ยารักษาโรคกระเพาะ Cimetidine

Cimetidine: คู่มือการใช้ยาอย่างปลอดภัยและข้อมูลสำคัญสำหรับลดกรดในกระเพาะอาหาร

บทความนี้จะให้ข้อมูลที่ครบถ้วนและสำคัญเกี่ยวกับยา Cimetidine (ไซเมทิดีน) ซึ่งเป็นยาที่ใช้ในการลดกรดในกระเพาะอาหาร จุดประสงค์หลักคือเพื่อให้ผู้ป่วยและบุคคลทั่วไปมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับยานี้ สามารถใช้ยาได้อย่างปลอดภัย และทราบถึงกลไกการออกฤทธิ์ ข้อบ่งใช้ และข้อควรระวังต่างๆ ที่สำคัญ การมีความรู้เกี่ยวกับยาที่คุณใช้จะช่วยให้คุณจัดการกับอาการได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

1. Cimetidine คืออะไร?

Cimetidine (ไซเมทิดีน) เป็นยาในกลุ่ม H2-receptor antagonists (H2RAs) หรือที่รู้จักกันในชื่อ "H2 blockers" ซึ่งเป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ลดการหลั่งกรดในกระเพาะอาหาร ยานี้ใช้สำหรับรักษาและป้องกันอาการต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับกรดในกระเพาะอาหารที่มากเกินไป เช่น แผลในกระเพาะอาหาร, แผลในลำไส้เล็กส่วนต้น, ภาวะกรดไหลย้อน (GERD), และภาวะหลั่งกรดเกิน (เช่น Zollinger-Ellison Syndrome) Cimetidine เป็นยา H2 blocker ตัวแรกที่ถูกค้นพบและนำมาใช้ทางการแพทย์ มีจำหน่ายทั้งในรูปแบบยาเม็ดรับประทาน, ยาน้ำ, และยาฉีด ชื่อทางการค้าที่คุ้นเคย เช่น Tagamet เป็นต้น

2. กลไกการออกฤทธิ์: Cimetidine ทำงานอย่างไร?

กระเพาะอาหารจะหลั่งกรดไฮโดรคลอริกออกมาเพื่อช่วยในการย่อยอาหาร แต่กรดที่มากเกินไปสามารถทำให้เกิดการระคายเคืองและทำลายเยื่อบุกระเพาะได้ Cimetidine ออกฤทธิ์หลักโดย:

ยับยั้งตัวรับ H2 (Histamine H2-receptors): ที่อยู่บนเซลล์ชนิดหนึ่งในกระเพาะอาหารที่เรียกว่า Parietal cells ซึ่งทำหน้าที่หลั่งกรด ตัวรับ H2 นี้จะถูกกระตุ้นโดยสาร Histamine ทำให้เกิดการหลั่งกรด
ลดการหลั่งกรด: เมื่อ Cimetidine เข้าไปจับและยับยั้งตัวรับ H2 นี้ Histamine ก็จะไม่สามารถกระตุ้นการหลั่งกรดได้ ทำให้การผลิตกรดในกระเพาะอาหารลดลงอย่างมีนัยสำคัญ ทั้งกรดที่หลั่งออกมาในสภาวะปกติ (basal acid secretion) และกรดที่หลั่งออกมาหลังอาหาร (stimulated acid secretion)
ช่วยให้แผลหายและบรรเทาอาการ: การลดปริมาณกรดจะช่วยลดการระคายเคืองของแผลในกระเพาะอาหารหรือลำไส้ และช่วยให้เยื่อบุที่เสียหายมีโอกาสฟื้นตัวและหายจากแผลได้

3. Cimetidine ใช้รักษาโรคอะไร? (ข้อบ่งชี้ในการใช้ยา)

Cimetidine ใช้รักษาและป้องกันภาวะต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับกรดในกระเพาะอาหาร:

