สาเหตุของอาการ dyspepsia

อาการอาหารไม่ย่อย Dyspepsia อาจเกิดจากสาเหตุต่าง ๆ ได้หลายอย่าง เช่น ยา, อาหารบางอย่าง, โรคของทางเดินอาหาร, หรือโรคของระบบอื่น ๆ ของร่างกาย ประมาณ 40% ของผู้ป่วย dyspepsia สามารถตรวจพบสาเหตุของอาการได้ แต่มากกว่าครั้งหนึ่งของผู้ป่วยจะหาสาเหตุของอาการไม่พบ ซึ่งเรามักเรียกผู้ป่วยในกบุ่มนี้ว่า functional dyspepsia หรือ non-ulcer dyspepsia สาเหตุที่อาจทำให้เกิดอาการ dyspepsia ได้แก่

1. ยา

มียาเป็นจำนวนมากที่อาจทำให้เกิดการระคายเคืองของทางเดินอาหาร และทำให้เกิดอาการ dyspepsia ได้ ยาเหล่านี้

• ยาแก้ปวด NSAIDS และaspirin
• ยาปฏิชีวนะได้แก่ penicillin, sulfonamide, macrolide, doxycycline, tetracycline
• ยาประเภทฮอร์โมน ได้แก่ insulin, ยากินเพื่อลดระดับน้ำตาล, estrogen, corticosteroid
• ยาที่มีฤทธิ์ต่อหัวใจและหลอดเลือด ได้แก่ digoxin, calcium channel blocker
• โพแทสเซี่ยม เหล็ก colchicines, niacin, quinidine
• ยาที่มีผลต่อกล้ามเนื้อและกระดูก ได้แก่ alendronate levodopa
• ยาขยายหลอดลม ได้แก่ theophylline

การหยุดยาสามารถทำให้อาการ dyspepsia ดีขึ้นได้ และสามารถหลีกเลี่ยงการตรวจพิเศษต่าง ๆ เช่น endoscope ได้

2. แพ้อาหาร (food intolerance)

มีอาหารจำนวนมากที่ผู้ป่วยมักจะบอกว่าทำให้อาการ dyspepsia เป็นมากขึ้น อาหารเหล่านี้ได้แก่ มะเขือเทศ, อาหารเผ็ด, เหล้า หรือแอลกอฮอล์, อาหารมัน, และกาแฟ กลไกที่ทำให้เกิดอาการอาหารไม่ย่อย dyspepsia จากอาหารได้แก่ ทานอาหารมากเกินไป มีการเคลื่อนผ่านของอาหารออกจากกระเพาะอาหารช้า การระคายเคืองต่อเยื่อบุผิวทางเดินอาหาร กระตุ้นให้เกิด  กรดไหลย้อน gastroesophageal reflux, และ lactose intolerance เป็นต้น การเกิด dyspepsia จาก fool allergies นั้นพบได้น้อยมากในผู้ใหญ่

3. โรคของกระเพาะอาหาร และลำไส้

โรคของกะเพาะอาหารและลำไส้ที่สามารถทำให้เกิดอาการ dyspepsia ได้ ได้แก่

• 3.1 แผลในกระเพาะอาหาร และลำไส้เล็กส่วนต้น (peptic ulcer)
• 3.2 Gastroesophageal reflux disease (GERD) ควรระลึกอยู่เสมอว่าผู้ป่วย dyspepsia ที่มีอาการของ GERD ร่วมด้วยอาจเป็น GERD ได้
• 3.3 เนื้องอกของกระเพาะอาหารและลำไส้ เนื้องอกกระเพาะอาการพบได้น้อยกว่า2% ในผู้ป่วยที่มีอาการ dyspepsia ส่วนใหญ่จะพบในผู้ป่วยอายุมากกว่า 40-50 ปีขึ้นไป ปัจจัยเสี่ยงของมะเร็งกระเพาะอาหารได้แก่ H. pylori infection, การผ่าตัดกระเพาะอาหารมาก่อน, ประวัติครอบครัวเป็นมะเร็งกระเพาะอาหาร และอพยพมาจากพื้นที่มีความชุกของมะเร็งกระเพาะอาหารสูง
• 3.4 โรคอื่น ๆ ภายในระบบทางเดินอาหาร โรคภายในระบบทางเดินอาหารอื่น ๆ ที่สามารถทำให้ผู้ป่วยมีอาการ dyspepsia เป็นอาการเด่นได้แก่ การติดเชื้อพยาธิ์ giardia lambia และ strogyloidiasis malabsroption syndrome, เนื้องอกในลำไส้ ลำไส้ขาดเลือด

4. โรคของตับ และตับอ่อน

ะมะเร็งตับอาจมาด้วยอาการอืดแน่นท้องบริเวณลิ้นปี่ หรือชายโครงขวา ซึ่งผู้ป่วยที่มีอาการของ dyspepsia จากมะเร็งตับ ก้อนที่ตับมักมีขนาดใหญ่มากจนสามารถคลำได้จากการตรวจร่างกาย การทำ ultrasound ช่องท้องส่วนบนจะช่วยยืนยันการวินิจฉัยได้

โรคของตับอ่อนก็ทำให้เกิดอาการอาหารไม่ย่อย dyspepsia ที่สามารถพบได้ประปราย ได้แก่ ตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง และมะเร็งของตับอ่อน โดยผู้ป่วยอาจมีอาการปวดบริเวณช่องท้องส่วนบน หรือกลางท้องได้ ในผู้ป่วยตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง อาจมีภาวะทุโภชนาการจากการที่ลำไส้ไม่ดูดซึมอาหาร ทำให้เกิดอาการอืดแน่นท้องหรือปวดท้องร่วมด้วย ทำให้มีอาการคล้าย dyspepsia ได้ ดังนั้นควรระลึกถึงภาวะนี้อยู่เสมอในผู้ป่วย dyspepsia ที่มีอายุมาก มีน้ำหนักลดแต่ส่องกล้องตรวจภายในกระเพาะอาหารและลำไส้เล็กส่วนต้นแล้วไม่พบสาเหตุของอาการ

5. โรคทางกายจากระบบอื่นนอกทางเดินอาหาร
   อาการ dyspepsia สามารถพบได้ในผู้ป่วยที่มีโรคของระบบอื่น เช่น ผู้ป่วยเบาหวาน, ผู้ป่วยที่มีโรคของต่อมไธรอยด์, ต่อมหมวกไตทำงานน้อย, และ collagen vascular disease เป็นต้น
6. Non-ulcer dyspepsia หรือ functional dyspepsia
   มากกว่าครึ่งหนึ่งของผู้ป่วย dyspepsia ไม่สามารถตรวจพบสาเหตุที่อธิบายอาการของผู้ป่วยได้ซึ่งเราเรียกผู้ป่วยกลุ่มนี้ว่าเป็น non-ulcer dyspepsia(NUD) ซึ่งจะกล่าวถึงรายละเอียดของภาวะนี้ในภายหลัง