Diuretics: คู่มือการใช้งานและข้อมูลสำคัญ

วันที่เรียบเรียง: 18 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภานุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

ยานี้คืออะไร

ยาขับปัสสาวะ (Diuretics) หรือที่รู้จักในชื่อ "ยาขับปัสสาวะ" เป็นยาที่ช่วยเพิ่มการขับน้ำและเกลือแร่ (เช่น โซเดียม, คลอไรด์, โพแทสเซียม) ออกจากร่างกายผ่านปัสสาวะ ใช้รักษาภาวะที่เกี่ยวข้องกับการสะสมน้ำในร่างกาย เช่น ความดันโลหิตสูง, หัวใจล้มเหลว, บวมน้ำ, และโรคไตบางชนิด การขับโซเดียมและคลอไรด์ทำให้ปริมาณน้ำในร่างกายลดลง ส่งผลให้ปริมาตรเลือดและความดันโลหิตลดลง Diuretics แบ่งออกเป็น 3 กลุ่มหลัก:

• Thiazide Diuretics: เช่น Chlorothiazide, Hydrochlorothiazide, Indapamide, Metolazone, Chlorthalidone

• Loop Diuretics: เช่น Bumetanide, Ethacrynic Acid, Furosemide , Torsemide

• Potassium-Sparing Diuretics: เช่น Amiloride, Eplerenone, Spironolactone, Triamterene

ในประเทศไทย มีจำหน่ายในชื่อการค้า เช่น Lasix (Furosemide), Diamox (Acetazolamide), หรือยาสามัญ รูปแบบยา ได้แก่ ยาเม็ด, ยาน้ำ, และยาฉีด

กลไกการออกฤทธิ์

Diuretics ออกฤทธิ์โดยเพิ่มการขับปัสสาวะผ่านกลไกที่แตกต่างกัน:

• Thiazide Diuretics: ยับยั้งการดูดกลับของโซเดียมและคลอไรด์ที่ Distal Convoluted Tubule ในไต ลดปริมาตรน้ำและความดันโลหิต

• Loop Diuretics: ยับยั้งการดูดกลับของโซเดียม, คลอไรด์, และโพแทสเซียมที่ Loop of Henle ขับน้ำและเกลืออย่างรวดเร็ว เหมาะสำหรับหัวใจล้มเหลวหรือบวมน้ำรุนแรง

• Potassium-Sparing Diuretics: ลดการขับโพแทสเซียมโดยยับยั้งการทำงานของโซเดียมช่องใน Collecting Tubule หรือต้าน aldosterone (เช่น Spironolactone)

ช่วยลดภาระหัวใจ, ลดความดันโลหิต, และลดอาการบวมน้ำ

 

ข้อบ่งชี้การใช้

Diuretics ใช้เพื่อ:

• ความดันโลหิตสูง (Hypertension): เป็นยาตัวแรกที่แนะนำในแนวทางรักษา (มักใช้ Thiazide)

• หัวใจล้มเหลว (Heart Failure): ลดการสะสมน้ำ ลดอาการหายใจลำบากและบวม (มักใช้ Loop Diuretics)

• บวมน้ำ (Edema): จากหัวใจล้มเหลว, โรคตับแข็ง (Cirrhosis), โรคไต (Nephrotic Syndrome, ไตวาย)

• โรคไต: ควบคุมสมดุลน้ำและเกลือ ลดการขับแคลเซียม ช่วยป้องกันนิ่วในไต

• ภาวะอื่น:

  • Polycystic Ovary Syndrome (Spironolactone ช่วยลดอาการจากฮอร์โมน)

  • โรคเบาจืด (Diabetes Insipidus, บางชนิดเช่น Thiazide)

  • กระดูกพรุน (Thiazide ลดการขับแคลเซียม)

  • ต้อหิน (Acetazolamide ลดความดันในลูกตา)

  • Hyperaldosteronism (Spironolactone)

ขนาดและวิธีใช้

• รูปแบบยา:

  • ยาเม็ด: เช่น Furosemide (20, 40 มก.), Hydrochlorothiazide (12.5, 25, 50 มก.), Spironolactone (25, 100 มก.)