แผลในลำไส้เล็กส่วนต้น (Duodenal Ulcer): ใช้เวลารักษา 4 สัปดาห์ โดยมากไม่เกิน 8 สัปดาห์ ขนาดยาที่ใช้รักษามีตั้งแต่ 400-1600 มิลลิกรัมต่อวัน แต่โดยทั่วไปให้เริ่มต้นที่ 800 มิลลิกรัมก่อนนอนวันละครั้ง ผู้ป่วยส่วนใหญ่แผลจะหายใน 1-2 สัปดาห์
- การป้องกันการเกิดแผลที่ลำไส้เล็กส่วนต้น: อาจต้องให้นานถึง 5 ปี โดยให้วันละ 400 มิลลิกรัมก่อนนอน
แผลในกระเพาะอาหาร (Gastric Ulcer): โดยมากรักษาไม่เกิน 8 สัปดาห์ ให้ขนาด 800 มิลลิกรัมก่อนนอน หรือ 300 มิลลิกรัมวันละ 4 ครั้ง
ภาวะกรดไหลย้อน (Gastroesophageal Reflux Disease - GERD):
- กรณีมีหลอดอาหารอักเสบร่วมด้วย: ให้รักษานาน 12 สัปดาห์ ต้องให้ยา Cimetidine วันละ 1600 มิลลิกรัม โดยแบ่งให้ 800 มิลลิกรัมวันละ 2 ครั้ง หรือ 400 มิลลิกรัมวันละ 4 ครั้ง
- ใช้บรรเทาอาการแสบร้อนกลางอก (Heartburn) และอาการอาหารไม่ย่อย (Indigestion):
ภาวะหลั่งกรดเกิน (Pathological Hypersecretory Conditions): เช่น Zollinger-Ellison Syndrome ให้ 300 มิลลิกรัมวันละ 4 ครั้ง หรือปรับเพิ่มขนาดยาตามการตอบสนอง
ป้องกันเลือดออกทางเดินอาหาร: มักให้เป็นยาฉีด
ภาวะปอดอักเสบจากการสำลักกรด (Aspiration Pneumonitis): ใช้เพื่อป้องกันการสำลักกรดในกระเพาะอาหารเข้าปอด (Mendelson's syndrome) ก่อนการให้ยาสลบ

4. ขนาดและวิธีการใช้ยา

Cimetidine มีจำหน่ายหลายรูปแบบและความเข้มข้นที่แตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับข้อบ่งใช้และสภาพของผู้ป่วย:

ก. ยาเม็ดรับประทาน (Oral Tablets):

สำหรับแผลในลำไส้เล็กส่วนต้น: 800 มก. วันละครั้งก่อนนอน หรือ 400 มก. วันละ 2 ครั้ง (เช้า-ก่อนนอน) หรือ 300 มก. วันละ 4 ครั้ง (พร้อมอาหารและก่อนนอน)
สำหรับแผลในกระเพาะอาหาร: 800 มก. วันละครั้งก่อนนอน
สำหรับภาวะกรดไหลย้อน (GERD): 400 มก. วันละ 2 ครั้ง หรือ 800 มก. วันละครั้งก่อนนอน
สำหรับภาวะหลั่งกรดเกิน: เริ่มต้น 300 มก. วันละ 4 ครั้ง
สำหรับการบรรเทาอาการอาหารไม่ย่อย/แสบร้อนกลางอกชั่วคราว (OTC): 200 มก. เมื่อมีอาการ ไม่ควรรับประทานเกิน 2 เม็ดใน 24 ชั่วโมง

ข. ยาน้ำ (Oral Solution):

ใช้ในกรณีที่ไม่สามารถกลืนยาเม็ดได้ หรือในเด็ก (ปรับขนาดตามน้ำหนักตัวและคำแนะนำของแพทย์) โดยทั่วไปให้รับประทานครั้งละ 1-2 ครั้ง และให้ดื่มน้ำตาม 1 แก้ว
ให้รับประทานยา Cimetidine ก่อนรับประทานอาหารหรือเครื่องดื่มที่ทำให้เกิดอาการแน่นท้องครึ่งชั่วโมง

ค. ยาฉีด (Intravenous - IV / Intramuscular - IM):

ใช้ในกรณีที่ผู้ป่วยไม่สามารถรับประทานยาได้ หรือในภาวะเฉียบพลันที่มีอาการรุนแรง (บริหารโดยบุคลากรทางการแพทย์ในโรงพยาบาลเท่านั้น)

วิธีการใช้ยา:

สามารถรับประทานยาพร้อมอาหารหรือไม่พร้อมอาหารก็ได้ แต่การรับประทานพร้อมอาหารอาจช่วยลดอาการไม่สบายท้อง
รับประทานยาในเวลาเดียวกันทุกวัน (หากรับประทานเป็นประจำ)
หากซื้อยารับประทานเอง ไม่ควรใช้ยาเกิน 2 สัปดาห์ หากอาการไม่ดีขึ้นให้ปรึกษาแพทย์
ไม่ควรรับประทานยาลดกรด (Antacid) ภายใน 1 ชั่วโมง ก่อนหรือหลังรับประทาน Cimetidine เนื่องจากยาลดกรดอาจลดการดูดซึมของ Cimetidine

หมายเหตุ: ขนาดยาและวิธีการใช้จะถูกกำหนดโดยแพทย์ผู้รักษาตามสภาพอาการและอายุของผู้ป่วย ห้ามปรับขนาดยาเองเด็ดขาด

5. ก่อนการใช้ยา Cimetidine ต้องทำอะไรบ้าง?

แจ้งให้แพทย์และเภสัชทราบเรื่องประวัติการแพ้ยา: เคยแพ้ยา Cimetidine หรือยาในกลุ่ม H2RAs อื่นๆ (เช่น Ranitidine, Famotidine) หรือส่วนประกอบใดๆ ในยาหรือไม่ รวมถึงประวัติการแพ้ยาอื่นๆ เช่น Sulfa หรือแพ้อาหาร, สี, สารกันเสีย
แจ้งชื่อยาที่ท่านรับประทานอยู่: ทั้งวิตามิน, ยาที่ท่านซื้อเอง, สมุนไพร, และยาที่แพทย์สั่ง โดยเฉพาะยาดังต่อไปนี้ (แพทย์จะได้ปรับยาและเฝ้าติดตามผลข้างเคียงของยา):
- ยาต้านการแข็งตัวของเลือด Warfarin (Coumadin)
- ยาต้านโรคซึมเศร้ากลุ่ม Tricyclic Antidepressants (เช่น Amitriptyline, Amoxapine, Clomipramine, Desipramine, Doxepin, Imipramine, Nortriptyline, Protriptyline, Trimipramine)
- ยาคลายเครียด (เช่น Chlordiazepoxide, Diazepam)
- Clopidogrel
- Lidocaine
- Metronidazole
- Nifedipine
- Propranolol
- Phenytoin (Dilantin)
- Theophylline
ควรรับประทานยาน้ำแก้โรคกระเพาะอาหาร (Antacid) หรือยา Digoxin หรือยา Ketoconazole หรือธาตุเหล็ก ก่อนรับประทานยา Cimetidine อย่างน้อย 2 ชั่วโมง
แจ้งแพทย์หากท่านป่วยด้วยโรคตับ (Liver disease) หรือโรคไต (Kidney disease) และโรคเอดส์:
แจ้งแพทย์หากท่านมีแผนที่จะตั้งครรภ์ หรือกำลังตั้งครรภ์ หรือเลี้ยงลูกด้วยนมแม่:
หากท่านอายุมากกว่า 65 ปี: ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยานี้ เนื่องจากอาจมีความไวต่อผลข้างเคียงของยา

6. ผลข้างเคียงที่สำคัญของยา Cimetidine ที่ต้องหยุดยาและไปโรงพยาบาลทันที (อาการไม่พึงประสงค์ที่เป็นอันตราย)

หากเกิดอาการต่อไปนี้ ให้ หยุดยาโดยทันทีและไปโรงพยาบาลทันที:

อาการแพ้ยาชนิดรุนแรง:
- มีผื่นลมพิษขึ้นทั่วตัว, ผื่นคัน, บวมใบหน้า, บวมริมฝีปาก, ลิ้นและคอ, เสียงแหบ, จุกปาก, จุกคอ, หายใจลำบาก, หายใจมีเสียงหวีด
- ปฏิกิริยาเหล่านี้มักจะสัมพันธ์กับขนาดของยาที่ใช้ (ยิ่งขนาดยาสูงยิ่งมีโอกาสเกิด)
อาการทางระบบหัวใจและหลอดเลือด:
- หัวใจเต้นเร็ว หรือเต้นผิดจังหวะ, หัวใจเต้นช้าผิดปกติ
- ความดันโลหิตต่ำรุนแรง, หน้ามืดจะเป็นลม
อาการผิดปกติทางระบบประสาทที่รุนแรง:
- สับสน, ซึม, ประสาทหลอน, หูแว่ว, กระวนกระวาย, หงุดหงิด (โดยเฉพาะผู้สูงอายุ ซึ่งจะทำให้เกิดปัญหาเรื่องหกล้ม และการติดเชื้อในปอดได้)
- ซึมเศร้า
อาการผิดปกติของตับ:
- เป็นดีซ่าน (ตัวเหลือง, ตาเหลือง), ปัสสาวะเข้ม
- อ่อนเพลีย, เบื่ออาหาร
อาการผิดปกติของเลือด:
- มีจ้ำเลือดตามตัว, เลือดออกง่ายผิดปกติ, อ่อนเพลีย (อาจบ่งชี้ภาวะเกล็ดเลือดต่ำ หรือเม็ดเลือดขาวต่ำ)
อาการทางระบบหายใจ:
- มีไข้, ไอ, แน่นหน้าอก, หรือหายใจลำบาก (ไม่รวมอาการที่เกิดจากโรคหอบหืดเดิม)
อาการทางไต:
- ปัสสาวะน้อยกว่าปกติ
ผิวหนัง:
- มีตุ่มพองที่ผิวหนัง

