Cisapride: คู่มือการใช้ยาอย่างปลอดภัยและข้อมูลสำคัญสำหรับรักษาโรคระบบทางเดินอาหาร

 

บทความนี้จะให้ข้อมูลที่ครบถ้วนและสำคัญเกี่ยวกับยา Cisapride (ซิซาไพรด์) ซึ่งเป็นยาที่ใช้ในการรักษาโรคระบบทางเดินอาหาร จุดประสงค์หลักคือเพื่อให้ผู้ป่วยและบุคคลทั่วไปมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับยานี้ สามารถใช้ยาได้อย่างปลอดภัย และทราบถึงกลไกการออกฤทธิ์ ข้อบ่งใช้ และข้อควรระวังต่างๆ ที่สำคัญ การมีความรู้เกี่ยวกับยาที่คุณใช้จะช่วยให้คุณจัดการกับโรคได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

---

1. Cisapride คืออะไร?

Cisapride (ซิซาไพรด์) เป็นยาในกลุ่ม Prokinetic Agents หรือยาที่ช่วยเพิ่มการเคลื่อนไหวของระบบทางเดินอาหาร ใช้สำหรับรักษาโรคและอาการที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวของกระเพาะอาหารและลำไส้ที่ผิดปกติ เช่น ภาวะกรดไหลย้อน (Gastroesophageal Reflux Disease - GERD) ที่รุนแรง และภาวะกระเพาะอาหารเคลื่อนไหวช้า (Gastroparesis) ยานี้ออกฤทธิ์โดยการกระตุ้นการบีบตัวของกล้ามเนื้อเรียบในทางเดินอาหาร ทำให้การลำเลียงอาหารทำได้ดีขึ้นและลดโอกาสที่อาหารจะไหลย้อนกลับ

ในปัจจุบัน การใช้ Cisapride มีข้อจำกัดอย่างเข้มงวดในหลายประเทศ รวมถึงประเทศไทย เนื่องจากยานี้มีความเสี่ยงสูงที่จะทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะชนิดรุนแรง (Severe Cardiac Arrhythmias) ที่อาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ ดังนั้น Cisapride จึงไม่ใช่ยาที่ใช้กันทั่วไปแล้ว แต่จะถูกสำรองไว้สำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะรุนแรงและไม่ตอบสนองต่อยาอื่น และต้องใช้ภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญอย่างใกล้ชิดเท่านั้น ชื่อทางการค้าที่เคยเป็นที่รู้จักคือ Propulsid เป็นต้น

---

2. กลไกการออกฤทธิ์: Cisapride ทำงานอย่างไร?

Cisapride ออกฤทธิ์โดยการเพิ่มการหลั่งและการตอบสนองต่อสารสื่อประสาท Acetylcholine ในระบบประสาทของทางเดินอาหาร ซึ่ง Acetylcholine มีบทบาทสำคัญในการควบคุมการบีบตัวของกล้ามเนื้อเรียบในกระเพาะอาหารและลำไส้ เมื่อ Cisapride เพิ่มการทำงานของ Acetylcholine จะส่งผลให้:

• เพิ่มการบีบตัวของกระเพาะอาหารและลำไส้: ทำให้การเคลื่อนที่ของอาหารจากกระเพาะอาหารไปยังลำไส้เล็กเร็วขึ้น (Gastric Emptying)

• เพิ่มแรงดันของหูรูดหลอดอาหารส่วนล่าง (Lower Esophageal Sphincter): ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อที่ทำหน้าที่ป้องกันไม่ให้กรดจากกระเพาะอาหารไหลย้อนกลับขึ้นมาที่หลอดอาหาร

• ลดการไหลย้อนของกรด: การบีบตัวของกระเพาะอาหารและหูรูดหลอดอาหารส่วนล่างที่แข็งแรงขึ้น ช่วยลดโอกาสที่กรดและอาหารจะไหลย้อนกลับขึ้นมาในหลอดอาหารได้อย่างมีประสิทธิภาพ

• ผลต่อหัวใจ: ในขณะเดียวกัน Cisapride ก็มีฤทธิ์ต่อช่องไอออนในเซลล์กล้ามเนื้อหัวใจ ซึ่งอาจทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะได้ในผู้ป่วยบางราย จึงเป็นเหตุผลสำคัญที่ทำให้ยานี้ถูกจำกัดการใช้งาน

---

3. Cisapride ใช้รักษาโรคอะไร? (ข้อบ่งใช้ของการใช้ยา)

เนื่องจากมีความเสี่ยงสูงต่อหัวใจ ปัจจุบัน Cisapride จึงถูกจำกัดการใช้สำหรับ:

