Phenytoin คือยาอะไร?

Phenytoin (เฟนิโทอิน) เป็นยากันชัก (Anticonvulsant) ใช้สำหรับควบคุมอาการชักในผู้ป่วยโรคลมชัก

ควรรับประทาน Phenytoin อย่างไร?

ควรรับประทานยาอย่างสม่ำเสมอตามเวลาเดิมทุกวัน และห้ามหยุดยาเองเด็ดขาด

ผลข้างเคียงของ Phenytoin มีอะไรบ้าง?

ผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยคืออาการเดินเซ, เหงือกบวม, ง่วงซึม ส่วนผลข้างเคียงที่รุนแรงคือผื่นแพ้ผิวหนังชนิดรุนแรง

การใช้ Phenytoin มีข้อควรระวังอะไรบ้าง?

ยานี้มีปฏิกิริยากับยาหลายชนิดมาก ควรแจ้งแพทย์ทุกครั้งที่ได้รับยาใหม่ และห้ามใช้ในสตรีมีครรภ์

Phenytoin: ยาที่คุณควรรู้ก่อนใช้

Phenytoin (เฟนิโทอิน) เป็นยาที่ใช้กันอย่างแพร่หลายเพื่อรักษาโรคลมชัก ยานี้ออกฤทธิ์โดยการควบคุมการทำงานของเซลล์สมองและระบบประสาท เพื่อป้องกันและควบคุมอาการชัก นอกจากนี้ยังอาจถูกใช้เพื่อรักษาภาวะหัวใจเต้นเร็วผิดปกติในบางกรณี อย่างไรก็ตาม การใช้ยานี้ต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างเคร่งครัด เนื่องจากมีผลข้างเคียงและปฏิกิริยาระหว่างยาที่สำคัญหลายประการ

1. Phenytoin คืออะไร?

Phenytoin เป็นยาในกลุ่ม Hydantoin ซึ่งเป็นยากันชัก (Anticonvulsant) ที่มีประสิทธิภาพสูง ออกฤทธิ์โดยการปรับสมดุลของสัญญาณประสาทในสมอง ทำให้การชักหยุดลงหรือลดความถี่ลงได้ ยานี้มีจำหน่ายในรูปแบบยาเม็ด, แคปซูล และยาฉีด โดยแพทย์จะเป็นผู้กำหนดรูปแบบและขนาดที่เหมาะสมสำหรับผู้ป่วยแต่ละราย

2. กลไกการออกฤทธิ์: Phenytoin ทำงานอย่างไร?

การชักเกิดจากการทำงานผิดปกติของเซลล์ประสาทในสมองที่ส่งสัญญาณไฟฟ้ามากเกินไป Phenytoin ออกฤทธิ์โดย:

ยับยั้งการเข้าออกของโซเดียมไอออน: ยาจะไปจับกับช่องโซเดียมในเซลล์ประสาท ทำให้โซเดียมไอออนไม่สามารถเข้าสู่เซลล์ได้ตามปกติ
ทำให้เซลล์ประสาทไม่ถูกกระตุ้นง่าย: การยับยั้งโซเดียมไอออนนี้จะช่วยลดความสามารถของเซลล์ประสาทในการส่งสัญญาณไฟฟ้าที่ผิดปกติ จึงช่วยป้องกันไม่ให้เกิดอาการชัก

3. Phenytoin ใช้รักษาโรคอะไร? (ข้อบ่งใช้)

Phenytoin ใช้รักษา:

โรคลมชักชนิดต่าง ๆ: เช่น Partial Seizures และ Tonic-Clonic Seizures (Grand Mal)
ภาวะชักต่อเนื่อง (Status Epilepticus): ใช้ในรูปแบบยาฉีดเพื่อควบคุมอาการชักที่เกิดขึ้นติดต่อกันเป็นเวลานาน
ภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ: ใช้เพื่อควบคุมภาวะหัวใจเต้นเร็วผิดปกติที่เกิดจากสาเหตุบางประการ