7. ผลข้างเคียงของยา Cimetidine (อาการไม่พึงประสงค์ที่พบบ่อย)

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย (มักไม่รุนแรงและหายเอง):

ปวดศีรษะ
ท้องร่วง (ท้องเสีย)
มึนงง
ซึม (ดังนั้นจึงไม่ควรดื่มสุรา หรือขับรถ และทำงานกับเครื่องจักร)
ท้องผูก
คลื่นไส้
ปวดกล้ามเนื้อ
ผื่นขึ้น (4%) คัน (3%) ลมพิษ

ผลข้างเคียงอื่นๆ ที่พบน้อยแต่ต้องสังเกต:

เต้านมโต (Gynecomastia) หรือเต้านมคัด/ตึงหัวนมเล็กน้อยในผู้ชายบางราย: พบได้เมื่อใช้ยาในขนาดสูงและเป็นเวลานาน เมื่อหยุดยาอาการจะหายไป
ภาวะเสื่อมสมรรถภาพทางเพศในผู้ชาย: พบได้ในผู้ชายบางรายที่ได้รับยาในขนาดสูง เมื่อลดขนาดยาอาการดังกล่าวจะหายไป

8. เมื่อเกิดอาการข้างเคียงควรทำอย่างไร?

อาการข้างเคียงที่พบบ่อย (เช่น ปวดศีรษะ, ท้องเสีย, มึนงง, ผื่นขึ้นเล็กน้อย): หากอาการไม่รุนแรง สามารถสังเกตอาการต่อไปได้ แต่หากรบกวนการใช้ชีวิต หรือไม่หายไป ควรปรึกษาแพทย์
อาการข้างเคียงที่เป็นอันตราย (ตามที่ระบุในหัวข้อ 6): ให้หยุดยาโดยทันทีและพบแพทย์หรือไปโรงพยาบาลทันที

9. ปฏิกิริยาระหว่างยา: ใช้ Cimetidine ร่วมกับยาอื่นได้หรือไม่?

Cimetidine มีปฏิกิริยากับยาอื่นๆ หลายชนิด เนื่องจากยา Cimetidine เป็นยาที่ยับยั้งเอนไซม์ Cytochrome P450 (CYP450) ในตับ ซึ่งทำหน้าที่เผาผลาญยาหลายชนิด ทำให้ระดับยาอื่นๆ ในเลือดสูงขึ้น สิ่งสำคัญคือ ต้องแจ้งรายการยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรทั้งหมดที่คุณกำลังใช้ให้แพทย์และเภสัชกรทราบเสมอ แพทย์จะได้ปรับยาและเฝ้าติดตามผลข้างเคียงของยา

ยาที่ต้องระวังเป็นพิเศษ (อาจเพิ่มระดับยาอื่นจนเกิดพิษ):

ยาต้านการแข็งตัวของเลือด: เช่น Warfarin (Coumadin) (เพิ่มความเสี่ยงเลือดออก)
ยาต้านโรคซึมเศร้ากลุ่ม Tricyclic Antidepressants (TCAs): เช่น Amitriptyline, Amoxapine, Clomipramine, Desipramine, Doxepin, Imipramine, Nortriptyline, Protriptyline, Trimipramine
ยาคลายเครียดกลุ่ม Benzodiazepines: เช่น Chlordiazepoxide, Diazepam
Clopidogrel:
Lidocaine:
Metronidazole:
Nifedipine:
Propranolol:
Phenytoin (Dilantin):
Theophylline:
Digoxin:
ยาคุมกำเนิด
ยาปฏิชีวนะบางชนิด: เช่น Erythromycin, Clarithromycin, Ciprofloxacin, Ketoconazole

