ธาตุเหล็ก

ธาตุเหล็ก คืออะไร?

ธาตุเหล็กเป็นส่วนประกอบที่สำคัญของร่างกาย ผู้ใหญ่มีธาตุเหล็กประมาณ 3 - 4 กรัม ธาตุเหล็กอยู่ในฮีโมโกลบิน(Hemoglobin) ของเม็ดเลือดแดงประมาณร้อยละ 75  อยู่ในไมโอโกลบิน (Myoglobin)อยู่ในกล้ามเนื้อประมาณร้อยละ 5 ส่วนที่เหลือเป็นส่วนประกอบของเอนไซม์ (Enzyme) หลายชนิดในเซลล์ต่างๆ และอยู่ในรูปของส่วนประกอบของธาตุเหล็กกับโปรตีนสะสมอยู่ใน ตับ ม้าม และโพรงกระดูก/ไขกระดูก ทั่วไป ผู้ชายมีธาตุเหล็กประมาณ 0.5 - 1.5 กรัม และผู้หญิงมีประมาณ 0.3 - 1.9 กรัม แต่ในช่วงที่มีประจำเดือน ธาตุเหล็กที่สะสมในผู้หญิงจะเหลือ 0.2–0.4 กรัม

ธาตุเหล็นเป็นธาตุที่มีความสำคัญต่อสุขภาพ

ธาตุเหล็กเป็นส่วนประกอบที่สำคัญในการสร้างเม็ดเลือดแดงซึ่งจะนำเอาออกซิเจนจากปอดไปเลี้ยงยังส่วนต่างๆของร่างกาย เป็นส่วนประกอบของกล้ามเนื้อ และยังช่วยในการนำไฟฟ้าในเส้นประสาท เป็นส่วนประกอบของเอนไซม์ (Enzyme)หลายชนิดในร่างกาย โดยเฉพาะเอนไซม์ที่ใช้ในกระบวนการเผาผลาญสารอาหารให้เกิดพลังงาน หากร่างกายได้ธาตุเหล็กไม่พอก็จะเกิดภาวะโลหิตจางจากขาดธาตุเหล็ก คนส่วนใหญ่ได้รับเหล็กอย่างเพียงพอจากอาหาร แต่มีกลุ่มคนที่อาจจะจำเป็นต้องได้รับวิตามินเสริมกลุ่มที่เสี่ยงต่อการขาดธาตุเหล็กได้แก่

ผู้ที่มีโรคโลหิตจางจากขาดธาตุเหล็ก

เมื่อคนได้รับธาตุเหล็กน้อยอาจจะเกิดภาวะโลหิตจางจากขาดธาตุ้หล็กโดยจะมีค่า Hemoglobin น้อยกว่า13 g/dL ในชาย และน้อยกว่า 12 g/dL ในผู้หยิง ผู้ที่ขาดธาตุเหล็กไม่ว่าจะเกิดจากการเสียเลือดเป็นประจำ หรือผู้ที่รับประทานอาหารไม่พอ ร่างกายจะมีการสะสมธาตุเหล็กไม่เพียงพอที่จะสร้างเม็ดเลือดแดงซึ่งจะทำให้เกิดภาวะโลหิตจางจากขาดธาตุเหล็ก ซึ่งจะมีอาการที่สำคัญคือ

• อ่อนเพลีย
• ไม่มีแรง
• มึนงง
• ไม่มีสมาธิ

สาเหตุของโลหิตจางจากขาดธาตุเหล็กคือ

• ผู้ที่มีประจำเดือนมาถี่ และมามาก
• โรคแผลในกระเพาะอาหาร
• มะเร็งทางเดินอาหาร
• เสียเลือดจากอุบัติเหตุ
• เสียเลือดเรื้อรังจากยา เช่นแอสไพริน
• ผู้ที่ได้รับยาเคมีบำบัด

การตั้งครรภ์

ผุ้หญิงปกติจะต้องการธาตุเหล็กวันละ 15-18 mg เมื่อตั้งครรภ์จะต้องการธาตุเหล็กเพิ่มขึ้นถึงวันละ 27 mg เพื่อนำไปสร้างเม็ดเลือดแดงสำหรับทารก

คนที่เลี้ยงบุตรด้วยนมแม่

ทารกได้รับธาตุเหล็กจากแม่ระหว่างการตั้งครรภ์ซึ่งพอจะใช้จนถึงอายึ 6 เดือน หลังจากนั้นจะต้องได้รับนมซึ่งเติมธาตุเหล็กเสริมเนื่องจากนมแม่จะมีธาตุเหล็กไม่เพียงพอ

