัยกระตุ้นและสาเหตุที่พบบ่อย

ภาวะ DKA มักมีปัจจัยกระตุ้นที่ชัดเจน การทราบปัจจัยเหล่านี้คือขั้นตอนแรกของการป้องกัน:

การขาดยาอินซูลิน: เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด อาจเกิดจากการลืมฉีด, ปรับลดขนาดยาเอง, หรืออินซูลินปั๊มมีปัญหา
การเจ็บป่วยหรือการติดเชื้อ: เช่น ปอดอักเสบ, การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ, หรือแม้แต่ไข้หวัดใหญ่ ร่างกายจะหลั่งฮอร์โมนความเครียดซึ่งต้านฤทธิ์อินซูลิน ทำให้ต้องการอินซูลินมากขึ้น
การวินิจฉัยโรคเบาหวานชนิดที่ 1 ครั้งแรก: ผู้ป่วยจำนวนมากไม่ทราบว่าตนเองเป็นโรค จนกระทั่งเกิดภาวะ DKA
ภาวะเครียดรุนแรงทางร่างกาย: เช่น อุบัติเหตุ, การผ่าตัดใหญ่, หรือโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ
ยาบางชนิด: เช่น ยาสเตียรอยด์ (Corticosteroids) หรือยาเบาหวานกลุ่ม SGLT2 inhibitors ซึ่งอาจทำให้เกิดภาวะ DKA ได้แม้น้ำตาลในเลือดไม่สูงมาก (Euglycemic DKA)

อาการเตือนของ DKA

อาการของ DKA มักเกิดขึ้นและรุนแรงขึ้นอย่างรวดเร็วภายในเวลาไม่กี่ชั่วโมงถึงหนึ่งวัน สัญญาณเตือนที่สำคัญได้แก่:

ระดับน้ำตาลในเลือดสูง: โดยทั่วไปสูงกว่า 250 มก./ดล.
กระหายน้ำมากและปัสสาวะบ่อยผิดปกติ
คลื่นไส้ อาเจียน และปวดท้อง (พบได้บ่อยมาก)
หายใจหอบลึก และมีกลิ่นลมหายใจคล้ายผลไม้สุกหรือน้ำยาล้างเล็บ (กลิ่นอะซิโตน) ซึ่งเป็นอาการเฉพาะของภาวะนี้
อ่อนเพลียมาก, ผิวแห้ง, ซึมลง, สับสน และอาจหมดสติได้หากไม่ได้รับการรักษา

การวินิจฉัย DKA

การวินิจฉัย DKA จะใช้เกณฑ์ 3 ข้อหลักร่วมกัน คือ:

ระดับน้ำตาลในเลือดสูง (≥ 250 มก./ดล.)
ตรวจพบคีโตนในเลือดหรือปัสสาวะ
เลือดมีภาวะเป็นกรด (pH < 7.3 หรือ Bicarbonate < 18 mmol/L)

การรักษาและการป้องกัน DKA

การรักษา DKA เป็นภาวะฉุกเฉินทางการแพทย์ที่ ต้องได้รับการรักษาในโรงพยาบาลทันที หลักการรักษาคือการแก้ไขภาวะขาดน้ำและเกลือแร่, การให้สารน้ำทางหลอดเลือด, การให้อินซูลินเพื่อหยุดการสร้างคีโตนและลดระดับน้ำตาลในเลือด, และการรักษาปัจจัยกระตุ้น

การป้องกัน: การดูแลตนเองเมื่อเจ็บป่วย (Sick Day Management)

การป้องกันที่ดีที่สุดคือการจัดการเบาหวานอย่างถูกต้องในวันที่คุณเจ็บป่วย:

ห้ามหยุดฉีดอินซูลินเด็ดขาด: แม้ว่าจะรับประทานอาหารไม่ได้ ร่างกายยังต้องการอินซูลินเพื่อต่อสู้กับความเจ็บป่วย
ตรวจระดับน้ำตาลให้บ่อยขึ้น: ควรตรวจทุก 2-4 ชั่วโมง
ตรวจหาคีโตน: หากระดับน้ำตาลสูงกว่า 250 มก./ดล. ควรตรวจหาคีโตนในปัสสาวะหรือเลือดทันที
ดื่มน้ำให้เพียงพอ: ดื่มน้ำเปล่าหรือเครื่องดื่มไม่มีน้ำตาลบ่อยๆ เพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ
รับประทานอาหาร: พยายามรับประทานอาหารอ่อนๆ ที่มีคาร์โบไฮเดรต เช่น โจ๊ก หรือซุป