การประเมินความเสี่ยงเท้าเบาหวาน (IWGDF) คืออะไร?

การประเมินความเสี่ยงเท้าเบาหวานตามแนวทาง IWGDF (International Working Group on the Diabetic Foot) คือการจำแนกผู้ป่วยออกเป็น 4 ระดับความเสี่ยง (0-3) โดยพิจารณาจากภาวะเส้นประสาทเสื่อม, ภาวะหลอดเลือดตีบ, เท้าผิดรูป, และประวัติการเป็นแผล เพื่อวางแผนการดูแลและป้องกันที่เหมาะสมกับแต่ละบุคคล

ความเสี่ยงระดับ 1 (เท้าชา) แตกต่างจากระดับ 0 อย่างไร?

ความแตกต่างที่สำคัญคือการ 'สูญเสียการรับความรู้สึกในการป้องกันอันตราย' ในระดับ 1 เท้าของผู้ป่วยเริ่มมีอาการชา ทำให้ไม่รู้สึกเจ็บเมื่อเกิดแผล จึงมีความเสี่ยงสูงขึ้นและต้องเริ่มปฏิบัติตามกฎ 'ห้ามเดินเท้าเปล่า' อย่างเคร่งครัด

ต้องตรวจเท้าโดยแพทย์บ่อยแค่ไหน?

ความถี่ในการตรวจขึ้นอยู่กับระดับความเสี่ยง: ระดับ 0 (ต่ำ) ตรวจปีละ 1 ครั้ง, ระดับ 1 (ปานกลาง) ตรวจทุก 3-6 เดือน, ระดับ 2 (สูง) ตรวจทุก 2-3 เดือน, และระดับ 3 (สูงที่สุด) ตรวจทุก 1-2 เดือน

ความเสี่ยงของเท้าในการเกิดแผล

การดูแลเท้าในผู้ป่วยเบาหวานไม่ใช่แนวทางเดียวกันสำหรับทุกคน แต่ขึ้นอยู่กับ "ระดับความเสี่ยง" ของแต่ละบุคคล เพื่อให้การดูแลเป็นไปอย่างเหมาะสมและมีประสิทธิภาพ แนวทางสากลที่ได้รับการยอมรับทั่วโลกคือ

ผู้ที่เสี่ยงต่อการถูกตัดขา

เป็นเบาหวานมานานกว่า 10 ปี
รูปร่างเท้าผิดปกติ
เคยมีแผลหรือถูกตัดขามาก่อน
ภาวะประสาทส่วนปลายเสื่อม
การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดไม่ดี
เส้นเลือดส่วนปลายตีบ
เพศชาย
สูบบุหรี่
มีภาวะแทรกซ้อนที่ไตจากโรคเบาหวาน

การจำแนกความเสี่ยงของเท้าตามแนวทางของ IWGDF (International Working Group on the Diabetic Foot) ซึ่งแบ่งความเสี่ยงออกเป็น 4 ระดับ (0-3)

การทราบว่าเท้าของคุณอยู่ในระดับความเสี่ยงใด จะช่วยให้คุณและทีมแพทย์สามารถวางแผนการดูแลเชิงป้องกันที่เหมาะสมที่สุด เพื่อลดโอกาสการเกิดแผลและป้องกันการถูกตัดขาในระยะยาว

ระดับ 0: ความเสี่ยงต่ำ (Low Risk)

คุณอยู่ในกลุ่มนี้ถ้า...
- การรับความรู้สึกที่เท้ายังปกติสมบูรณ์ (ไม่มีอาการชา, ตรวจด้วย Monofilament แล้วรู้สึก).
- คลำชีพจรที่เท้าได้ชัดเจน.
- เท้าไม่มีลักษณะผิดรูป.
- ไม่เคยมีประวัติเป็นแผลที่เท้าหรือถูกตัดเท้า/นิ้วมาก่อน.
ความหมาย: เท้าของคุณยังคงมีกลไกการป้องกันตามธรรมชาติ (Protective Sensation) อยู่ครบถ้วน ความเสี่ยงในการเกิดแผลยังต่ำมาก.
แนวทางปฏิบัติและการดูแล:
- สร้างพื้นฐานที่ดี: ปฏิบัติตามหลักการดูแลเท้าทั่วไป เช่น ตรวจดูเท้าทุกวัน, รักษาความสะอาด, ทาครีม, ตัดเล็บให้ถูกวิธี.
- เลือกรองเท้าที่เหมาะสม: สวมรองเท้าที่พอดีและปกป้องเท้าได้ดีเสมอ.
- ตรวจโดยแพทย์: ควรได้รับการตรวจประเมินเท้าโดยละเอียดจากแพทย์อย่างน้อย ปีละ 1 ครั้ง.

