คู่มือยา Propranolol และ Prazosin: การรักษาความดันโลหิตสูงและโรคที่เกี่ยวข้อง

เผยแพร่เมื่อ: 7 มิถุนายน 2568, 13:30 น.
โดย: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

1. ยา Propranolol

ยานั้นคืออะไร

Propranolol เป็นยาในกลุ่ม Non-selective Beta-Blockers ที่ยับยั้งตัวรับ Beta-1 และ Beta-2 ในร่างกาย ใช้รักษาความดันโลหิตสูง, อาการปวดเค้นอก (Angina Pectoris), หัวใจเต้นผิดจังหวะ, และป้องกันไมเกรน รวมถึงใช้ในภาวะอื่น เช่น คอพอกเป็นพิษ, มือสั่น, และความวิตกกังวล

กลไกการออกฤทธิ์

Propranolol ออกฤทธิ์โดย:

ยับยั้งตัวรับ Beta-1: ลดอัตราการเต้นของหัวใจและแรงบีบตัวของหัวใจ ทำให้ความดันโลหิตลดลง
ยับยั้งตัวรับ Beta-2: คลายกล้ามเนื้อเรียบในหลอดลมและหลอดเลือด (อาจทำให้หลอดลมตีบในผู้ป่วยโรคหอบหืด)
ลดการตอบสนองของระบบประสาทซิมพาเทติก: ช่วยลดอาการมือสั่น, ความวิตกกังวล, และฝันร้ายจาก PTSD

ยานี้ใช้รักษาโรคอะไร

ความดันโลหิตสูง (Hypertension): ลดความดันโลหิตเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน เช่น โรคหัวใจและหลอดเลือดสมอง
อาการปวดเค้นอก (Angina Pectoris): ลดความต้องการออกซิเจนของหัวใจ
หัวใจเต้นผิดจังหวะ (Arrhythmias): ควบคุมจังหวะหัวใจ
ป้องกันไมเกรน: ลดความถี่และความรุนแรงของไมเกรน
คอพอกเป็นพิษ (Thyrotoxicosis): ควบคุมอาการ เช่น หัวใจเต้นเร็ว
มือสั่น (Essential Tremor): ลดการสั่นของมือ
ความวิตกกังวล: ลดอาการทางกาย เช่น หัวใจเต้นเร็ว
กล้ามเนื้อหัวใจหนา (Hypertrophic Cardiomyopathy): ลดการทำงานหนักของหัวใจ

ขนาดและรูปแบบยาที่ใช้รักษา

รูปแบบยา:
- ยาเม็ด: 10 มก., 40 มก.
- แคปซูลออกฤทธิ์นาน (Extended Release): 80 มก., 160 มก.
- ยาฉีด: 1 มก./มล.
ขนาดยาที่ใช้:
- ความดันโลหิตสูง:
  - เริ่มต้น 40-80 มก. วันละ 2 ครั้ง; ปกติ 160-320 มก./วัน; สูงสุดไม่เกิน 640 มก./วัน
  - Extended Release: เริ่มต้น 80 มก. วันละครั้ง; ปกติ 120-160 มก./วัน
- ปวดเค้นอก (Angina):
  - 40 มก. วันละ 2-3 ครั้ง; ปกติ 120-240 มก./วัน
- หัวใจเต้นผิดจังหวะ:
  - 30-160 มก./วัน แบ่งให้วันละ 2-4 ครั้ง
- ป้องกันไมเกรน:
  - 40 มก. วันละ 2-3 ครั้ง; ปกติ 80-240 มก./วัน
- คอพอกเป็นพิษ:
  - 10-40 มก. วันละ 3-4 ครั้ง
- มือสั่น (Essential Tremor):
  - 40 มก. วันละ 2-3 ครั้ง
- ความวิตกกังวล:
  - 40 มก. วันละครั้ง; อาจเพิ่มเป็น 2-3 ครั้ง
- กล้ามเนื้อหัวใจหนา:
  - 10-40 มก. วันละ 3-4 ครั้ง
หมายเหตุ: ขนาดยาขึ้นอยู่กับคำสั่งแพทย์ ต้องติดตามอาการและความดันโลหิตอย่างสม่ำเสมอ

ข้อแนะนำในการรับประทานยา

รับประทานยาตามเวลาเดียวกันทุกวันเพื่อรักษาระดับยาในร่างกาย
ห้ามหยุดยาทันที ต้องค่อยๆ ลดขนาดยาใน 2 สัปดาห์เพื่อป้องกันอาการเจ็บหน้าอกกำเริบหรือกล้ามเนื้อหัวใจตาย
รับประทานยาพร้อมอาหารเพื่อลดอาการคลื่นไส้
พบแพทย์ตามนัดเพื่อประเมินผลและปรับขนาดยา
ปฏิบัติตามคำแนะนำแพทย์ เช่น ลดอาหารรสเค็ม, ไขมันสูง, และออกกำลังกายสม่ำเสมอ
เตรียมยาให้เพียงพอเมื่อเดินทางหรือท่องเที่ยว

ข้อห้ามในการใช้ยา

หัวใจเต้นช้า (Bradycardia) หรือ Heart Block (2nd or 3rd degree)
ช็อกจากโรคหัวใจ (Cardiogenic Shock)
น้ำท่วมปอด (Pulmonary Edema)
โรคหอบหืด (Asthma) หรือ ถุงลมโป่งพอง (COPD): อาจทำให้หลอดลมตีบ
น้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemia): อาจซ่อนอาการ
โรคหลอดเลือดส่วนปลายตีบ
แพ้ยา Propranolol หรือยาในกลุ่ม Beta-Blockers
ตั้งครรภ์ในไตรมาส 2-3: จัดอยู่ใน Pregnancy Category C (ปรึกษาแพทย์)

