Hematuria: ปัสสาวะมีเลือด สาเหตุและการดูแล

วันที่เรียบเรียง: 21 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภานุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

Hematuria คืออะไร

Hematuria หรือ ปัสสาวะมีเลือด คือภาวะที่มีเม็ดเลือดแดง (Red Blood Cells, RBCs) ในปัสสาวะมากผิดปกติ อาจมองเห็นด้วยตาเปล่า (Gross Hematuria) หรือพบได้เฉพาะเมื่อตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์ (Microscopic Hematuria) ภาวะนี้อาจเป็นสัญญาณของความผิดปกติในระบบทางเดินปัสสาวะหรือไต เช่น การติดเชื้อ นิ่ว หรือโรค autoimmune เช่น SLE Hematuria ไม่ใช่โรค แต่เป็นอาการที่ต้องหาสาเหตุเพื่อรักษาให้ตรงจุด

ประเภทของ Hematuria

• Gross Hematuria: ปัสสาวะมีสีแดง ชมพู หรือน้ำตาล มองเห็นได้ด้วยตาเปล่า มักบ่งชี้ความผิดปกติรุนแรง เช่น นิ่วในไตหรือมะเร็ง

• Microscopic Hematuria: พบเม็ดเลือดแดง >3-5 ตัว/HPF (High Power Field) ในการตรวจปัสสาวะด้วยกล้องจุลทรรศน์ มักไม่มีอาการและพบจากการตรวจสุขภาพ

• Transient Hematuria: เกิดชั่วคราว เช่น จากการออกกำลังกายหนักหรือการติดเชื้อเล็กน้อย

• Persistent Hematuria: พบเม็ดเลือดแดงในปัสสาวะอย่างต่อเนื่อง ต้องตรวจเพิ่มเพื่อหาสาเหตุ

สาเหตุของ Hematuria

1. สาเหตุจากระบบทางเดินปัสสาวะ

• การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ (UTI): เช่น กระเพาะปัสสาวะอักเสบ (Cystitis) หรือไตอักเสบ (Pyelonephritis)

• นิ่วในระบบทางเดินปัสสาวะ: นิ่วในไต กระเพาะปัสสาวะ หรือท่อไต ทำให้ระคายเคืองและมีเลือดออก

• มะเร็ง: เช่น มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ ไต หรือต่อมลูกหมาก (พบในผู้สูงอายุ)

• การบาดเจ็บ: เช่น อุบัติเหตุหรือการสวนท่อปัสสาวะ

• ต่อมลูกหมากโต (BPH): พบในผู้ชายสูงอายุ

2. สาเหตุจากไต

• Glomerulonephritis: การอักเสบของหน่วยกรองไต (Glomeruli) เช่น IgA Nephropathy, Post-Streptococcal Glomerulonephritis

• Lupus Nephritis: พบในผู้ป่วย SLE (Systemic Lupus Erythematosus) มักมี Proteinuria ร่วม

• โรคไตเรื้อรัง (CKD): ความเสียหายของไตในระยะยาว

• Polycystic Kidney Disease (PKD): ภาวะถุงน้ำในไต

3. สาเหตุอื่น

• ยาและสารเคมี: เช่น Warfarin, Aspirin, Cyclophosphamide, สารพิษ

• การออกกำลังกายหนัก: เช่น วิ่งมาราธอน (Exercise-Induced Hematuria)

• โรคเลือด: เช่น Sickle Cell Anemia, Hemophilia

• การติดเชื้อทั่วไป: เช่น ไวรัสตับอักเสบ, HIV

• ประจำเดือน: การปนเปื้อนของเลือดประจำเดือนในปัสสาวะ

อาการที่เกี่ยวข้อง

• หากไม่มีอาการอื่น: Microscopic Hematuria มักพบจากการตรวจสุขภาพ

• อาการร่วม:

  • ปัสสาวะแสบขัด: บ่งชี้ UTI หรือนิ่ว

  • ปวดท้องหรือสีข้าง: บ่งชี้ไตอักเสบหรือนิ่ว

  • บวม, ความดันสูง: บ่งชี้ Glomerulonephritis หรือ Lupus Nephritis

  • ไข้, อ่อนเพลีย: บ่งชี้การติดเชื้อหรือ SLE

  • น้ำหนักลด, ซีด: บ่งชี้มะเร็งหรือ CKD

• ในผู้ป่วย SLE: Hematuria มักมี Proteinuria, RBC Casts, ผื่น, ปวดข้อ หรืออาการกำเริบ

การวินิจฉัย Hematuria

• ประวัติและตรวจร่างกาย:

  • ถามประวัติอาการ, การใช้ยา, โรคประจำตัว (เช่น SLE, เบาหวาน), การบาดเจ็บ

  • ตรวจร่างกาย เช่น ความดันโลหิต, การบวม, การคลำท้อง

• การตรวจปัสสาวะ:

  • Urinalysis: ตรวจด้วย Dipstick และกล้องจุลทรรศน์ ดู RBCs, Proteinuria, Casts, Bacteria

  • Urine Culture: ตรวจการติดเชื้อ

  • Protein/Creatinine Ratio (PCR): ตรวจ Proteinuria ร่วม (เช่น ใน Lupus Nephritis)

• การตรวจเลือด:

  • Creatinine, eGFR: ประเมินการทำงานของไต

  • Anti-dsDNA, Complement C3/C4: ในผู้ป่วย SLE

  • Coagulation Profile: หากสงสัยโรคเลือด

• การตรวจภาพถ่าย:

