Domperidone: คู่มือการใช้ยาอย่างปลอดภัยและข้อมูลสำคัญสำหรับบรรเทาอาการคลื่นไส้อาเจียน

บทความนี้จะให้ข้อมูลที่ครบถ้วนและสำคัญเกี่ยวกับยา Domperidone (ดอมเพอริโดน) ซึ่งเป็นยาที่ใช้กันอย่างแพร่หลายเพื่อบรรเทาอาการคลื่นไส้และอาเจียน จุดประสงค์หลักคือเพื่อให้ผู้ป่วยและบุคคลทั่วไปมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับยานี้ สามารถใช้ยาได้อย่างปลอดภัย และทราบถึงกลไกการออกฤทธิ์ ข้อบ่งใช้ และข้อควรระวังต่างๆ ที่สำคัญ การมีความรู้เกี่ยวกับยาที่คุณใช้จะช่วยให้คุณจัดการกับอาการได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

1. Domperidone คืออะไร?

Domperidone (ดอมเพอริโดน) เป็นยาในกลุ่ม Dopamine Antagonists หรือ Prokinetic Agents ที่ออกฤทธิ์ช่วยบรรเทาอาการคลื่นไส้และอาเจียน โดยเฉพาะอาการที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวของกระเพาะอาหารที่ผิดปกติ ยานี้ทำงานโดยการเพิ่มการบีบตัวของกระเพาะอาหารและลำไส้ส่วนต้น ทำให้การลำเลียงอาหารทำได้เร็วขึ้นและลดอาการไม่สบายท้อง ชื่อทางการค้าที่เป็นที่รู้จักกันดี ได้แก่ Motilium, Domperidone เป็นต้น Domperidone เป็นยาที่ต้องใช้ตามใบสั่งแพทย์เท่านั้น และมีการจำกัดการใช้ในบางกรณีเนื่องจากมีความเสี่ยงที่จะเกิดผลข้างเคียงต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด

2. กลไกการออกฤทธิ์: Domperidone ทำงานอย่างไร?

อาการคลื่นไส้อาเจียนมักเกิดจากการกระตุ้นของตัวรับโดพามีน (Dopamine receptors) ในบริเวณที่เรียกว่า Chemoreceptor Trigger Zone (CTZ) ซึ่งเป็นศูนย์ควบคุมการอาเจียนในสมอง และการเคลื่อนไหวของกระเพาะอาหารที่ไม่ดีพอ Domperidone ออกฤทธิ์หลักโดย:

ยับยั้งตัวรับโดพามีน (Dopamine Receptors): Domperidone ออกฤทธิ์ยับยั้งตัวรับโดพามีนที่อยู่บริเวณ CTZ ในสมอง และในทางเดินอาหาร เมื่อตัวรับเหล่านี้ถูกยับยั้ง สัญญาณที่กระตุ้นให้เกิดอาการคลื่นไส้อาเจียนก็จะลดลง ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกดีขึ้น
กระตุ้นการบีบตัวของกระเพาะอาหาร: Domperidone ยังช่วยเพิ่มการทำงานของสารสื่อประสาท Acetylcholine ในทางเดินอาหาร ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของกระเพาะอาหารและลำไส้ส่วนต้นบีบตัวมากขึ้น
เพิ่มการลำเลียงอาหาร: การบีบตัวของกระเพาะอาหารที่เพิ่มขึ้นนี้ ทำให้การลำเลียงอาหารจากกระเพาะอาหารเข้าสู่ลำไส้เล็กทำได้เร็วขึ้น ช่วยลดอาการท้องอืด แน่นท้อง และไม่สบายท้อง

คุณสมบัติที่สำคัญของ Domperidone คือ ไม่ผ่านเข้าสู่สมองในปริมาณมาก จึงทำให้ผลข้างเคียงทางระบบประสาท (เช่น อาการง่วงซึม) พบน้อยกว่ายาคลื่นไส้อาเจียนกลุ่มอื่น อย่างไรก็ตาม การออกฤทธิ์ต่อตัวรับโดพามีนและช่องไอออนบางชนิดในหัวใจก็ทำให้ยานี้มีความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะได้เช่นกัน

3. Domperidone ใช้รักษาโรคอะไร? (ข้อบ่งใช้ของการใช้ยา)

Domperidone ใช้รักษาและบรรเทาอาการต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวของระบบทางเดินอาหาร:

อาการคลื่นไส้อาเจียน: จากสาเหตุต่างๆ เช่น การใช้ยาบางชนิด, หลังการผ่าตัด, หรือการติดเชื้อในระบบทางเดินอาหาร
ภาวะกระเพาะอาหารเคลื่อนไหวช้า (Gastroparesis): ซึ่งเป็นภาวะที่กระเพาะอาหารบีบตัวน้อยกว่าปกติ ทำให้การลำเลียงอาหารเข้าสู่ลำไส้เล็กทำได้ช้า ก่อให้เกิดอาการคลื่นไส้, อาเจียน, ท้องอืด, หรือรู้สึกอิ่มเร็ว
ภาวะกรดไหลย้อน (Gastroesophageal Reflux Disease - GERD): ใช้เป็นยาเสริมเพื่อบรรเทาอาการ โดยเฉพาะในผู้ป่วยเด็ก
อาการไม่สบายท้องส่วนบน (Dyspepsia): เช่น อาการท้องอืด, รู้สึกอิ่มเร็ว, หรือปวดท้องส่วนบน
กระตุ้นการผลิตน้ำนมในเพศหญิง (Galactagogue): ในบางกรณี (Off-label) Domperidone อาจถูกใช้เพื่อช่วยกระตุ้นการหลั่งน้ำนมในมารดา แต่ควรใช้ด้วยความระมัดระวังและภายใต้การดูแลของแพทย์

4. ขนาดและวิธีการใช้ยา

Domperidone มีจำหน่ายหลายรูปแบบและความเข้มข้นที่แตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับข้อบ่งใช้และสภาพของผู้ป่วย:

ก. ยาเม็ดรับประทาน (Oral Tablets):

ผู้ใหญ่และเด็กอายุ 12 ปีขึ้นไป (น้ำหนัก ≥ 35 กก.): 10 มก. วันละ 3 ครั้ง ก่อนอาหาร และก่อนนอน (ถ้าจำเป็น) ไม่ควรใช้เกิน 1 สัปดาห์
สำหรับเด็กอายุต่ำกว่า 12 ปี หรือน้ำหนักน้อยกว่า 35 กก.: ไม่แนะนำให้ใช้ยาเม็ด เว้นแต่แพทย์สั่งอย่างเคร่งครัด
ขนาดยาสูงสุด: ไม่ควรเกิน 30 มก. ต่อวัน

ข. ยาน้ำสำหรับรับประทาน (Oral Suspension):

สำหรับเด็ก: แพทย์จะปรับขนาดตามน้ำหนักตัว
ขนาดยาสูงสุดในเด็ก: ไม่ควรเกิน 2.4 มก./กก./วัน

วิธีการใช้ยา:

รับประทานยา 15-30 นาที ก่อนอาหาร: เพื่อให้ยาออกฤทธิ์ได้ดีที่สุดในการกระตุ้นการเคลื่อนไหวของทางเดินอาหาร
รับประทานยาในเวลาเดียวกันทุกวัน: เพื่อรักษาระดับยาในร่างกายให้คงที่
ไม่ควรใช้ยาติดต่อกันเป็นเวลานานเกิน 1 สัปดาห์ สำหรับอาการคลื่นไส้อาเจียนเฉียบพลัน หากอาการไม่ดีขึ้น ควรปรึกษาแพทย์

หมายเหตุ: ขนาดยาและวิธีการใช้จะถูกกำหนดโดยแพทย์ผู้รักษาตามสภาพอาการและอายุของผู้ป่วย ห้ามปรับขนาดยาเองเด็ดขาด