• ภาวะกรดไหลย้อน (Gastroesophageal Reflux Disease - GERD) ที่รุนแรง: โดยเฉพาะในผู้ป่วยเด็กที่ภาวะ GERD อาจส่งผลกระทบต่อการเจริญเติบโต และผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อยาอื่น

• ภาวะกระเพาะอาหารเคลื่อนไหวช้า (Gastroparesis): ซึ่งเป็นภาวะที่กระเพาะอาหารบีบตัวน้อยกว่าปกติ ทำให้การลำเลียงอาหารเข้าสู่ลำไส้เล็กทำได้ช้า

• การกระตุ้นการเคลื่อนไหวของลำไส้ใหญ่: ในภาวะท้องผูกบางชนิดที่รุนแรงและไม่ตอบสนองต่อยาอื่น

ข้อสำคัญ: เนื่องจากมีความเสี่ยงสูงต่อภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ จึงมีการนำยาตัวอื่นที่มีกลไกคล้ายกันแต่ปลอดภัยกว่ามาใช้แทน Cisapride เป็นยาทางเลือกแรกในปัจจุบัน

---

4. ขนาดและวิธีการใช้ยา

Cisapride มีจำหน่ายในรูปแบบยาเม็ดสำหรับรับประทาน โดยทั่วไปมีขนาด 5 มิลลิกรัม (มก.) และ 10 มก.

ขนาดยาที่ใช้แตกต่างกันไปตามข้อบ่งใช้และสภาพของผู้ป่วย และต้องใช้ภายใต้คำแนะนำของแพทย์เท่านั้น:

• สำหรับผู้ใหญ่: โดยทั่วไป 5-10 มก. วันละ 3-4 ครั้ง ก่อนอาหารและก่อนนอน

• สำหรับเด็ก: ปรับขนาดตามน้ำหนักตัวและคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด

• ห้ามใช้เกินขนาดที่แพทย์สั่งโดยเด็ดขาด

วิธีการใช้ยา:

• รับประทานยา ก่อนอาหารประมาณ 15-30 นาที และก่อนนอน เพื่อให้ยาออกฤทธิ์ได้ดีที่สุดในการกระตุ้นการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหาร

• กลืนยาเม็ดทั้งเม็ดพร้อมน้ำ

หมายเหตุ: การใช้ Cisapride ในปัจจุบันต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างเข้มงวด และอาจต้องมีการตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (Electrocardiogram - ECG) ก่อนเริ่มยาและระหว่างการรักษา

---

5. สิ่งที่ต้องแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยา

เนื่องจากความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับหัวใจ การแจ้งข้อมูลสุขภาพอย่างครบถ้วนเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เพื่อความปลอดภัยในการใช้ Cisapride คุณควรแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับ:

• ประวัติการแพ้ยา: เคยแพ้ยา Cisapride หรือส่วนประกอบใดๆ ในยาหรือไม่

• โรคประจำตัวอื่นๆ: โดยเฉพาะ

  • โรคหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ, หัวใจล้มเหลว, หัวใจขาดเลือด, ความดันโลหิตสูงที่ไม่ควบคุม

  • ภาวะที่มีความเสี่ยงต่อการเกิด QT interval prolongation: เช่น มีประวัติส่วนตัวหรือประวัติครอบครัวเป็นโรคนี้, มีระดับเกลือแร่โพแทสเซียมหรือแมกนีเซียมในเลือดต่ำ

  • โรคตับ (Liver disease) หรือโรคไต (Kidney disease): อาจทำให้ระดับยา Cisapride ในเลือดสูงขึ้น

  • ภาวะลำไส้อุดตัน หรือมีเลือดออกในทางเดินอาหาร:

• การตั้งครรภ์ หรือกำลังวางแผนตั้งครรภ์:

• การให้นมบุตร:

• ยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรอื่นๆ ที่กำลังใช้: โดยเฉพาะอย่างยิ่งยาที่ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 ในตับ เช่น ยาต้านเชื้อราบางชนิด (Ketoconazole), ยาปฏิชีวนะ Macrolides บางชนิด (Erythromycin), และยารักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะบางชนิด (Amiodarone) เนื่องจากยาเหล่านี้จะเพิ่มระดับ Cisapride ในเลือดและเพิ่มความเสี่ยงของผลข้างเคียงที่รุนแรงต่อหัวใจ

---

6. ข้อควรระวังในการใช้ยา

เนื่องจากความเสี่ยงต่อหัวใจที่กล่าวไปข้างต้น การใช้ Cisapride มีข้อควรระวังอย่างเข้มงวด:

• ปฏิกิริยาระหว่างยาที่รุนแรง: ห้ามใช้ Cisapride ร่วมกับยาหลายชนิดที่ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 อย่างเด็ดขาด เพราะอาจเพิ่มระดับ Cisapride ในเลือดจนเกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะที่รุนแรงและอาจเสียชีวิตได้

• ผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อ QT prolongation: ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ, มีระดับเกลือแร่ผิดปกติ, หรือมีประวัติ QT prolongation

• ภาวะลำไส้อุดตัน: ห้ามใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่มีภาวะลำไส้อุดตัน หรือมีเลือดออกในทางเดินอาหาร

• ผู้ป่วยโรคตับและไต: ควรใช้ด้วยความระมัดระวังเป็นพิเศษ และแพทย์จะต้องปรับลดขนาดยาอย่างเหมาะสม

---

7. ระหว่างที่ใช้ยาจะต้องระวังอาการหรือการตรวจพิเศษอะไร?

อาการที่ต้องเฝ้าระวังและควรพบแพทย์ทันที:

• อาการที่บ่งชี้ถึงภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ: เช่น ใจสั่น, หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ, เจ็บหน้าอก, เวียนศีรษะ, หน้ามืด, เป็นลม

• อาการปวดท้องรุนแรง:

• อาการท้องเสียรุนแรง:

• อาการแพ้ยาอย่างรุนแรง: ผื่นลมพิษขึ้นทั่วตัว, บวมที่ใบหน้า ลิ้น หรือคอ, หายใจลำบาก (เป็นภาวะฉุกเฉิน)

การตรวจพิเศษ:

• การตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG): อาจต้องมีการตรวจ ECG ก่อนเริ่มยาและระหว่างการรักษา

• การตรวจระดับเกลือแร่ในเลือด: เช่น โพแทสเซียม (Potassium) และแมกนีเซียม (Magnesium)

• การตรวจการทำงานของตับและไต:

---

8. ปฏิกิริยาระหว่างยา: ใช้ร่วมกับยาอื่นได้หรือไม่?

Cisapride มีปฏิกิริยาระหว่างยาที่สำคัญและรุนแรงหลายชนิด เนื่องจากยาจะถูกเผาผลาญโดยเอนไซม์ CYP3A4 สิ่งสำคัญคือ ต้องแจ้งรายการยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรทั้งหมดที่คุณกำลังใช้ให้แพทย์และเภสัชกรทราบเสมอ

ยาที่ห้ามใช้ร่วมกันอย่างเด็ดขาด:

• ยาต้านเชื้อรากลุ่ม Azole: เช่น fluconazole ;itraconazole ; ketoconazole ;

• ยาปฏิชีวนะ Macrolides: เช่น Erythromycin,, Telithromycin, clarithromycin, erythromycin

• ยาแก้ซึมเศร้า: เช่น Nefazodone

• ยาต้านไวรัส HIV: เช่น Indinavir, Ritonavir

• ยารักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ: เช่น Amiodarone, Quinidine

• Grapefruit juice (น้ำเกรปฟรุต): สามารถยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 ได้เช่นกัน จึงควรหลีกเลี่ยง

---

9. ผลข้างเคียงหรือไม่พึงประสงค์ของยา

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย (มักไม่รุนแรงและหายเอง):

• ระบบทางเดินอาหาร: ปวดท้อง, ท้องเสีย, คลื่นไส้, อาเจียน, ท้องผูก, ท้องอืด

• อื่นๆ: ปวดศีรษะ, นอนไม่หลับ, ง่วงซึม, คัดจมูก, เวียนศีรษะ

ผลข้างเคียงที่พบน้อยแต่รุนแรง:

• ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะรุนแรง (QT prolongation): ซึ่งอาจนำไปสู่หัวใจเต้นผิดจังหวะชนิด Torsades de pointes และเสียชีวิตได้

• ปฏิกิริยาการแพ้ยาอย่างรุนแรง:

• ภาวะตับทำงานผิดปกติ:

• ภาวะชัก:

หากพบอาการรุนแรง หรืออาการที่น่ากังวล ควรรีบหยุดยาและปรึกษาแพทย์ทันที

---

10. วิธีลดหรือป้องกันผลข้างเคียงของยา

• ใช้ยาตามขนาดและเวลาที่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด: ห้ามเพิ่มขนาดยา หรือใช้ยาบ่อยกว่าที่กำหนด

• หลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกับยาที่ต้องห้าม: โดยเฉพาะยาที่ระบุในหัวข้อ 8

• หลีกเลี่ยงการดื่มน้ำเกรปฟรุต:

• ปรึกษาแพทย์หากมีอาการท้องเสียรุนแรง:

• แจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับยาทุกชนิดที่ใช้อยู่: เพื่อป้องกันปฏิกิริยาระหว่างยา

---

11. หากได้รับยาเกินขนาดต้องทำอย่างไร?