ข้อระวังในการใช้ยา

สตรีตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร: ปรึกษาแพทย์เพื่อชั่งน้ำหนักประโยชน์และความเสี่ยง
โรคประจำตัว: โรคหอบหืด, COPD, เบาหวาน, ไต, ตับ, หรือต่อมไทรอยด์
ยาอื่น: แจ้งแพทย์หากใช้ยา เช่น Cimetidine, Verapamil, Diltiazem, หรือยารักษาโรคหัวใจอื่นๆ เนื่องจากอาจเพิ่มผลข้างเคียง
หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์: อาจเพิ่มอาการง่วงหรือวิงเวียน
ระวังการขับขี่ยานพาหนะหรือทำงานกับเครื่องจักรหากมีอาการวิงเวียน

ระหว่างที่ใช้ยาจะต้องระวังอาการหรือการตรวจพิเศษอะไร

อาการที่ต้องระวัง:
- หัวใจเต้นเร็ว/ช้า/ผิดจังหวะ, วิงเวียน, หน้ามืด, เหนื่อยง่าย, หายใจหอบ
- บวมข้อเท้า, น้ำหนักขึ้น, คลื่นไส้, อาเจียน, ปัสสาวะสีเข้ม, ดีซ่าน
- อาการแพ้: ผื่น, คัน, บวมหน้า/คอ, หายใจลำบาก
การตรวจพิเศษ:
- ตรวจวัดความดันโลหิต, ชีพจร, และการทำงานของตับ/ไตอย่างสม่ำเสมอ
- ติดตามน้ำตาลในเลือดในผู้ป่วยเบาหวาน
- ตรวจ ECG ในผู้ป่วยที่มีความเสี่ยงต่อหัวใจเต้นผิดจังหวะ

มีโรคหรือยาอื่นๆ ที่มีผลต่อการใช้ยามีอะไรบ้าง

โรค:
- โรคหอบหืด/COPD: เสี่ยงต่อหลอดลมตีบ
- เบาหวาน: อาจซ่อนอาการน้ำตาลต่ำ
- โรคตับ/ไต: ต้องปรับขนาดยา
- โรคหัวใจ: เช่น ภาวะหัวใจล้มเหลว ต้องระวังความดันโลหิตต่ำ
ยาที่มีผลต่อ Propranolol:
- ยาลดความดันโลหิต: เช่น Verapamil, Diltiazem อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อหัวใจเต้นช้า
- ยายับยั้งการหลั่งกรด: เช่น Cimetidine อาจเพิ่มระดับ Propranolol ในเลือด
- ยารักษาโรคจิต: เช่น Phenothiazines อาจเพิ่มผลข้างเคียง
แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาทุกชนิด รวมถึงยาที่ซื้อเองและสมุนไพร

ผลข้างเคียงหรือไม่พึงประสงค์ของยา

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย:
- วิงเวียน, หน้ามืด, อ่อนเพลีย, นอนไม่หลับ, ฝันร้าย
- คลื่นไส้, อาเจียน, ปวดท้อง, ท้องร่วง/ท้องผูก, มือเท้าเย็น
ผลข้างเคียงรุนแรง (หยุดยาและแจ้งแพทย์ทันที):
- หัวใจวาย, หัวใจเต้นช้า, หัวใจเต้นผิดจังหวะ
- หอบหืดกำเริบ, หายใจขัด, เสียงหวีด
- บวมข้อเท้า/ขา, น้ำหนักขึ้น
- อาการแพ้รุนแรง: ผื่น, ลมพิษ, Stevens-Johnson Syndrome, Toxic Epidermal Necrolysis
หมายเหตุ: หากอาการรุนแรง เช่น เจ็บหน้าอก, หายใจลำบาก, หรือหัวใจเต้นผิดปกติ ให้พบแพทย์ทันที

วิธีลดหรือป้องกันผลข้างเคียงของยา

รับประทานยาพร้อมอาหารเพื่อลดอาการคลื่นไส้
เปลี่ยนท่าทางช้าๆ เพื่อลดความเสี่ยงต่อความดันโลหิตต่ำ
หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์และยาที่เพิ่มอาการง่วง
หยุดยาและพบแพทย์หากมีอาการรุนแรง เช่น หายใจขัด, เจ็บหน้าอก, หรือบวม

หากลืมใช้ยาต้องทำอย่างไร

รับประทานทันทีที่นึกได้ หากห่างจากมื้อถัดไปเกิน 4 ชั่วโมง
หากใกล้ถึงเวลายาครั้งถัดไป ให้ข้ามมื้อที่ลืมและรับประทานตามกำหนดปกติ
ห้ามเพิ่มขนาดยาเป็นสองเท่า
แจ้งแพทย์หากลืมยาบ่อยครั้ง

การเก็บยา

เก็บในภาชนะเดิม ปิดสนิท และพ้นมือเด็ก
เก็บที่อุณหภูมิห้อง (15-30°C) หลีกเลี่ยงความร้อน, ความชื้น, และแสงแดด
ตรวจสอบวันหมดอายุและทิ้งยาที่เสื่อมสภาพ

สรุป

Propranolol และ Prazosin เป็นยาที่มีประสิทธิภาพในการรักษาความดันโลหิตสูงและภาวะที่เกี่ยวข้อง เช่น อาการปวดเค้นอก, หัวใจเต้นผิดจังหวะ, และต่อมลูกหมากโต การใช้ยาต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ ปฏิบัติตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัดเพื่อความปลอดภัยและประสิทธิผลสูงสุด

atenolol | bisoprolol | metoprolol | propanolol |