5. สิ่งที่ต้องแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยา

การแจ้งข้อมูลสุขภาพของคุณอย่างครบถ้วนเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เพื่อความปลอดภัยในการใช้ Domperidone คุณควรแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับ:

ประวัติการแพ้ยา: เคยแพ้ยา Domperidone หรือส่วนประกอบใดๆ ในยาหรือไม่
โรคประจำตัวอื่นๆ: โดยเฉพาะ
- โรคหัวใจและหลอดเลือด: เช่น ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ, หัวใจล้มเหลว, ภาวะ QT prolongation ในคลื่นไฟฟ้าหัวใจ
- โรคตับ (Liver disease) หรือโรคไต (Kidney disease) ที่รุนแรง:
- ภาวะที่มีการตกเลือดในทางเดินอาหาร (Gastrointestinal Hemorrhage):
- ภาวะลำไส้อุดตัน หรือทะลุ (Bowel Obstruction / Perforation):
- เนื้องอกในต่อมใต้สมองชนิด Prolactinoma:
- โรค Parkinson's disease:
การตั้งครรภ์ หรือกำลังวางแผนตั้งครรภ์:
การให้นมบุตร: (หากใช้เพื่อกระตุ้นน้ำนม ควรปรึกษาแพทย์อย่างใกล้ชิด)
ยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรอื่นๆ ที่กำลังใช้: โดยเฉพาะยาที่ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 ในตับ เช่น ยาปฏิชีวนะ Macrolides บางชนิด (Erythromycin), ยาต้านเชื้อรากลุ่ม Azole (Ketoconazole), ยาโรคหัวใจบางชนิด (Amiodarone) เนื่องจากยาเหล่านี้จะเพิ่มระดับ Domperidone ในเลือดและเพิ่มความเสี่ยงของผลข้างเคียงที่รุนแรงต่อหัวใจ

6. ข้อควรระวังในการใช้ยา

เนื่องจากความเสี่ยงต่อหัวใจ การใช้ Domperidone มีข้อควรระวังอย่างเข้มงวด:

ความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ (QT Prolongation): Domperidone อาจทำให้ช่วง QT interval บนคลื่นไฟฟ้าหัวใจยาวขึ้น ซึ่งเพิ่มความเสี่ยงของภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะที่รุนแรง (Torsades de pointes) และอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ โดยความเสี่ยงจะเพิ่มขึ้นในผู้ป่วยที่:
- อายุมากกว่า 60 ปี
- ใช้ยาเกินขนาด
- มีภาวะ QT prolongation อยู่แล้ว
- มีระดับเกลือแร่โพแทสเซียมหรือแมกนีเซียมในเลือดต่ำ
- มีภาวะหัวใจล้มเหลวปานกลางถึงรุนแรง
ปฏิกิริยาระหว่างยาที่รุนแรง: ห้ามใช้ Domperidone ร่วมกับยาที่ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 อย่างเด็ดขาด (ดูหัวข้อ 8) เพราะอาจเพิ่มระดับ Domperidone ในเลือดจนเกิดพิษต่อหัวใจได้
ภาวะตับบกพร่อง: ควรใช้ด้วยความระมัดระวัง และแพทย์จะปรับลดขนาดยา
ผู้ป่วยโรค Parkinson's disease: การใช้ Domperidone อาจทำให้อาการของโรค Parkinson's disease แย่ลงได้
ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีภาวะเลือดออกในทางเดินอาหาร ลำไส้อุดตัน หรือทะลุ:
การใช้ในเด็ก: ควรใช้ด้วยความระมัดระวังและภายใต้การดูแลของแพทย์เท่านั้น

7. ระหว่างที่ใช้ยาจะต้องระวังอาการหรือการตรวจพิเศษอะไร?