หากได้รับ Cisapride เกินขนาด อาจเกิดอาการปวดเกร็งท้องรุนแรง, ท้องเสีย, หรือที่สำคัญที่สุดคือภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะรุนแรง วิธีแก้ไข: ควรรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลหรือปรึกษาแพทย์ทันที การรักษาจะเน้นที่การดูแลตามอาการและประคับประคอง โดยเฉพาะการเฝ้าติดตามการทำงานของหัวใจ

---

12. หากลืมใช้ยาต้องทำอย่างไร?

• Cisapride มักรับประทานวันละ 3-4 ครั้ง

• หากลืมรับประทานยา ให้รับประทานทันทีที่นึกได้

• หากใกล้ถึงเวลาของยาครั้งถัดไปแล้ว ให้ข้ามมื้อที่ลืมไป และรับประทานตามตารางปกติ

• ห้ามรับประทานยาเพิ่มเป็นสองเท่าเพื่อชดเชยยาที่ลืมเด็ดขาด: เพราะอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงรุนแรง

---

13. การเก็บรักษายา

• เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง: ประมาณ 20-25°C (68-77°F) หรือตามที่ระบุบนฉลากยา

• เก็บในที่แห้งและพ้นจากแสงแดดโดยตรง:

• เก็บในภาชนะบรรจุเดิมที่ปิดสนิท:

• เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง:

• ตรวจสอบวันหมดอายุก่อนใช้ยาเสมอ: ห้ามใช้ยาที่หมดอายุแล้ว

---

14. ความปลอดภัยในสตรีมีครรภ์และให้นมบุตร

• สตรีมีครรภ์: Cisapride จัดอยู่ใน Pregnancy Category C (จากการศึกษาในสัตว์ทดลองพบผลข้างเคียง แต่ไม่มีข้อมูลเพียงพอในมนุษย์) ยานี้ไม่แนะนำให้ใช้ในสตรีมีครรภ์ และควรพิจารณาใช้ยาอื่นที่มีความปลอดภัยมากกว่า

• การให้นมบุตร: Cisapride สามารถผ่านเข้าสู่น้ำนมแม่ได้ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนให้นมบุตรขณะใช้ยานี้ และแพทย์อาจแนะนำให้หยุดให้นมบุตรหรือเปลี่ยนไปใช้ยาอื่น

---

สรุป

Cisapride เป็นยา Prokinetic ที่เคยมีบทบาทสำคัญในการรักษาภาวะกรดไหลย้อนและปัญหาการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหาร แต่ปัจจุบันถูกจำกัดการใช้อย่างเข้มงวดเนื่องจากมีความเสี่ยงสูงที่จะทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะรุนแรง ดังนั้น Cisapride จึงไม่ใช่ยาที่ใช้กันทั่วไปแล้ว แต่จะถูกสำรองไว้สำหรับผู้ป่วยเฉพาะรายเท่านั้น และต้องใช้ภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญอย่างใกล้ชิด การทำความเข้าใจข้อบ่งใช้ ข้อควรระวัง และปฏิกิริยาระหว่างยาอย่างเคร่งครัด จึงเป็นสิ่งสำคัญที่สุดเพื่อความปลอดภัยสูงสุดในการใช้ยานี้

ยาน้ำแก้โรคกระเพาะ | ยาระบาย | ยาแก้คลื่นไส้อาเจียน | ยา cisapride | ยา hyocyamine | ยาแก้กระเพาะกลุ่ม PPI | ยาขับลม | sucralfate | ranitidine | nizatidine | cimetidine | famotidine | ยาแก้ท้องเสีย | Esomeprazole | lansoprazole | Omeprazole | Misoprostol

วันที่เผยแพร่: 1 สิงหาคม 2568, 09:30 น.ผู้เขียน: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว ที่มา: SiamHealth.net

• ยารักษาหัวใจและหลอดเลือด
• ยารักษาไขมันในเลือด
• ยารักษาโรคภูมิแพ้
• ยารักษาโรคทางเดินอาหาร
• ยารักษาเชื้อรา
• ยารักษาโรคข้อ
• ยารักษาโรคเบาหวาน
• ยารักษาต่อมไทรอยด์
• ยารักษาโรคประสาท/จิต