การตรวจปัสสาวะในผู้ป่วยเอสแอลอี: คู่มือสำหรับผู้ป่วยและแพทย์

วันที่เรียบเรียง: 21 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภานุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

โรคเอสแอลอีคืออะไร

Systemic Lupus Erythematosus (SLE) หรือ โรคลูปัส เป็นโรค autoimmune ที่ร่างกายสร้างแอนติบอดีทำลายเนื้อเยื่อตัวเอง ส่งผลต่ออวัยวะหลายระบบ เช่น ผิวหนัง ข้อต่อ ปอด หัวใจ และโดยเฉพาะ ไต ซึ่งพบความผิดปกติในไตได้ถึง 40-70% ของผู้ป่วย SLE การตรวจปัสสาวะเป็นวิธีสำคัญในการติดตามภาวะ ลูปัสในไต (Lupus Nephritis) เพื่อประเมินความรุนแรงและวางแผนการรักษา

ความสำคัญของการตรวจปัสสาวะในผู้ป่วย SLE

• ตรวจพบความผิดปกติของไตแต่เนิ่นๆ: Lupus Nephritis มักไม่มีอาการในระยะแรก การตรวจปัสสาวะช่วยพบโปรตีนหรือเม็ดเลือดแดงในปัสสาวะก่อนที่ไตจะเสียหายรุนแรง

• ติดตามการดำเนินโรค: ผลตรวจปัสสาวะบ่งชี้ว่าโรคกำเริบ (Flare) หรือสงบ (Remission)

• ประเมินการตอบสนองต่อการรักษา: เช่น การใช้ยา Corticosteroids หรือยากดภูมิคุ้มกัน

• ป้องกันภาวะแทรกซ้อน: เช่น ไตวายเรื้อรัง ซึ่งอาจต้องฟอกไตหรือปลูกถ่ายไต

วิธีการตรวจปัสสาวะในผู้ป่วย SLE

1. การเก็บตัวอย่างปัสสาวะ

• ปัสสาวะครั้งเดียว (Random Urine Sample): ใช้ตรวจทั่วไป เช่น Urinalysis หรือ Protein/Creatinine Ratio

• ปัสสาวะ 24 ชั่วโมง (24-Hour Urine Collection): วัดปริมาณโปรตีนที่ขับออกมาทั้งวัน (Proteinuria)

• ปัสสาวะช่วงเช้า (First Morning Urine): ความเข้มข้นสูง เหมาะสำหรับตรวจความเข้มข้นของสาร

• ข้อควรปฏิบัติ:

  • ล้างอวัยวะเพศก่อนเก็บปัสสาวะ (Midstream Clean-Catch)

  • เก็บในภาชนะสะอาดที่โรงพยาบาลจัดให้

  • หลีกเลี่ยงการเก็บปัสสาวะขณะมีประจำเดือน (อาจปนเปื้อนเม็ดเลือดแดง)

  • แจ้งแพทย์หากใช้ยา เช่น NSAIDs, Antibiotics ซึ่งอาจรบกวนผลตรวจ

2. ประเภทของการตรวจปัสสาวะ

• Urinalysis (การวิเคราะห์ปัสสาวะทั่วไป):

  • ตรวจด้วยตาเปล่า (สี, ความขุ่น)

  • Dipstick Test: วัด pH, โปรตีน, กลูโคส, เม็ดเลือดแดง (Hematuria), เม็ดเลือดขาว (Pyuria)

  • กล้องจุลทรรศน์: ดู Red Blood Cell Casts, White Blood Cell Casts, Crystals

• Protein/Creatinine Ratio (PCR): วัดอัตราส่วนโปรตีนต่อครีเอตินีนในปัสสาวะครั้งเดียว ใช้แทนการเก็บปัสสาวะ 24 ชั่วโมง

• 24-Hour Urine Protein: วัดปริมาณโปรตีนทั้งวัน (>0.5 กรัม/วัน บ่งชี้ Lupus Nephritis)

• Microalbuminuria: ตรวจโปรตีนอัลบูมินในปริมาณน้อย ใช้ตรวจความเสียหายของไตระยะแรก

• Urine Culture: ตรวจการติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะ (UTI) ซึ่งพบได้บ่อยในผู้ป่วย SLE ที่ใช้ยากดภูมิ

ผลตรวจปัสสาวะที่อาจพบในผู้ป่วย SLE

• ปกติ: ไม่พบโปรตีน, เม็ดเลือดแดง, หรือ Casts (บ่งชี้ไตปกติหรือโรคสงบ)

• ผิดปกติ:

  • Proteinuria: โปรตีนในปัสสาวะ >0.5 กรัม/วัน หรือ PCR >0.5 มก./มก. บ่งชี้ Lupus Nephritis

  • Hematuria: เม็ดเลือดแดง >5 ตัว/HPF (High Power Field) มักพบใน Class III/IV Lupus Nephritis

  • Pyuria: เม็ดเลือดขาว >5 ตัว/HPF อาจบ่งชี้การติดเชื้อหรือการอักเสบ

  • RBC Casts: บ่งชี้ Glomerulonephritis จาก SLE

  • WBC Casts: บ่งชี้การอักเสบหรือติดเชื้อ

  • Dysuria หรือ Bacteriuria: บ่งชี้ UTI

  • Low Specific Gravity: ไตสูญเสียความสามารถในการควบคุมความเข้มข้นของปัสสาวะ

การแปลผลและการนำไปใช้

• Lupus Nephritis Classification (จาก Renal Biopsy และผลปัสสาวะ):