อาการที่ต้องเฝ้าระวังและควรพบแพทย์ทันที:

อาการที่บ่งชี้ถึงภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ: เช่น ใจสั่น, หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ, หัวใจเต้นผิดจังหวะ, เจ็บหน้าอก, เวียนศีรษะ, หน้ามืด, เป็นลม
อาการปวดท้องรุนแรงผิดปกติ:
อาการทางระบบประสาท: อาการกระสับกระส่าย, สับสน, ปวดศีรษะรุนแรง
อาการแพ้ยาอย่างรุนแรง: ผื่นลมพิษขึ้นทั่วตัว, บวมที่ใบหน้า ลิ้น หรือคอ, หายใจลำบาก (เป็นภาวะฉุกเฉิน)
อาการของภาวะทางระบบต่อมไร้ท่อ: ประจำเดือนผิดปกติ, เต้านมโตในเพศชาย, น้ำนมไหลผิดปกติในเพศหญิง

การตรวจพิเศษ:

อาจต้องมีการตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ (ECG) ในผู้ป่วยบางรายที่มีความเสี่ยงต่อ QT prolongation
อาจมีการตรวจการทำงานของตับและไต ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยง

8. ปฏิกิริยาระหว่างยา: ใช้ร่วมกับยาอื่นได้หรือไม่?

Domperidone มีปฏิกิริยาระหว่างยาที่สำคัญและรุนแรงหลายชนิด เนื่องจากยาจะถูกเผาผลาญโดยเอนไซม์ CYP3A4 สิ่งสำคัญคือ ต้องแจ้งรายการยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรทั้งหมดที่คุณกำลังใช้ให้แพทย์และเภสัชกรทราบเสมอ

ยาที่ห้ามใช้ร่วมกันอย่างเด็ดขาด (เนื่องจากยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 และอาจเพิ่มความเสี่ยงพิษต่อหัวใจ):

ยาต้านเชื้อรากลุ่ม Azole: เช่น Ketoconazole, Itraconazole, Voriconazole
ยาปฏิชีวนะ Macrolides: เช่น Erythromycin, Clarithromycin, Telithromycin
ยาแก้ซึมเศร้า: เช่น Nefazodone
ยาต้านไวรัส HIV: เช่น Indinavir, Ritonavir
ยารักษาภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ: เช่น Amiodarone, Quinidine
ยาอื่นๆ: เช่น Verapamil, Diltiazem

ยาที่ต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ:

ยาลดกรด (Antacids), H2 blockers (เช่น Cimetidine), PPIs (เช่น Omeprazole): อาจลดการดูดซึมของ Domperidone ควรรับประทานยาเหล่านี้ห่างจาก Domperidone อย่างน้อย 1-2 ชั่วโมง
ยาที่ส่งผลต่อระดับโพแทสเซียม/แมกนีเซียม: เช่น ยาขับปัสสาวะบางชนิด

9. ผลข้างเคียงหรือไม่พึงประสงค์ของยา

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย (มักไม่รุนแรง):

ปากแห้ง
ปวดศีรษะ
ท้องเสีย หรือท้องผูก
คลื่นไส้
อาการอ่อนเพลีย
อาการเต้านมโตผิดปกติในเพศชาย (Gynecomastia), น้ำนมไหลผิดปกติในเพศหญิง (Galactorrhea) (จากการเพิ่ม prolactin)

ผลข้างเคียงที่พบน้อยแต่รุนแรง:

ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะรุนแรง (QT prolongation, Torsades de pointes): (พบน้อยมากแต่เป็นอันตรายถึงชีวิต)
ภาวะชัก (Seizures)
ภาวะทางระบบประสาทส่วนกลาง: เช่น อาการนอกพีระมิด (Extrapyramidal Symptoms - EPS) ซึ่งมีอาการกล้ามเนื้อแข็งเกร็ง, กระตุก (พบน้อยมากในผู้ใหญ่ แต่พบได้ในเด็กเล็ก)
ปฏิกิริยาการแพ้ยาอย่างรุนแรง: ผื่นลมพิษทั่วตัว, บวม, หายใจลำบาก

หากพบอาการรุนแรง หรืออาการที่น่ากังวล ควรรีบหยุดยาและปรึกษาแพทย์ทันที

10. หากได้รับยาเกินขนาดต้องทำอย่างไร?

