การประเมินร่างกายก่อนออกกำลังกายในผู้ป่วยโรคเบาหวาน

โรคเบาหวานเป็นโรคที่มีโรคแทรกซ้อนทุกระบบของร่างกาย ก่อนออกกำลังกายจะต้องประเมินว่าผู้ป่วยมีโรคแทรกซ้อนอะไรบ้าง เพราะว่าโรคแทรกซ้อนแต่ละชนิด จะมีข้อบ่งชี้และข้อห้ามในการออกกำลังกาย

โรคเบาหวานและการออกกำลังกาย

การประเมินผู้ป่วยเบาหวานก่อนออกกำลังกาย

เนื่องจากผู้ป่วยเบาหวานส่วนใหญ่จะมีโรคแทรกซ้อน บางครั้งผู้ป่วยโรคเบาหวานอาจจะเกิดโรคแทรกซ้อน โดยที่ไม่มีอาการ และโรคแทรกซ้อนหลายอย่าง หากเกิดขึ้นมาอาจจะอันตรายต่อชีวิต ดังนั้นผู้ป่วยเบาหวานทุกคนควรได้รับการประเมิน หาภาวะแทรกซ้อนต่างๆก่อนออกกำลังกายดังต่อไปนี้คือ

1. หัวใจและหลอดเลือด [cardiovascular system] ผู้ป่วยเบาหวานที่มีความเสี่ยง ในการเกิดโรคหัวใจ และหลอดเลือดแดงตีบคือ

• อายุมากกว่า 35 ปี
• อายุน้อยกว่า 25 ปีถ้า เป็นเบาหวานชนิดที่สองมากกว่า 10 ปี หรือเป็นเบาหวานชนิดที่หนึ่งมากกว่า 15 ปี
• มีปัจจัยเสี่ยงต่อหลอดเลือดหัวใจตีบอื่นๆเช่น สูบบุหรี่ ญาติสายตรงเป็นหลอดเลือดหัวใจตีบก่อนวัย ความดันโลหิตสูง ไขมัน HDL-Cholesterol ต่ำ
• มีโรคแทรกซ้อนของ microvascular ได้แก่ โรคแทรกซ้อนทางตา [diabetic retinopathy] โรคแทรกซ้อนทางไต [diabetic nephropathy]
• มีโรคหลอดเลือดแดงที่ขาตีบ
• มีระบบประสาทอัตตาโนมัติเสื่อม

ผู้ป่วยดังกล่าวข้างต้นหากต้องการออกกำลังอย่างหนักควรได้มีการตรวจโดยการวิ่งบนสายพานเพื่อประเมินประสิทธิภาพของร่างกาย และหัวใจเพื่อวางแผนการออกกำลังกาย ผู้ป่วยที่ต้องการออกกำลังกายโดยการเดินอาจจะไม่จำเป็นต้องวิ่งบนสายพาน สำหรับผู้ป่วยที่มีโรคหัวใจ หรือมีการเปลี่ยนแปลงของคลื่นไฟฟ้าหัวใจ [ECG] ควรได้รับการตรวจหัวใจโดยการวิ่งบนสายพาน [exercise stress test ] เพื่อตรวจดูว่ามีหลอดเลือดหัวใจตีบหรือไม่

2. โรคหลอดเลือดแดงขาตีบ [peripheral arterial disease] ผู้ป่วยที่มีอาการปวดขาเวลาเดิน พักแล้วจะหายปวด ควรได้รับการประเมินหลอดเลือดแดงที่ขาก่อนออกกำลังกาย หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายที่มีอันตรายต่อเท้า และควรสวมเครื่องป้องกันเท้า ให้ออกกำลังโดยการเดิน ขี่จักรยาน ว่ายน้ำ
3. โรคแทรกซ้อนทางตา [diabetic retinopathy] ควรได้มีการตรวจจอรับภาพก่อนออกกำลังกาย และควรงดการออกกำลังบางประเภทที่ทำให้เกิดตาบอดเนื่องจาก retinal detachment, vitreous hemorrhage ได้

• ผู้ป่วยที่เป็น mild nonproliferatve retinopathy ไม่จำกัดการออกกำลังกาย
• ผู้ป่วยที่เป็น moderate nonproliferatve retinopathy จำกัดการออกกำลังที่ทำให้ความดันโลหิตสูง เช่น การยกน้ำหนัก การงัดข้อ การวิดพื้น
• ผู้ป่วยที่เป็น severe nonproliferatve retinopathy จำกัดการออกกำลังกายเช่น การยกน้ำหนัก การงัดข้อ การวิดพื้น การชกมวย
• ผู้ป่วยที่เป็น proliferatve retinopathy จำกัดการออกกำลังกาย  การยกน้ำหนัก การงัดข้อ การวิดพื้น การชกมวย การวิ่ง การเป่าเครื่องดนตรี ควรออกกำลังแบบเบาๆ เช่น การเดิน ว่ายน้ำ ขี่จักรยานอยู่กับที่

ดังนั้นผู้ป่วยเบาหวานควรได้รับการตรวจตาทุกคนก่อนออกกำลังกาย

4. โรคแทรกซ้อนทางไต [diabetic nephropathy] ยังไม่มีข้อแนะนำการออกกำลังกายสำหรับผู้ป่วยโรคไต
5. โรคปลายประสาทอักเสบ [peripheral neuropathy] ผู้ป่วยที่มีปลายประสาทอักเสบเสียความรู้สึกสัมผัสที่ผิวหนังควรหลีกเลี่ยงการออกกำลังกายดังต่อไปนี้ การวิ่ง เดินนานๆ การกระโดด การออกกำลังโดยการขึ้นบันได ควรออกกำลังโดย การว่ายน้ำ การขี่จักรยาน การออกกำลังโดยใช้แขน การออกกำลังโดยใช้เก้าอี้
6. ประเมินสภาพการคุมเบาหวานได้ดีเพียงใด การออกกำลังกายโดยการเดิน ว่ายน้ำ ขี่จักรยานสามารถทำให้เกิดน้ำตาลในเลือดต่ำได้นานถึง 12-24 ชั่วโมง ดังนั้นควรเจาะหาน้ำตาลก่อนและหลังออกกำลังกายเพื่อดูการตอบสนองของน้ำตาลต่อการออกกำลังกาย

การเลือกชนิดการออกกำลังกาย

ผู้ที่เป็นเบาหวานสามารถออกกำลังได้เกือบทุกคน แต่ต้องเลือกการออกกำลังกายให้เหมาะสม โดยพิจารณาจากอายุ โรคประจำตัว

• ผู้ที่มีปัญหาข้อเข่า ข้อเท้าหรือเท้าควรหลีกเลี่ยงการออกกำลังที่มีแรงกระแทก เช่นการวิ่ง กระโดดเชือก ควรจะออกกำลังโดยการว่ายน้ำ เดินในน้ำ รำมวยจีน หรือทำกายบริหารในท่านั่งหรือยืน
• ผู้ที่เป็นปลายประสาทอักเสบ มีอาการชาเท้าไม่ควรที่จะวิ่งหรือกระโดด ควรจะออกกำลังกายโดยการขี่จักรยาน
• ผู้ที่เบาหวานเข้าตาให้หลีกเลี่ยงการออกกำลังที่ใช้แรงมาก เช่นการยกน้ำหนัก หรือโยคะบางท่า
• ผู้ที่มีโรคหัวใจควรจะพบแพทย์ก่อนออกกำลังกาย การออกกำลังกายไม่ควรจะออกแบบออกแรงมากเช่น การยกน้ำหนัก