ผู้ที่มีประจำเดือน

จากการสำรวจพบว่าหญิงวัย12-49 ปีประมาณร้อยละ9จะมีโลหิตจางจากขาดธาตุเหล็ก เนื่องจากมีประจำเดือน และเด็กในช่วงที่เจริญเติบโตอย่างรวดเร็วจะต้องการธาตุเหล็กเป็นจำนวนมาก

การออกกำลังกาย

ผู้ที่ออกกำลังกายมากจะต้องการธาตุเหล็กเพิ่มขึ้นถึงร้อยละ30

ผุ้ที่เสียเลือดเป็นประจำ

ผู้ที่บริจาคเลือดเป็นประจำ หรือผุ้ที่เสียเลือดอย่างต่อเนื่องเช่นการรับประทานยาแอสไพริน หรือแผลในกระเพาะจะเสี่ยงต่อการเกิดโลหิตจางจากขาดธาตุเหล็ก

ผูที่เป็นโรคไตและฟอกเลือด

ผู้ที่ฟอกเลือดจะต้องได้รับธาตุเหล็กเสริมเนื่องจากมีการสูญเสียธาตุเหล็กระหว่างฟอกเลือด

ผู้ที่รับประทานยาบางชนิด

ยาที่รับประทานบางชนิดจะลดการดูดซึมธาตุเหล็ก เช่น ยารักษาโรคกระเพาะ ยาปฏิชีวนะ เช่น quinolones และ tetracyclines และมียาอื่นๆที่อาจจะทำให้ขาดธาตุเหล้กเช่น

• ยารักษาโรคกระเพาะ เช่น ranitidine และ omeprazole
• ยารักษาโรคความดันโลหิตสูง เช่นยาในกลุ่ม angiotensin-converting enzyme (ACE) inhibitors
• ยารักาาไขมันในเลือดสูงเช่น colestipol and cholestyramine

เด็กที่มีสมาธิสั้น

จากการศึกษาพบว่าเด็กกลุ่มนี้จะมีธาตุเหล็กในร่างกายน้อยกว่าเด็กปกติ และเมื่อได้รับธาตุเหล็กเด็กมีอาการดีขึ้น

ผู้ที่มีอาการไอจากยาลดความดันกลุ่ม ACE inhibitors

พบว่าการให้ธาตุเหล็กจะลดการไอเนื่องจากผลข้างเคียงของยากลุ่มนี้

เราได้ธาตุเหล็กจากอาหารประเภทไหน

บาตุเหล็กในอาหารมีอยู่สองรูปแบบคือ

• heme iron เป็นธาตุเหล็กที่เป็นส่วนประกอบของเม็ดเลือด ธาตุเหล็กนี้จะดูดซึมง่ายพบมากในเนื้อแดง ไก่ ปลา ส่วนธาตุเหล็กที่อยู่ในธัญพืช ถั่ว ผักจะมีธาตุเหล็กที่ดูดซึมได้น้อย การรับประทานอาหารที่มีวิตามินซีเช่นของเปรี้ยว ผักจะช่วยการดูดซึมธาตุเหล็กที่อยู่ในผัก ธัญพืช อาหารบางประเภทเช่น ไข่ นม ผักขม กาแฟ น้ำชา ใยอาหาร จะลดการดูดซึม nonheme iron
• nonheme iron เป็นธาตุเหล็กที่ไม่ใช่ส่วนประกอบของเม็ดเลือด แหล่งอาหารที่มีธาตุเหล็กชนิด nonheme iron ได้แก่ ถั่ว ผัก ธัญพืชที่เติมวิตามิน ขนมปัง ธัญพืช สำหรับนมมารดาจะมีธาตุเหล็กไม่เพียงพอสำหรับทารก

ปริมาณเหล็กที่ควรจะได้ในแต่ละวัน

ปริมาณธาตุเหล็กในอาหาร

• หอยนางรม
• ถั่วแดง
• ตับวัว
• เต้าหู้
• ตับ
• ขนมปังธัญพืช
• ปลาทูน่า
• ไข่
• กุ้ง
• เนยถั่ว
• เนื้อสัตว์
• ข้าวกล้อง

ตารางปริมาณธาตุเหล็ก

ก่อนการใช้ยา

• การแพ้ยา หากคุณเคยแพ้ยาทั้งยาที่แพทย์สั่งหรือยาที่ซื้อรับประทานเองจะต้องแจ้งให้แพทย์หรือเภสัชทราบ
• สำหรับผู้สูงอายุการดูดซึมธาตุเหล็กอาจจะไม่ดีเท่าคนปกติ อาจจะจำเป็นต้องให้ธาตุเหล็กในขนาดสูงกว่าปกติ แต่ต้องปรึกษาแพทย์
• คนตั้งครรภ์และแม่ที่เลี้ยงลูกด้วยนมตัวเองต้องได้รับสารอาหารและธาตุเหล็กมากกว่าคนทั่วไป
• เมื่อได้รับธาตุเหล็กเสริมไปแล้วสองเดือนแล้ว ควรจะได้รับการตรวจเลือดเพื่อจารณาว่ายังมีความจำเป็นที่จะต้องเสริมธาตุเหล็กหรือไม่
• ธาตุเหล็กควรจะรับประทานก่อนอาหาร 1 ชั่วโมง หรือหลังอาหาร 2 ชั่วโมง สำหรับคนที่มีอาการเสียดท้องจากธาตุเหล็กให้รับประทานพร้อมอาหาร
• หลังรับประทานยาให้ดื่มน้ำ 1 แก้ว สำหรับเด็กให้ดื่มครึ่งแก้ว

ขนาดยาที่รับประทาน

• ผู้ชายวันละ 10 milligrams (mg)
• ผู้หญิงวันละ 10 ถึง 15 mg
• คนตั้งครรภ์วันละ 30 mg
• มารดาเลี้ยงลูกด้วยนมวันละ 15 mg
• เด็กอายุ 7 ถึง 10 ปีวันละ 10 mg
• เด็ก 4 ถึง 6 ปีวันละ 10 mg
• ทารกถึง 3 ปีวันละ 6 ถึง 10 mg

ข้อควรระวัง

อาหารบางชนิดจะลดการดูดซึมของธาตุเหล็ก หากจะรับประทานอาหารให้รับประทานก่อนทานธาตุเหล็ก 1 ชั่วโมงหรือหลังจากทานธาตุเหล็กไปแล้ว 2 ชั่วโมง อาหารดังกล่าวได้แก่

• โยเกิรต์ ชีส
• ไข่
• นม
• ผักขม
• ชาหรือกาแฟ
• ธัญพืช
• ไม่รับประทานธาตุเหล็กพร้อมกับยารักษากระเพาะ หรือแคลเซี่ยม
• สำหรับผู้ที่ซื้อยารับประทานเองไม่ควรจะรับประทานยาเกิด 6 เดือน ไม่ควรจะรับประทานยาในขนาดสูง

สำหรับผู้ที่ซื้อยารับประทานเองโดยที่ไม่ทราบว่ายามีธาตุเหล็กเท่าใดเมื่อรับประทานในปริมาณมาก หรือเป็นระยะเวลานานอาจจะโรคที่เกิดจากเหล็กเกินซึ่งจะมีอาการดังต่อไปนี้

1. ท้องร่วง อาจจะอุจาระมีเลือดปน
2. ไข้
3. คลื่นไส้
4. ปวดท้อง
5. อาเจียนบางรายอาจจะอาเจียนรุนแรงจนมีเลือดออก

ในรายที่เป็นรุนแรง อาจจะมีอาการชัก ริมฝีปากปลายนิ้วจะออกสีคล้ำ

ผิวซีด เหงื่อชื้นตามผิวหนัง

หายใจหอบ หัวใจเต้นเร็ว หากมีอาการดังกล่าวให้รีบพบแพทย์

วิติมินเสริมธาตุเหล็ก

วิตมินรวมส่วนใหญ่จะมีธาตุเหล็กผสมอยู่ หากเป็นวิตามินบำรุงเลือดสำหรับสตรีจะมีธาตุเหล็กประมาณ 18 mg หากวิตามินที่มีธาตุเหล็กผสมมาก(มากกว่า 45 mg)จะทำให้เกิดอาการคลื่นไส้อาเจียน ท้องผูก

จะต้องให้ธาตุเหล็กเสริมนานแค่ไหน

เมื่อได้รับธาตุเหล็กเสริมจนกระทั้ง hemoglobin ปกติและให้ยาต่ออีก 6 เดือน

ภาวะโลหิตจาง ภาวะเหล็กเกิน