หากได้รับ Domperidone เกินขนาด อาจเกิดอาการง่วงซึม, สับสน, ประสาทหลอน, และอาการทางระบบประสาทส่วนกลางอื่นๆ ที่รุนแรง วิธีแก้ไข: ควรรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลหรือปรึกษาแพทย์ทันที การรักษาจะเน้นที่การดูแลตามอาการและประคับประคอง

11. หากลืมใช้ยาต้องทำอย่างไร?

Domperidone มักรับประทานวันละ 3 ครั้ง
หากลืมรับประทานยา ให้รับประทานทันทีที่นึกได้
หากใกล้ถึงเวลาของยาครั้งถัดไปแล้ว ให้ข้ามมื้อที่ลืมไป และรับประทานตามตารางปกติ
ห้ามรับประทานยาเพิ่มเป็นสองเท่าเพื่อชดเชยยาที่ลืมเด็ดขาด: เพราะอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้

12. การเก็บรักษายา

เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง: ประมาณ 20-25°C (68-77°F) หรือตามที่ระบุบนฉลากยา
เก็บในที่แห้งและพ้นจากแสงแดดโดยตรง:
เก็บในภาชนะบรรจุเดิมที่ปิดสนิท:
เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง:
ตรวจสอบวันหมดอายุก่อนใช้ยาเสมอ: ห้ามใช้ยาที่หมดอายุแล้ว

13. ความปลอดภัยในสตรีมีครรภ์และให้นมบุตร

สตรีมีครรภ์: Domperidone จัดอยู่ใน Pregnancy Category C (จากการศึกษาในสัตว์ทดลองพบผลข้างเคียง แต่ไม่มีข้อมูลเพียงพอในมนุษย์) ยานี้ไม่แนะนำให้ใช้ในสตรีมีครรภ์ และควรพิจารณาใช้ยาอื่นที่มีความปลอดภัยมากกว่า
การให้นมบุตร: Domperidone ถูกขับออกทางน้ำนมแม่ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนให้นมบุตรขณะใช้ยานี้ เนื่องจากแม้ปริมาณยาจะน้อย แต่ก็ยังมีความเสี่ยงต่อผลข้างเคียงทางหัวใจในทารกได้

สรุป

Domperidone เป็นยาที่ใช้บรรเทาอาการคลื่นไส้อาเจียน และปัญหาการเคลื่อนไหวของกระเพาะอาหาร ด้วยกลไกการยับยั้งตัวรับโดพามีนและกระตุ้นการบีบตัวของทางเดินอาหาร ทำให้ยามีประสิทธิภาพสูง อย่างไรก็ตาม การใช้ Domperidone มีข้อควรระวังสำคัญเกี่ยวกับ ความเสี่ยงต่อภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ และ ปฏิกิริยาระหว่างยาที่รุนแรง โดยเฉพาะกับยาที่ยับยั้งเอนไซม์ CYP3A4 จึงมีการจำกัดการใช้และต้องใช้ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างเคร่งครัด การทำความเข้าใจข้อบ่งใช้ ข้อควรระวัง และผลข้างเคียง จะช่วยให้คุณใช้ยานี้ได้อย่างปลอดภัยและได้รับประโยชน์สูงสุด

โปรดจำไว้ว่าข้อมูลในบทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ความรู้ทั่วไปเท่านั้น และไม่สามารถใช้แทนคำแนะนำจากแพทย์หรือเภสัชกรได้ หากมีข้อสงสัยหรืออาการผิดปกติใดๆ ควรปรึกษาบุคลากรทางการแพทย์เสมอ

วันที่เผยแพร่: 1 สิงหาคม 2568, 11:30 น. ผู้เขียน: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว ที่มา: SiamHealth.net