  • Ultrasound: ดูนิ่ว, ถุงน้ำ, หรือก้อนในไต/กระเพาะปัสสาวะ

  • CT Scan: ตรวจนิ่วหรือมะเร็ง

  • MRI: ในกรณีซับซ้อน

• การส่องกล้อง:

  • Cystoscopy: ตรวจกระเพาะปัสสาวะและท่อปัสสาวะ

• การตัดชิ้นเนื้อไต (Renal Biopsy):

  • ใช้ใน Lupus Nephritis, Glomerulonephritis หรือเมื่อหาสาเหตุไม่พบ

การรักษา Hematuria

• รักษาตามสาเหตุ:

  • UTI: ยาปฏิชีวนะ เช่น Nitrofurantoin, Ciprofloxacin

  • นิ่ว: ดื่มน้ำมาก, ยาขับนิ่ว (Tamsulosin), หรือผ่าตัด (ESWL, Ureteroscopy)

  • Lupus Nephritis: Corticosteroids (Prednisolone), ยากดภูมิ (Mycophenolate Mofetil, Cyclophosphamide)

  • มะเร็ง: ผ่าตัด, เคมีบำบัด, รังสีรักษา

  • ต่อมลูกหมากโต: ยา (Finasteride) หรือผ่าตัด

  • ยา: หยุดยาที่เป็นสาเหตุ เช่น Warfarin (ปรึกษาแพทย์)

• การดูแลอาการ:

  • ควบคุมความดันโลหิต: ใช้ ACE Inhibitors (Lisinopril)

  • รักษาอาการปวด: Paracetamol (หลีกเลี่ยง NSAIDs)

• ในกรณีรุนแรง:

  • ไตวาย: ฟอกไตหรือปลูกถ่ายไต

  • เลือดออกมาก: อาจต้องให้เลือดหรือสวนล้างกระเพาะปัสสาวะ

การดูแลตนเอง

• ดื่มน้ำเพียงพอ: 2-3 ลิตร/วัน เพื่อป้องกันนิ่วและ UTI (เว้นแต่แพทย์จำกัด)

• หลีกเลี่ยงยาที่ทำลายไต: เช่น Ibuprofen, Naproxen

• ควบคุมโรคพื้นฐาน: SLE, เบาหวาน, ความดันสูง

• ลดเกลือและโปรตีน: หากมี Proteinuria หรือ CKD

• งดสูบบุหรี่: ลดความเสี่ยงมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ

• ออกกำลังกายพอเหมาะ: หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายหนักเกิน

• พบแพทย์สม่ำเสมอ: ติดตามผลปัสสาวะและการทำงานของไต

การป้องกัน Hematuria

• ป้องกัน UTI: ล้างมือ, ปัสสาวะหลังมีเพศสัมพันธ์, หลีกเลี่ยงการกลั้นปัสสาวะ

• ป้องกันนิ่ว: ดื่มน้ำมาก, ลดอาหารเค็มและ oxalate (เช่น ผักโขม)

• ตรวจสุขภาพประจำปี: รวมการตรวจปัสสาวะในผู้ที่มีความเสี่ยง (เช่น SLE, ผู้สูงอายุ)

• หลีกเลี่ยงสารพิษ: เช่น สารเคมีในโรงงาน

• จัดการ SLE: ปฏิบัติตามแผนการรักษาและหลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น (เช่น แสงแดด)

ควรพบแพทย์เมื่อใด

• ปัสสาวะมีสีแดง, ชมพู, หรือน้ำตาล

• ปัสสาวะแสบขัด, ปวดท้อง, หรือมีไข้

• บวม, ความดันสูง, หรืออ่อนเพลีย

• อาการ SLE กำเริบ เช่น ผื่น, ปวดข้อ

• พบ Microscopic Hematuria ในการตรวจสุขภาพ

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

1. Hematuria คืออะไร?

   • ปัสสาวะมีเลือด อาจมองเห็นด้วยตาหรือพบจากการตรวจปัสสาวะ

2. อะไรเป็นสาเหตุของ Hematuria?

   • การติดเชื้อ, นิ่ว, มะเร็ง, Lupus Nephritis, หรือยาบางชนิด

3. Hematuria อันตรายหรือไม่?

   • ขึ้นกับสาเหตุ อาจรุนแรงหากเป็นมะเร็งหรือไตวาย ต้องพบแพทย์

4. ต้องตรวจอะไรเพิ่มเติมหากพบ Hematuria?

   • Urinalysis, ตรวจเลือด, Ultrasound, หรือ Renal Biopsy

5. สามารถป้องกัน Hematuria ได้อย่างไร?

   • ดื่มน้ำมาก, ควบคุมโรคพื้นฐาน, และตรวจสุขภาพประจำปี

สรุป

Hematuria หรือปัสสาวะมีเลือดเป็นสัญญาณของความผิดปกติในระบบทางเดินปัสสาวะหรือไต สาเหตุมีตั้งแต่การติดเชื้อเล็กน้อยไปจนถึงมะเร็งหรือ Lupus Nephritis การวินิจฉัยต้องอาศัยการตรวจปัสสาวะ เลือด และภาพถ่าย การรักษาขึ้นกับสาเหตุ ผู้ป่วยควรพบแพทย์ทันทีเมื่อมีอาการและดูแลตนเองเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อน

 

 

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว