Protein/Creatinine Ratio (PCR): คู่มือการตรวจและแปลผล

วันที่เรียบเรียง: 21 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภานุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

Protein/Creatinine Ratio คืออะไร

Protein/Creatinine Ratio (PCR) หรือ อัตราส่วนโปรตีนต่อครีเอตินีนในปัสสาวะ เป็นการตรวจวัดปริมาณโปรตีนในปัสสาวะโดยเทียบกับครีเอตินีน (Creatinine) ซึ่งเป็นของเสียที่ขับออกทางปัสสาวะอย่างสม่ำเสมอ การตรวจนี้ใช้ประเมินภาวะโปรตีนรั่วในปัสสาวะ (Proteinuria) ซึ่งบ่งชี้ความผิดปกติของไต เช่น โรคไตเรื้อรัง (Chronic Kidney Disease, CKD), ลูปัสในไต (Lupus Nephritis), หรือโรคไตจากเบาหวาน (Diabetic Nephropathy) PCR มีหน่วยเป็นมิลลิกรัมโปรตีนต่อมิลลิกรัมครีเอตินีน (mg/mg)

ความสำคัญของ PCR

• ตรวจหาความเสียหายของไตแต่เนิ่นๆ: Proteinuria เป็นสัญญาณแรกของความผิดปกติของไต โดยเฉพาะในโรค SLE, เบาหวาน หรือความดันโลหิตสูง

• สะดวกและแม่นยำ: PCR ใช้ปัสสาวะครั้งเดียว (Random Urine Sample) แทนการเก็บปัสสาวะ 24 ชั่วโมง ซึ่งยุ่งยากกว่า

• ติดตามการรักษา: ประเมินการตอบสนองต่อยา เช่น ACE Inhibitors (Lisinopril) หรือ Corticosteroids ใน Lupus Nephritis

• ลดความแปรผัน: ครีเอตินีนช่วยปรับค่าความเข้มข้นของปัสสาวะ ทำให้ผล PCR น่าเชื่อถือกว่าการตรวจโปรตีนอย่างเดียว

วิธีการตรวจ PCR

1. การเก็บตัวอย่างปัสสาวะ

• ตัวอย่างที่ใช้: ปัสสาวะครั้งเดียว (Random Urine) โดยเฉพาะปัสสาวะช่วงเช้า (First Morning Urine) ซึ่งเข้มข้นกว่า

• วิธีเก็บ:

  • ล้างอวัยวะเพศให้สะอาด (Midstream Clean-Catch) เพื่อลดการปนเปื้อน

  • เก็บปัสสาวะในภาชนะสะอาดที่โรงพยาบาลจัดให้

  • หลีกเลี่ยงการเก็บขณะมีประจำเดือน เนื่องจากอาจปนเปื้อนเม็ดเลือด

• ข้อควรระวัง:

  • แจ้งแพทย์หากใช้ยา เช่น NSAIDs, Antibiotics หรือออกกำลังกายหนักก่อนตรวจ (อาจรบกวนผล)

  • หลีกเลี่ยงการดื่มน้ำมากเกินไป (อาจทำให้ปัสสาวะเจือจาง)

2. การวิเคราะห์ในห้องปฏิบัติการ

• วัดปริมาณโปรตีนและครีเอตินีนในปัสสาวะด้วยเครื่องวิเคราะห์อัตโนมัติ

• คำนวณ PCR โดยใช้สูตร:
  PCR = ปริมาณโปรตีน (mg/dL) ÷ ปริมาณครีเอตินีน (mg/dL)
  ผลลัพธ์มีหน่วย mg/mg

• อาจตรวจร่วมกับ Urinalysis เพื่อดู Hematuria, Pyuria หรือ Casts

ผลตรวจ PCR และการแปลผล

• ค่าปกติ:

  • PCR < 0.2 mg/mg (หรือ < 200 mg/g)

  • บ่งชี้ไตทำงานปกติหรือไม่มี Proteinuria ที่สำคัญ

• ค่าผิดปกติ:

  • PCR 0.2-0.5 mg/mg: Proteinuria ระดับเล็กน้อย (Mild) อาจพบในระยะแรกของโรคไตหรือจากการออกกำลังกายหนัก

  • PCR > 0.5 mg/mg: Proteinuria ระดับปานกลางถึงรุนแรง บ่งชี้ความเสียหายของไต เช่น:

    • Lupus Nephritis (พบใน SLE Class III-V)

    • Diabetic Nephropathy

    • CKD

    • Nephrotic Syndrome (PCR > 3.5 mg/mg)

  • PCR ลดลงหลังรักษา: บ่งชี้การตอบสนองต่อการรักษา

• ปัจจัยที่รบกวนผล:

  • การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ (UTI)

  • การออกกำลังกายหนัก

  • ภาวะขาดน้ำหรือปัสสาวะเจือจาง

  • การใช้ยาบางชนิด เช่น NSAIDs

การนำ PCR ไปใช้ในโรคต่างๆ

• Lupus Nephritis (SLE):