  • ยาน้ำ: เช่น Furosemide Syrup

  • ยาฉีด: เช่น Furosemide (10 มก./มล.), Mannitol (ใช้ในโรงพยาบาล)

• วิธีใช้:

  • รับประทานวันละ 1-2 ครั้ง ตอนเช้าเพื่อหลีกเลี่ยงปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน

  • รับประทานพร้อมหรือไม่มีอาหารก็ได้

  • ขนาดยาขึ้นอยู่กับสภาวะโรค, การทำงานของไต, และระดับอิเล็กโทรไลต์

  • ห้ามหยุดยาทันทีโดยไม่ปรึกษาแพทย์ เพราะอาจทำให้อาการบวมหรือความดันแย่ลง

• ขนาดยา (ตัวอย่าง):

  • Hydrochlorothiazide (ความดันโลหิตสูง):

    • เริ่มต้น: 12.5-25 มก./วัน

    • สูงสุด: 50 มก./วัน

  • Furosemide (หัวใจล้มเหลว/บวมน้ำ):

    • เริ่มต้น: 20-40 มก./วัน (อาจแบ่งให้วันละ 1-2 ครั้ง)

    • สูงสุด: 600 มก./วัน (ในกรณีรุนแรง)

  • Spironolactone (หัวใจล้มเหลว/Hyperaldosteronism):

    • เริ่มต้น: 25-100 มก./วัน

    • สูงสุด: 400 มก./วัน

  • ผู้สูงอายุ/ไตบกพร่อง: เริ่มขนาดต่ำและติดตามอิเล็กโทรไลต์อย่างใกล้ชิด

• หมายเหตุ:

  • ต้องตรวจระดับโพแทสเซียม, โซเดียม, และการทำงานของไต (CrCl) เป็นประจำ

  • การปรับขนาดยาควรทำโดยแพทย์ตามการตอบสนองและผลข้างเคียง

ข้อแนะนำในการรับประทานยา

• รับประทานยาตอนเช้าเพื่อลดการรบกวนการนอนจากการปัสสาวะบ่อย

• ดื่มน้ำเพียงพอเพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ (ยกเว้นแพทย์สั่งจำกัดน้ำ)

• รับประทานอาหารที่มีโพแทสเซียมสูง (เช่น กล้วย, ส้ม, อะโวคาโด) หากใช้ Thiazide หรือ Loop Diuretics

• หลีกเลี่ยงอาหารโพแทสเซียมสูงหรืออาหารเสริมโพแทสเซียม หากใช้ Potassium-Sparing Diuretics

• ควบคุมอาหารโซเดียมต่ำเพื่อลดบวมน้ำและสนับสนุนการรักษาความดันโลหิต

• ชั่งน้ำหนักทุกวัน หากน้ำหนักเพิ่ม >2 กก. ใน 1-2 วัน หรือลดลงมากเกินไป แจ้งแพทย์

• ตรวจความดันโลหิตและระดับน้ำตาล/ไขมันในเลือดเป็นประจำ

• แจ้งแพทย์หากมีอาการ เช่น มึนงง, กระหายน้ำบ่อย, ตะคริว, หรือปัสสาวะน้อยลง

• พบแพทย์ตามนัดเพื่อตรวจอิเล็กโทรไลต์, การทำงานของไต, และ ECG (หากสงสัยหัวใจเต้นผิดจังหวะ)

• แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาทั้งหมด รวมถึงยาซื้อเองและสมุนไพร

ข้อห้ามในการใช้ยา

• ห้ามใช้ในผู้ที่มี:

  • แพ้ Diuretics หรือยาในกลุ่ม Sulfonamide (สำหรับ Thiazide หรือ Loop Diuretics)

  • ภาวะขาดน้ำรุนแรง หรืออิเล็กโทรไลต์ผิดปกติที่ไม่ได้รับการแก้ไข (เช่น โพแทสเซียมต่ำ, โซเดียมต่ำ)

  • Anuria (ไม่มีการสร้างปัสสาวะ) ในผู้ป่วยไตวายรุนแรง

  • Hyperkalemia (โพแทสเซียมสูง) สำหรับ Potassium-Sparing Diuretics

  • ตับวายรุนแรง (สำหรับบางยา เช่น Spironolactone)

ข้อระวังในการใช้ยา

• ใช้ด้วยความระวังในผู้ที่มี:

  • ไตหรือตับบกพร่อง (ปรับขนาดยาและตรวจการทำงานของอวัยวะ)

  • ผู้สูงอายุ (>65 ปี) เนื่องจากเสี่ยงต่อภาวะขาดน้ำและอิเล็กโทรไลต์ผิดปกติ

  • โรคเกาต์ (Thiazide อาจเพิ่มกรดยูริก)

  • เบาหวาน (Thiazide อาจเพิ่มน้ำตาลในเลือด)

  • ไขมันในเลือดสูง (Thiazide อาจเพิ่มไตรกลีเซอไรด์)

  • โรคหัวใจ เช่น หัวใจเต้นผิดจังหวะ (เสี่ยงจากโพแทสเซียมต่ำ)