  • Class I-II: ความเสียหายน้อย, Proteinuria น้อย, Hematuria เล็กน้อย

  • Class III-IV: ความเสียหายปานกลาง-รุนแรง, Proteinuria สูง, Hematuria, RBC Casts

  • Class V: Membranous Lupus Nephritis, Proteinuria สูง (Nephrotic Syndrome)

  • Class VI: ไตวายเรื้อรัง, Proteinuria ลดลง (เนื่องจากไตเสียหายมาก)

• การตัดสินใจรักษา:

  • Proteinuria สูง: เพิ่มยา เช่น Prednisolone, Mycophenolate Mofetil (MMF)

  • Hematuria/RBC Casts: บ่งชี้โรคกำเริบ อาจต้องปรับยากดภูมิ เช่น Cyclophosphamide

  • UTI: ให้ยาปฏิชีวนะ เช่น Nitrofurantoin

• ติดตามผล:

  • ตรวจปัสสาวะทุก 3-6 เดือน หรือเมื่อมีอาการกำเริบ (เช่น บวม, ความดันสูง)

  • รวมกับการตรวจเลือด (เช่น Anti-dsDNA, Complement C3/C4, Creatinine)

การดูแลผู้ป่วย SLE ที่มีการตรวจปัสสาวะผิดปกติ

• พบแพทย์สม่ำเสมอ: เพื่อติดตาม Lupus Nephritis และปรับยา

• ควบคุมความดันโลหิต: เป้าหมาย <130/80 mmHg ใช้ยา เช่น ACE Inhibitors (Lisinopril)

• ลดโปรตีนในอาหาร: หากมี Nephrotic Syndrome (ปรึกษานักโภชนาการ)

• หลีกเลี่ยงยาที่ทำลายไต: เช่น NSAIDs (Ibuprofen)

• ป้องกันการติดเชื้อ: ล้างมือ, ฉีดวัคซีน (เช่น Pneumococcal, Influenza)

• สังเกตอาการ: บวม, ปัสสาวะลด, ปัสสาวะขุ่น, ความดันสูง

การป้องกันภาวะแทรกซ้อน

• ตรวจปัสสาวะเป็นประจำ: ป้องกันการลุกลามของ Lupus Nephritis

• ปฏิบัติตามแผนการรักษา: อย่าปรับยาเอง

• หลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น SLE: เช่น แสงแดด, ความเครียด, การติดเชื้อ

• ออกกำลังกายเบาๆ: เช่น เดิน, โยคะ เพื่อควบคุมน้ำหนักและความดัน

ควรพบแพทย์เมื่อใด

• ปัสสาวะมีฟอง, ขุ่น, หรือมีเลือด

• บวมที่หน้า, ขา, หรือเท้า

• ความดันโลหิตสูง (>140/90 mmHg)

• อาการ SLE กำเริบ เช่น ผื่น, ปวดข้อ, ไข้

• ปัสสาวะลดลงหรือเจ็บขณะปัสสาวะ

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

1. ทำไมต้องตรวจปัสสาวะในผู้ป่วย SLE?

   • เพื่อตรวจหาความผิดปกติของไต (Lupus Nephritis) ซึ่งพบได้บ่อยใน SLE

2. ผลตรวจปัสสาวะผิดปกติหมายถึงอะไร?

   • อาจบ่งชี้ Lupus Nephritis, การติดเชื้อ, หรือไตเสียหาย ต้องปรึกษาแพทย์

3. ต้องตรวจปัสสาวะบ่อยแค่ไหน?

   • ทุก 3-6 เดือน หรือเมื่อมีอาการกำเริบ

4. การตรวจปัสสาวะเจ็บหรือไม่?

   • ไม่เจ็บ เพียงเก็บปัสสาวะในภาชนะที่สะอาด

5. หากพบโปรตีนในปัสสาวะ ต้องทำอย่างไร?

   • พบแพทย์เพื่อปรับยาและติดตาม Lupus Nephritis

สรุป

การตรวจปัสสาวะเป็นเครื่องมือสำคัญในการดูแลผู้ป่วย SLE โดยเฉพาะการตรวจหา Lupus Nephritis ซึ่งอาจนำไปสู่ไตวายหากไม่รักษา การตรวจอย่างสม่ำเสมอช่วยให้แพทย์วางแผนการรักษาได้ทันท่วงที ผู้ป่วยควรปฏิบัติตามคำแนะนำของแพทย์และสังเกตอาการผิดปกติเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน

 

• โรคเอสแอลอี SLE
• สาเหตุโรคเอสแอลอี SLE
• อาการของโรคเอสแอลอี
• การวินิจฉัยโรคเอสแอลอี
• การรักษาโรคเอสแอลอี
• การรักษาโรคแทรกซ้อน
• ข้ออักเสบโรคเอสแอลอี
• ไตอักเสบโรคเอสแอลอี
• ผิวหนังอักเสบโรคเอสแอลอี
• โรคระบบประสาทเอสแอลอี
• โรคเลือดเอสแอลอี