  • PCR > 0.5 mg/mg บ่งชี้การอักเสบของไต อาจต้องปรับยา เช่น Prednisolone, Mycophenolate Mofetil

  • ติดตามทุก 3-6 เดือนหรือเมื่อโรคกำเริบ

• โรคไตจากเบาหวาน:

  • PCR สูงบ่งชี้ Microalbuminuria หรือ Macroalbuminuria ต้องควบคุมน้ำตาลและใช้ ACE Inhibitors

• โรคไตเรื้อรัง (CKD):

  • PCR ช่วยจัดระยะโรคและติดตามการลุกลาม

• ความดันโลหิตสูง:

  • PCR สูงบ่งชี้ Hypertensive Nephrosclerosis

• การตั้งครรภ์:

  • PCR ใช้ตรวจ Preeclampsia (ความดันสูงและ Proteinuria)

การดูแลเมื่อผล PCR ผิดปกติ

• พบแพทย์ทันที: เพื่อตรวจเพิ่ม เช่น การตัดชิ้นเนื้อไต (Renal Biopsy) หรือตรวจเลือด (Creatinine, eGFR)

• ควบคุมโรคพื้นฐาน:

  • ความดันโลหิต: เป้าหมาย <130/80 mmHg ใช้ยา เช่น Losartan

  • เบาหวาน: ควบคุม HbA1c <7%

  • SLE: ปฏิบัติตามแผนการรักษา

• ปรับอาหาร:

  • ลดโปรตีนในอาหาร (0.8-1.0 g/kg/วัน) หากมี Nephrotic Syndrome

  • ลดเกลือ (<2 g/วัน) เพื่อควบคุมความดัน

• หลีกเลี่ยงยาที่ทำลายไต: เช่น Ibuprofen, Naproxen

• ติดตามผล: ตรวจ PCR ซ้ำตามแพทย์สั่ง (ทุก 3-6 เดือน)

การป้องกันภาวะ Proteinuria

• ควบคุมโรคเรื้อรัง: เบาหวาน, ความดันสูง, SLE

• หลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยง: การสูบบุหรี่, ภาวะอ้วน, การใช้ยาโดยไม่จำเป็น

• ตรวจสุขภาพประจำปี: รวมการตรวจปัสสาวะและ PCR ในผู้ที่มีความเสี่ยง

• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ: เช่น เดินวันละ 30 นาที

• ดื่มน้ำเพียงพอ: 1.5-2 ลิตร/วัน (เว้นแต่แพทย์สั่งจำกัด)

ควรพบแพทย์เมื่อใด

• ปัสสาวะมีฟอง, ขุ่น, หรือมีเลือด

• บวมที่หน้า, ขา, หรือเท้า

• ความดันโลหิตสูง (>140/90 mmHg)

• อาการของโรคพื้นฐานกำเริบ เช่น ผื่นใน SLE, น้ำตาลสูงในเบาหวาน

• ผล PCR ผิดปกติจากห้องปฏิบัติการ

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

1. Protein/Creatinine Ratio คืออะไร?

   • อัตราส่วนโปรตีนต่อครีเอตินีนในปัสสาวะ ใช้ตรวจความเสียหายของไต

2. PCR สูงหมายถึงอะไร?

   • บ่งชี้โปรตีนรั่วในปัสสาวะ อาจเป็น Lupus Nephritis, CKD, หรือโรคไตจากเบาหวาน

3. ต้องตรวจ PCR บ่อยแค่ไหน?

   • ทุก 3-6 เดือนในผู้ป่วย SLE, เบาหวาน หรือ CKD หรือตามแพทย์สั่ง

4. การตรวจ PCR เจ็บหรือไม่?

   • ไม่เจ็บ เพียงเก็บปัสสาวะในภาชนะสะอาด

5. สามารถลดค่า PCR ได้อย่างไร?

   • ควบคุมโรคพื้นฐาน, ใช้ยาตามแพทย์สั่ง, และปรับอาหาร

สรุป

Protein/Creatinine Ratio (PCR) เป็นการตรวจที่สำคัญในการประเมินความเสียหายของไต โดยเฉพาะในโรค SLE, เบาหวาน และ CKD การตรวจนี้สะดวก แม่นยำ และช่วยให้แพทย์วางแผนการรักษาได้ทันท่วงที ผู้ป่วยควรตรวจ PCR สม่ำเสมอ ควบคุมโรคพื้นฐาน และปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน

 

 

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

• CBC
• การตรวจปัสสาวะ
• การตรวจเกลือแร่ของเลือด
• การตรวจอุจาระ
• Glucose
• การตรวจหาไขมันCholesterol
• การทำงานของไต
• การทำงานของตับ
• การทำงานของไทรอยด์
• การตรวจหาสารบ่งบอกมะเร็ง
• ไวรัสตับอักเสบ บี
• การตรวจหัวใจ
• การตรวจแร่ธาตุในร่างกาย
• แคลเซี่ยม
• การตรวจการแข็งตัวของเลือด
• การตรวจเกี่ยวกับภูมิ
• ESR
• pcr