• หญิงตั้งครรภ์ (ประเภท C หรือ D ขึ้นกับยา): ใช้ได้หากจำเป็น ภายใต้การดูแลแพทย์

• หญิงให้นมบุตร: ปรึกษาแพทย์ เพราะยาอาจขับออกในน้ำนม

• หลีกเลี่ยงยาหรืออาหารเสริมที่กระทบอิเล็กโทรไลต์ เช่น ACE Inhibitors, Potassium Supplements

• แจ้งแพทย์หากมีอาการ เช่น ผื่น, ประจำเดือนผิดปกติ, หรือเต้านมโต (ใน Spironolactone)

อาการที่ต้องระวัง

• อิเล็กโทรไลต์ผิดปกติ:

  • โพแทสเซียมต่ำ (Hypokalemia): ตะคริว, อ่อนแรง, ใจสั่น

  • โพแทสเซียมสูง (Hyperkalemia, ใน Potassium-Sparing): คลื่นไส้, หัวใจเต้นผิดจังหวะ

  • โซเดียมต่ำ (Hyponatremia): สับสน, ปวดศีรษะ, ชัก

• ภาวะขาดน้ำ:

  • มึนงง, ปากแห้ง, ปัสสาวะน้อย, ความดันโลหิตต่ำ

• อื่น ๆ:

  • อาการแพ้: ผื่น, หายใจลำบาก, บวมหน้า/คอ

  • เกาต์กำเริบ (ปวดข้อจากกรดยูริกสูง)

  • น้ำตาลในเลือดสูง, ไขมันในเลือดสูง

  • ตับอักเสบ (พบน้อย): ตัว/ตาเหลือง, ปัสสาวะสีเข้ม

  • ประจำเดือนผิดปกติ, เต้านมโต (ใน Spironolactone)

• การตรวจพิเศษ:

  • ตรวจโพแทสเซียม, โซเดียม, กรดยูริก, น้ำตาล, ไขมันในเลือด, และ CrCl เป็นประจำ

  • ตรวจ ECG หากสงสัยหัวใจเต้นผิดจังหวะ

  • ชั่งน้ำหนักทุกวันเพื่อติดตามภาวะน้ำในร่างกาย

ปฏิกิริยาระหว่างยา

• ยาที่เพิ่มผลข้างเคียง Diuretics:

  • ยาเบาหวาน: Thiazide อาจเพิ่มน้ำตาลในเลือด

  • Digoxin: โพแทสเซียมต่ำ (จาก Thiazide/Loop) เพิ่มความเสี่ยงพิษจาก Digoxin

  • Lithium: Diuretics ลดการขับ Lithium ทำให้ระดับยาคั่ง

  • ACE Inhibitors, ARBs, NSAIDs (เช่น Ibuprofen): เพิ่มโพแทสเซียมสูง (กับ Potassium-Sparing) หรือลดประสิทธิภาพ Diuretics

• ยาที่ลดประสิทธิภาพ Diuretics:

  • Cholestyramine, Colestipol

• อาหาร/เครื่องดื่ม:

  • อาหารโพแทสเซียมสูง: หลีกเลี่ยงใน Potassium-Sparing Diuretics

  • แอลกอฮอล์: เพิ่มความเสี่ยงความดันต่ำ

• แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยา, อาหารเสริม, หรือสมุนไพรทั้งหมด

ผลข้างเคียง

• พบบ่อย:

  • ปัสสาวะบ่อย (ดีขึ้นใน 2-3 สัปดาห์ โดยเฉพาะ Furosemide)

  • มึนงง, ปวดศีรษะ, อ่อนเพลีย

  • ตะคริว (จากโพแทสเซียมต่ำ)

  • กระหายน้ำบ่อย, ปากแห้ง

  • คลื่นไส้, ท้องเสีย

• รุนแรง (พบน้อย):

  • อิเล็กโทรไลต์ผิดปกติ (โพแทสเซียมต่ำ/สูง, โซเดียมต่ำ)

  • ภาวะขาดน้ำรุนแรง (ปัสสาวะน้อย, ความดันต่ำ)

  • อาการแพ้: ผื่นลมพิษ, หายใจลำบาก

  • เกาต์กำเริบ (จากกรดยูริกสูง)

  • น้ำตาลในเลือดสูง, ไขมันในเลือดสูง

  • ตับอักเสบ (ตัว/ตาเหลือง)

  • ประจำเดือนผิดปกติ, เต้านมโต (ใน Spironolactone)

• หากพบอาการรุนแรง เช่น หายใจลำบาก, สับสน, ตะคริวรุนแรง, หรือตัวเหลือง หยุดยาและพบแพทย์ทันที