4. ขนาดและวิธีการใช้ยา

ขนาดของยา: ขนาดของยาจะแตกต่างกันไปตามข้อบ่งใช้, อายุ, และน้ำหนักของผู้ป่วย
- ขนาดยาฉีดสำหรับภาวะชักต่อเนื่อง: โดยทั่วไปให้ขนาด 10-15 มก./กก. ทางหลอดเลือดดำ ด้วยอัตราไม่เกิน 50 มก./นาที
- ขนาดยารับประทานทั่วไป: 100 มก. วันละ 2-3 ครั้งหลังอาหาร หรือตามคำแนะนำของแพทย์
วิธีการใช้ยา:
- รับประทานยาอย่างสม่ำเสมอ: ควรรับประทานยาในเวลาเดิมทุกวัน และห้ามหยุดยาเองเด็ดขาด เพราะการหยุดยาอย่างกะทันหันอาจทำให้อาการชักกำเริบอย่างรุนแรงได้
- การเปลี่ยนยี่ห้อ: หากเริ่มใช้ยาชื่อการค้าใด ควรใช้ยี่ห้อนั้นอย่างต่อเนื่อง เพราะฤทธิ์ของยาแต่ละยี่ห้ออาจแตกต่างกันได้

5. การใช้ยาอย่างปลอดภัย: สิ่งที่ต้องแจ้งแพทย์และข้อควรระวัง

เนื่องจาก Phenytoin เป็นยาที่มีความซับซ้อนและมีผลข้างเคียงที่สำคัญ การแจ้งข้อมูลต่อไปนี้ให้แพทย์ทราบจึงเป็นสิ่งจำเป็น:

สิ่งที่ต้องแจ้งแพทย์หรือเภสัชกร:
- ประวัติการแพ้ยา: เคยแพ้ยา Phenytoin หรือยากันชักอื่น ๆ ในกลุ่มเดียวกันหรือไม่
- โรคประจำตัว: เช่น โรคเบาหวาน, โรคตับ, โรคไต, โรค Systemic Lupus Erythematosus (SLE) หรือมีภาวะขาดวิตามิน B12 และกรดโฟลิก
- การตั้งครรภ์หรือให้นมบุตร: ยา Phenytoin จัดอยู่ใน Pregnancy Category D ซึ่งมีหลักฐานว่าอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อทารกในครรภ์ได้
- พฤติกรรมการดื่มสุรา: การดื่มสุราอาจส่งผลต่อระดับยาในเลือด
- รายการยาอื่น ๆ ที่กำลังใช้: ยานี้มีปฏิกิริยากับยาหลายชนิดมาก ควรแจ้งรายการยาทั้งหมดให้แพทย์ทราบ
ข้อควรระวังพิเศษ:
- การขับขี่และทำงานกับเครื่องจักร: ยานี้อาจทำให้เกิดอาการง่วงซึม มึนงง หรือเดินเซ
- ปฏิกิริยาระหว่างยา: Phenytoin มีปฏิกิริยากับยาหลายชนิดทั้งที่ทำให้ระดับยา Phenytoin สูงขึ้น (เช่น Omeprazole, Cimetidine, Fluconazole) และลดลง (เช่น St. John's Wort) รวมถึงยาบางชนิดที่ Phenytoin มีผลต่อระดับยาของมัน (เช่น Warfarin, Clopidogrel, ยาคุมกำเนิด)

การใช้ยา Phenytoin ร่วมกับยาชนิดอื่น

ยาต่อไปนี้จะมีผลต่อระดับยาของ Phenytoin

ยาต่อไปนี้มีผลทำให้ระดับยา Phenytoin สูงขึ้นได้แก
- acute alcohol intake,
- amiodarone,
- anti-epileptic agents (ethosuximide, felbamate, oxcarbazepine, methsuximide, topiramate),
- azoles (fluconazole, ketoconazole, itraconazole, voriconazole),
- capecitabine,
- chloramphenicol,
- chlordiazepoxide,
- H2-antagonistsเช่น cimetidine
- diazepam,
- disulfiram,
- estrogens,
- fluorouracil,
- fluoxetine,
- fluvastatin,
- fluvoxamine, ,
- halothane,
- isoniazid,
- omeprazole,
- phenothiazines, salicylates, sertraline, succinimides,
- sulfonamides (e.g., sulfamethizole, sulfaphenazole, sulfadiazine, sulfamethoxazole-trimethoprim),
- ticlopidine,
- warfarin.
ยาที่ทำให้ระดับยา phenytoin ลดลงได้แก่
- anticancer drugs usually in combination (e.g., bleomycin, carboplatin, cisplatin, doxorubicin, methotrexate),
- carbamazepine,
- chronic alcohol abuse,
- folic acid,
- fosamprenavir, nelfinavir, reserpine, ritonavir, St. John's Wort, and vigabatrin.
ยาที่อาจจะทั้งเพิ่มหรือลดระดับยา phenytoin ได้แก่:
- phenobarbital,
- sodium valproate, and valproic acid.

ยา phenytoin มีผลต่อระดับยาดังต่อไปนี้

ยาที่ไม่ควรจะใช้ร่วมกับยา phenytoin ได้แก่ Delavirdine
ยา phenytoin ทำให้ยาต่อไปนี้มีระดับยาลดลง:ยารักษาเชื้อรา fluconazole, ketoconazole, itraconazole, voriconazole, posaconazole), ยา corticosteroids, ยา doxycycline, ยา estrogens, ยาขับปัสสาวะ furosemide, ยาคุมกำเนิด oral contaceptives, paclitaxel, paroxetine, quinidine,ยารักษาวัณโรค rifampin, ยาต้านโรคซึมเศร้า sertraline, tenisposide,ยารักษาโรคหอบหืด theophylline, and Vitamin D.
ยา phenytoin มีผลทำให้ค่า PT/INR ทั้งสูงขึ้นและลดลง
ยา Phenytoin จะลดระดับยาที่รักษาโรคเอดส์ efavirenz, lopinavir/ritonavir, indinavir, nelfinavir, ritonavir, saquinavir
ยา Phenytoin ลดระดับยากันชัก felbamate, topiramate, oxcarbazepine, quetiapine
atorvastatin, simvastatin, fluvastatin
cyclosporine, digoxin, folic acid, mexiletine, nisoldipine, praziquante

6. ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้น

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย (ขึ้นอยู่กับปริมาณยา)

ระบบประสาท: เดินเซ, ตากระตุก, พูดไม่ชัด, เวียนศีรษะ, ง่วงซึม
ระบบทางเดินอาหาร: คลื่นไส้, อาเจียน, ท้องผูก, เหงือกบวม
อื่น ๆ: ขนขึ้นตามตัว, ผื่นผิวหนัง

อาการอันตรายที่ต้องหยุดยาและรีบพบแพทย์ทันที

อาการแพ้ยาอย่างรุนแรง: ผื่นลมพิษ, หายใจลำบาก, บวมที่ใบหน้า ลิ้น หรือคอ
อาการทางผิวหนังที่รุนแรง: เช่น Stevens-Johnson syndrome (SJS) หรือ Toxic Epidermal Necrolysis (TEN) ซึ่งเป็นผื่นผิวหนังที่มีลักษณะคล้ายน้ำร้อนลวกและหลุดลอก
ความผิดปกติของระบบเลือด: มีจ้ำเลือด, เลือดออกง่าย, ซีดผิดปกติ, มีไข้โดยไม่ทราบสาเหตุ
อาการทางอารมณ์และพฤติกรรม: มีความคิดจะทำร้ายตัวเองหรือฆ่าตัวตาย, สับสน, ซึมเศร้า, ก้าวร้าว
ภาวะ Drug Reaction with Eosinophilia and Systemic Symptoms (DRESS): มีไข้, ผื่น, ต่อมน้ำเหลืองโต, ตับหรือไตอักเสบ

7. การเก็บรักษายา

เก็บยาในภาชนะบรรจุเดิมที่ปิดสนิท
เก็บที่อุณหภูมิห้อง พ้นจากความร้อนและแสงแดด
เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง
ตรวจสอบวันหมดอายุก่อนใช้เสมอ

สรุป

Phenytoin เป็นยาที่มีบทบาทสำคัญในการควบคุมอาการชัก แต่ก็เป็นยาที่มีความเสี่ยงสูงจากผลข้างเคียงที่อาจรุนแรงและปฏิกิริยาระหว่างยามากมาย การใช้ยานี้ต้องอยู่ภายใต้การกำกับดูแลของแพทย์เท่านั้น ผู้ป่วยและผู้ดูแลควรทำความเข้าใจถึงวิธีการใช้ยาที่ถูกต้อง, ไม่ควรหยุดยาเอง, และรีบปรึกษาแพทย์หากมีอาการผิดปกติใด ๆ เกิดขึ้น