ยาที่ Cimetidine อาจลดประสิทธิภาพ/การดูดซึม:

Ketoconazole, Digoxin, ธาตุเหล็ก: ควรรับประทานยาลดกรดนี้ห่างจากยาเหล่านี้อย่างน้อย 2 ชั่วโมง

10. หากลืมใช้ยาต้องทำอย่างไร?

Cimetidine มักรับประทานวันละ 1, 2 หรือ 4 ครั้ง
หากลืมรับประทานยา ให้รับประทานทันทีที่นึกได้
หากใกล้ถึงเวลาของยาครั้งถัดไปแล้ว (เช่น เหลือเวลาน้อยกว่า 4-6 ชั่วโมงก่อนมื้อถัดไป) ให้ข้ามมื้อที่ลืมไป และรับประทานตามตารางปกติ
ห้ามรับประทานยาเพิ่มเป็นสองเท่าเพื่อชดเชยยาที่ลืมเด็ดขาด: เพราะอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้

11. หากรับประทานยาเกินขนาดต้องทำอย่างไร?

หากได้รับ Cimetidine เกินขนาด อาจเกิดอาการง่วงซึม, สับสน, หัวใจเต้นช้าหรือเร็วผิดปกติ, ความดันโลหิตต่ำ วิธีแก้ไข: ควรรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลหรือปรึกษาแพทย์ทันที การรักษาจะเน้นที่การดูแลตามอาการและประคับประคอง

12. การเก็บรักษายา

เก็บยาในภาชนะที่บรรจุมา ปิดให้สนิท และพ้นมือเด็ก:
เก็บที่อุณหภูมิห้อง: ประมาณ 15-30°C (59-86°F) หรือตามที่ระบุบนฉลากยา
เก็บในที่แห้ง ไม่ถูกความร้อนและแสงโดยตรง:
ตรวจสอบวันหมดอายุก่อนใช้ยาเสมอ: ห้ามใช้ยาที่หมดอายุแล้ว

13. ความปลอดภัยในสตรีมีครรภ์และให้นมบุตร

สตรีมีครรภ์: Cimetidine จัดอยู่ใน Pregnancy Category B (จากการศึกษาในสัตว์ทดลองไม่พบความเสี่ยง) และถือว่าค่อนข้างปลอดภัยสำหรับสตรีมีครรภ์เมื่อใช้ตามข้อบ่งใช้และภายใต้การดูแลของแพทย์
การให้นมบุตร: Cimetidine ถูกขับออกทางน้ำนมแม่ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนให้นมบุตรขณะใช้ยานี้ เนื่องจากอาจส่งผลต่อทารกได้

สรุป

Cimetidine เป็นยา H2-receptor antagonist ที่มีประสิทธิภาพในการลดกรดในกระเพาะอาหาร ใช้รักษาและป้องกันแผลในกระเพาะอาหาร ภาวะกรดไหลย้อน และภาวะหลั่งกรดเกิน กลไกการยับยั้งตัวรับ H2 ทำให้การหลั่งกรดลดลง ช่วยบรรเทาอาการและส่งเสริมการหายของแผล อย่างไรก็ตาม การใช้ Cimetidine จำเป็นต้องทำตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะการระวังปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆ หลายชนิด และการปรับขนาดยาในผู้ป่วยโรคไตหรือตับ การทำความเข้าใจข้อบ่งใช้ ข้อควรระวัง และผลข้างเคียง จะช่วยให้คุณใช้ยานี้ได้อย่างปลอดภัยและได้รับประโยชน์สูงสุด

โปรดจำไว้ว่าข้อมูลในบทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ความรู้ทั่วไปเท่านั้น และไม่สามารถใช้แทนคำแนะนำจากแพทย์หรือเภสัชกรได้ หากมีข้อสงสัยหรืออาการผิดปกติใดๆ ควรปรึกษาบุคลากรทางการแพทย์เสมอ

วันที่เผยแพร่: 31 กรกฎาคม 2568, 19:45 น.ผู้เขียน: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว ที่มา: SiamHealth.net