วิธีลดผลข้างเคียง

• รับประทานยาตามขนาดที่แพทย์สั่ง

• ดื่มน้ำเพียงพอและหลีกเลี่ยงการยืนนานเพื่อป้องกันมึนงง

• รับประทานอาหารโพแทสเซียมสูง (สำหรับ Thiazide/Loop) หรือหลีกเลี่ยง (สำหรับ Potassium-Sparing)

• ลุกจากที่นั่งหรือนอนช้า ๆ เพื่อป้องกันความดันต่ำ

• หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์และ NSAIDs

• ใช้ครีมกันแดดหากมีผื่นหรือไวต่อแสง

• หยุดยาและพบแพทย์หากมีสัญญาณรุนแรง เช่น ปัสสาวะน้อยหรือใจสั่น

การลืมรับประทานยา

• หากลืมภายใน 6 ชม. รับประทานทันทีที่นึกได้

• หากเกิน 6 ชม. ข้ามมื้อนั้นและรับประทานมื้อถัดไปตามปกติ อย่ารับประทานสองเท่า

• แจ้งแพทย์หากลืมบ่อยหรือมีอาการ เช่น บวมหรือหายใจลำบาก

การรับประทานยาเกินขนาด

• อาการ: ขาดน้ำรุนแรง, ความดันต่ำ, อิเล็กโทรไลต์ผิดปกติ, สับสน

• ติดต่อโรงพยาบาลทันที อาจต้องให้สารน้ำหรือแก้ไขอิเล็กโทรไลต์

การเก็บยา

• เก็บในภาชนะเดิม ปิดสนิท ป้องกันแสง

• เก็บที่อุณหภูมิ 15-30°C ห่างจากความร้อน, ความชื้น, และแสงแดด

• เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

• ทิ้งยาที่หมดอายุ

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

1. Diuretics ใช้รักษาอะไร?
   ใช้รักษาความดันโลหิตสูง, หัวใจล้มเหลว, บวมน้ำ, โรคไต, ต้อหิน, และกระดูกพรุน

2. Diuretics ทำให้ปัสสาวะบ่อยหรือไม่?
   ใช่ โดยเฉพาะ Furosemide อาการจะดีขึ้นใน 2-3 สัปดาห์ แนะนำรับประทานตอนเช้า

3. ต้องหลีกเลี่ยงอาหารอะไรเมื่อใช้ Diuretics?
   หลีกเลี่ยงอาหารโพแทสเซียมสูง (เช่น กล้วย) หากใช้ Potassium-Sparing Diuretics และควบคุมโซเดียมต่ำ

4. Diuretics ปลอดภัยในหญิงตั้งครรภ์หรือไม่?
   ขึ้นกับชนิดยา (ประเภท C หรือ D) ใช้ได้หากจำเป็น ภายใต้การดูแลแพทย์

5. ผลข้างเคียง เช่น ตะคริวหรือน้ำตาลสูง จัดการอย่างไร?
   รับประทานอาหารโพแทสเซียมสูง (สำหรับ Thiazide/Loop), ตรวจน้ำตาลสม่ำเสมอ, และปรึกษาแพทย์หากอาการรุนแรง

สรุป

Diuretics เป็นยาที่มีประสิทธิภาพในการรักษาความดันโลหิตสูง, หัวใจล้มเหลว, บวมน้ำ, และภาวะอื่น เช่น นิ่วในไตหรือต้อหิน ช่วยขับน้ำและเกลือส่วนเกินออกจากร่างกาย การใช้ยาต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ เนื่องจากเสี่ยงต่อผลข้างเคียง เช่น อิเล็กโทรไลต์ผิดปกติ, ขาดน้ำ, หรือเกาต์ ผู้ป่วยควรตรวจอิเล็กโทรไลต์, การทำงานของไต, น้ำตาล, และไขมันในเลือดสม่ำเสมอ ควบคุมอาหารโซเดียมต่ำ และชั่งน้ำหนักทุกวัน การปฏิบัติตามคำแนะนำและปรับพฤติกรรมจะช่วยให้การรักษาปลอดภัยและได้ผลดี

 

• ยาลดความดัน ACEI
• ยาลดความดันกลุ่ม ARB
• ยาปิดกั้นเบต้าBeta blocker
• ยาปิดกั้นแคลเซี่ยม
• ยาขับปัสสาวะ
• ยาต้านเกล็ดเลือด
• ยาต้านการแข็งตัวของเลือด
• ยา Digoxin
• ยาละลายลิ่มเลือด
• ยาขยายหลอดเลือดหัวใจ
• ยา Prazosin
• ยา Doxazosin