ระดับ 1: ความเสี่ยงปานกลาง (Moderate Risk)

คุณอยู่ในกลุ่มนี้ถ้า...
- เริ่มมีภาวะปลายประสาทเสื่อม ทำให้ สูญเสียการรับความรู้สึกในการป้องกันอันตราย (Loss of Protective Sensation) เช่น มีอาการชา หรือตรวจด้วย Monofilament แล้วไม่รู้สึก.
- แต่ยังไม่มีเท้าผิดรูป หรือภาวะหลอดเลือดตีบที่ชัดเจน.
ความหมาย: "ระบบเตือนภัย" ของเท้าคุณ (ความรู้สึกเจ็บปวด) เริ่มทำงานบกพร่อง ทำให้คุณมีความเสี่ยงที่จะเกิดแผลได้โดยไม่รู้ตัว.
แนวทางปฏิบัติและการดูแล:
- ยกระดับการป้องกัน: ต้องเพิ่มความระมัดระวังในการดูแลเท้าทุกขั้นตอน.
- กฎเหล็ก: ห้ามเดินเท้าเปล่าโดยเด็ดขาด ทั้งในและนอกบ้าน.
- ใส่ใจเรื่องรองเท้า: การเลือกรองเท้าที่เหมาะสมมีความสำคัญอย่างยิ่งยวด.
- ตรวจโดยแพทย์: ควรได้รับการตรวจประเมินเท้าโดยแพทย์ ทุก 3-6 เดือน.

ระดับ 2: ความเสี่ยงสูง (High Risk)

คุณอยู่ในกลุ่มนี้ถ้า...
- มีภาวะปลายประสาทเสื่อม (เท้าชา) ร่วมกับ ข้อใดข้อหนึ่งต่อไปนี้:
  - มีเท้าผิดรูป เช่น นิ้วเท้างุ้ม, กระดูกโปน, มีตาปลาหรือหนังแข็งหนาๆ.
  - มีภาวะหลอดเลือดแดงส่วนปลายตีบ (คลำชีพจรที่เท้าได้เบาหรือไม่ได).
ความหมาย: เท้าของคุณขาดทั้งระบบเตือนภัยและอาจมีโครงสร้างที่ผิดปกติหรือขาดเลือดไปเลี้ยง ทำให้มีความเสี่ยงสูงมากที่จะเกิดแผล.
แนวทางปฏิบัติและการดูแล:
- ดูแลอย่างเคร่งครัดสูงสุด: ต้องปฏิบัติตามทุกข้อแนะนำในการดูแลเท้าอย่างไม่มีข้อยกเว้น.
- รองเท้าพิเศษ: อาจจำเป็นต้องปรึกษาผู้เชี่ยวชาญเพื่อตัด รองเท้าสำหรับผู้ป่วยเบาหวานโดยเฉพาะ หรือใช้อุปกรณ์เสริมฝ่าเท้าเพื่อลดแรงกดทับ.
- พบผู้เชี่ยวชาญ: การดูแลตาปลาหรือหนังแข็งต้องทำโดยแพทย์หรือผู้ชำนาญเท่านั้น ห้ามทำด้วยตนเองเด็ดขาด.
- ตรวจโดยแพทย์: ควรได้รับการตรวจประเมินเท้าโดยแพทย์ ทุก 2-3 เดือน.

ระดับ 3: ความเสี่ยงสูงที่สุด (Very High Risk)

คุณอยู่ในกลุ่มนี้ถ้า...
- คุณ มีประวัติเคยเป็นแผลที่เท้า หรือเคยถูกตัดเท้า/นิ้วเท้ามาก่อน.
ความหมาย: เท้าของคุณได้พิสูจน์แล้วว่ามีความเปราะบางอย่างยิ่ง และมีความเสี่ยงสูงสุดที่จะเกิดแผลซ้ำ ซึ่งอาจนำไปสู่การตัดขาระดับที่สูงขึ้นได้.
แนวทางปฏิบัติและการดูแล:
- เฝ้าระวังขั้นสูงสุด: ต้องปฏิบัติตามคำแนะนำทั้งหมดอย่างเคร่งครัดที่สุด.
- รองเท้าคือส่วนหนึ่งของร่างกาย: ต้องสวมรองเท้าที่เหมาะสมตลอดเวลา ห้ามถอดโดยไม่จำเป็น.
- ปรึกษาแพทย์ทันที: หากพบความผิดปกติแม้เพียงเล็กน้อย ควรรีบไปพบแพทย์ทันที.
- ตรวจโดยแพทย์: ควรได้รับการตรวจประเมินเท้าโดยแพทย์ ทุก 1-2 เดือน.

บทสรุป: การทราบระดับความเสี่ยงของเท้าตนเองตามแนวทาง IWGDF เป็นเครื่องมือที่ทรงพลังในการป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง ขอแนะนำให้ผู้ป่วยเบาหวานทุกคนปรึกษาแพทย์เพื่อรับการประเมินระดับความเสี่ยงของเท้าอย่างเป็นทางการ และปฏิบัติตามคำแนะนำการดูแลอย่างสม่ำเสมอ

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว