โพแทสเซียม: แร่ธาตุสำคัญในอาหาร ประโยชน์ ข้อควรระวัง และแนวทางสำหรับผู้ป่วยโรคไต"

1. โพแทสเซี่ยม
2. โพแทสเซี่ยมในเลือดสูง
3. โพแทสเซี่ยมในเลือดต่ำ
4. ปริมาณโพแทสเซี่ยมในอาหาร
5. ภาวะโพแทสเซี่ยมในเลือดต่ำ
6. ภาวะโพแทสเซี่ยมในเลือดสูง
7. โพแทสเซี่ยมและความดันโลหิต
8. โปแตสเซี่ยมในผลไม้

บทนำ

โพแทสเซียม (Potassium, K+) เป็นแร่ธาตุสำคัญชนิดหนึ่งที่ร่างกายขาดไม่ได้ มีบทบาทพื้นฐานในการรักษาการทำงานของระบบต่างๆ ทั่วร่างกาย ตั้งแต่ระดับเซลล์ไปจนถึงระบบอวัยวะที่ซับซ้อน แม้โพแทสเซียมจะเป็นประโยชน์ต่อคนส่วนใหญ่ แต่ก็เป็น "ดาบสองคม" ที่ต้องทำความเข้าใจอย่างถ่องแท้ โดยเฉพาะสำหรับกลุ่มผู้ป่วยที่มีภาวะสุขภาพบางอย่าง เช่น โรคไตเรื้อรัง บทความนี้จะเจาะลึกถึงหน้าที่สำคัญของโพแทสเซียม แหล่งอาหาร การรักษาสมดุลในร่างกาย ผลกระทบเมื่อร่างกายได้รับมากไปหรือน้อยไป และคำแนะนำในการบริโภคอย่างเหมาะสม โดยเน้นย้ำถึงข้อควรระวังสำหรับผู้ป่วยโรคไต

หน้าที่และความสำคัญของโพแทสเซียมต่อร่างกาย

โพแทสเซียมเป็นไอออนบวกภายในเซลล์ที่มีมากที่สุดในร่างกาย และจำเป็นสำหรับการทำงานของเซลล์ปกติ มีบทบาทสำคัญหลายประการ ได้แก่:

• รักษาสมดุลของเหลวและอิเล็กโทรไลต์: ทำงานร่วมกับโซเดียมเพื่อควบคุมสมดุลน้ำและอิเล็กโทรไลต์ทั้งภายในและภายนอกเซลล์ รวมถึงรักษาสมดุลกรด-เบสในร่างกาย

• การทำงานของระบบประสาทและกล้ามเนื้อ: เป็นองค์ประกอบสำคัญในการส่งผ่านกระแสประสาทและการหดตัวของกล้ามเนื้อ โดยเฉพาะกล้ามเนื้อเรียบทั่วไป กล้ามเนื้อหัวใจ และระบบทางเดินอาหาร

• ควบคุมความดันโลหิต: มีส่วนช่วยควบคุมความดันโลหิต ช่วยลดความเสี่ยงของความดันโลหิตสูงและลดความเสี่ยงของโรคหัวใจและหลอดเลือด รวมถึงลดความเสี่ยงของภาวะหลอดเลือดสมอง (Stroke) ได้ถึง 30%

• การทำงานของหัวใจ: ช่วยให้หัวใจเต้นเป็นปกติและทำงานได้อย่างถูกต้อง

• ส่งเสริมสุขภาพเซลล์และการเผาผลาญ: มีบทบาทในการส่งออกซิเจนไปยังสมอง ส่งเสริมการเจริญเติบโตของเซลล์ และรักษาเสถียรภาพกระบวนการเผาผลาญอาหาร

• การกำจัดของเสีย: มีส่วนช่วยในการกำจัดของเสียออกจากร่างกาย

ความสมดุลของโพแทสเซียมในร่างกาย

ร่างกายจะรักษาสมดุลของโพแทสเซียมอย่างละเอียดอ่อน โดยได้รับจากอาหารและน้ำดื่ม และสูญเสียออกทางปัสสาวะ เหงื่อ และทางเดินอาหาร ไตเป็นอวัยวะหลักในการควบคุมการขับโพแทสเซียมส่วนเกินออก ร่างกายสามารถปรับตัวต่อปริมาณโพแทสเซียมที่บริโภคได้ แต่หากได้รับน้อยกว่า 400-800 มิลลิกรัม/วัน อาจไม่สามารถรักษาสมดุลได้

ความสมดุลของโพแทสเซียมยังสัมพันธ์กับแร่ธาตุอื่น ๆ เช่น โซเดียมและแมกนีเซียม การบริโภคโซเดียมมากเกินไปอาจทำให้ระดับโพแทสเซียมลดลง นอกจากนี้ การอาเจียน ท้องเสีย เหงื่อออกมาก หรือการขาดสารอาหาร ก็อาจทำให้ระดับโพแทสเซียมต่ำลงได้

ระดับโพแทสเซียมในเลือดปกติและภาวะผิดปกติ

ระดับโพแทสเซียมปกติในเลือดอยู่ที่ 3.6 – 5.0 mEq/L (มิลลิโมล/ลิตร)

• ภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ Hypokalemia: < 3.5 mEq/L

  • สาเหตุ: เสียโพแทสเซียมทางปัสสาวะ (เช่น ยาขับปัสสาวะ) หรือทางเดินอาหาร (อาเจียน, ท้องเสีย), การขาดสารอาหาร, การขาดแมกนีเซียม

  • อาการ: ซึม, อ่อนเพลีย, คลื่นไส้, เบื่ออาหาร, ตะคริว, กล้ามเนื้ออ่อนแรง, ท้องอืด หากรุนแรงอาจทำให้หัวใจเต้นผิดปกติหรือหยุดเต้นได้

• ภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูง (Hyperkalemia): > 5.0 mEq/L

  • สาเหตุ: ไตทำงานบกพร่อง (ไม่สามารถขับออกได้), ยาบางชนิด (ACE inhibitors, ARBs, ยาขับปัสสาวะบางประเภท), เบาหวานชนิดที่ 1, หัวใจล้มเหลว, ภาวะต่อมหมวกไตไม่เพียงพอ

  • อาการ: อาจไม่มีอาการในระยะแรก แต่หากรุนแรงจะทำให้กล้ามเนื้ออ่อนแรง, อัมพาต, ใจสั่น, ชา, หายใจลำบาก, หัวใจเต้นผิดปกติที่อาจเป็นอันตรายถึงชีวิต

กลุ่มที่เสี่ยงต่อการขาดโพแทสเซียม

• ผู้ที่เป็นโรคลำไส้อักเสบ: การหลั่งโพแทสเซียมในลำไส้ใหญ่เพิ่มขึ้นและท้องเสียเรื้อรัง

• ผู้ที่ใช้ยาบางชนิด: ยาขับปัสสาวะบางชนิด (thiazide diuretics) และยาระบายในปริมาณมาก

• คนที่มีภาวะ Pica: การกินสารที่ไม่มีคุณค่าทางโภชนาการ เช่น ดินเหนียว ซึ่งจะจับโพแทสเซียมในทางเดินอาหาร

โพแทสเซียมกับสุขภาพ: หลักฐานทางวิทยาศาสตร์

• ความดันโลหิตสูงและโรคหลอดเลือดสมอง: การบริโภคโพแทสเซียมที่เพียงพอมีความสัมพันธ์กับการลดความดันโลหิตและลดความเสี่ยงของโรคหลอดเลือดสมองและโรคหัวใจและหลอดเลือดอื่น ๆ โพแทสเซียมช่วยเพิ่มการขยายตัวของหลอดเลือดและขับโซเดียมออกทางปัสสาวะ

• นิ่วในไต: การบริโภคโพแทสเซียมที่เพียงพอ โดยเฉพาะในรูปของโพแทสเซียมซิเตรต อาจช่วยลดความเสี่ยงของนิ่วในไตได้ โดยการลดการขับแคลเซียมในปัสสาวะและเพิ่มระดับซิเตรตในปัสสาวะ

• สุขภาพกระดูก: การบริโภคโพแทสเซียมจากผักและผลไม้ที่เพียงพอสัมพันธ์กับความหนาแน่นของแร่ธาตุในกระดูกที่เพิ่มขึ้น อาจช่วยรักษาสมดุลกรด-เบสในร่างกาย ซึ่งส่งผลดีต่อกระดูก

• การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดและโรคเบาหวานประเภท 2: โพแทสเซียมจำเป็นต่อการหลั่งอินซูลินจากเซลล์ตับอ่อน ภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำอาจบั่นทอนการหลั่งอินซูลินและนำไปสู่การแพ้กลูโคส การบริโภคโพแทสเซียมที่เพียงพอมีความเชื่อมโยงกับความเสี่ยงของโรคเบาหวานประเภท 2 ที่ลดลง

แหล่งอาหารที่อุดมด้วยโพแทสเซียม

โพแทสเซียมพบได้ในอาหารหลากหลายชนิด โดยเฉพาะผัก ผลไม้ และพืชตระกูลถั่ว

• ผลไม้: กล้วย, มะม่วง, ส้ม, แคนตาลูป, แตงโม, พรุน, ลูกเกด, แอปริคอตแห้ง, อะโวคาโด, องุ่น, ลูกพรุน

• ผัก: มันฝรั่ง, ผักโขม, เห็ด, มะเขือเทศ, สควอชโอ๊กบด, บรอกโคลี, หน่อไม้ฝรั่ง, ผักกาดหอม

• ถั่วและธัญพืช: ถั่วเลนทิล, ถั่วไต, ถั่วเหลือง, ถั่วลิสง, เม็ดมะม่วงหิมพานต์, ข้าวกล้อง, ขนมปังโฮลวีท

• เนื้อสัตว์และผลิตภัณฑ์จากสัตว์: ปลาแซลมอน, ปลาค็อด, ไก่, เนื้อวัว, นม, โยเกิร์ต, ไข่

• เครื่องดื่มอื่นๆ: น้ำส้ม, กาแฟ, ชา, นมถั่วเหลือง

ปริมาณโพแทสเซียมที่แนะนำต่อวัน (AI: Adequate Intake) (อัปเดต 2019 โดย NASEM)

อายุ	เพศชาย	เพศหญิง	การตั้งครรภ์	ให้นมบุตร
แรกเกิด ถึง 6 เดือน	400 มก.	400 มก.
7–12 เดือน	860 มก.	860 มก.
1–3 ปี	2,000 มก.	2,000 มก.
4–8 ปี	2,300 มก.	2,300 มก.
9–13 ปี	2,500 มก.	2,300 มก.
14–18 ปี	3,000 มก.	2,300 มก.	2,600 มก.	2,500 มก.
19–50 ปี	3,400 มก.	2,600 มก.	2,900 มก.	2,800 มก.
51 ปีขึ้นไป	3,400 มก.	2,600 มก.

AIs เหล่านี้ไม่ใช้กับบุคคลที่มีการขับโพแทสเซียมบกพร่องเนื่องจากภาวะทางการแพทย์ (เช่น โรคไต) หรือการใช้ยาที่บั่นทอนการขับโพแทสเซียม

โพแทสเซียมเสริมและสารทดแทนเกลือ

• อาหารเสริมโพแทสเซียม: มักอยู่ในรูปโพแทสเซียมคลอไรด์ ซิเตรต ฟอสเฟต หรือกลูโคเนต ส่วนใหญ่จำกัดปริมาณไม่เกิน 99 มก. ต่อเม็ด เนื่องจากความกังวลเกี่ยวกับผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหารหรือแผลในลำไส้เล็กหากได้รับในปริมาณมาก

• สารทดแทนเกลือ: หลายชนิดใช้โพแทสเซียมคลอไรด์แทนโซเดียมคลอไรด์บางส่วนหรือทั้งหมด มีปริมาณโพแทสเซียมสูง ผู้ป่วยโรคไตหรือผู้ที่ใช้ยาบางชนิด ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ เนื่องจากมีความเสี่ยงภาวะโพแทสเซียมสูง

ข้อควรระวังสำหรับผู้ป่วยโรคไต

สำหรับผู้ป่วยโรคไต การควบคุมปริมาณโพแทสเซียมเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากไตที่ไม่สามารถทำงานได้เต็มที่ จะไม่สามารถขับโพแทสเซียมส่วนเกินออกจากร่างกายได้ ทำให้เกิด ภาวะโพแทสเซียมในเลือดสูง (Hyperkalemia) ซึ่งเป็นอันตรายถึงชีวิต

การแบ่งกลุ่มผลไม้ไทยตามปริมาณโพแทสเซียม (ต่อ 100 กรัม) สำหรับผู้ป่วยโรคไต

1. กลุ่มที่ 1: ผลไม้ที่มีโพแทสเซียมสูง (High Potassium Fruits)

   • ปริมาณ: มากกว่า 250 มิลลิกรัม/100 กรัม

   • ตัวอย่าง: ทุเรียน (436 มก.), ฝรั่ง (417 มก.), กล้วยหอม (358 มก.), ขนุน (303 มก.), ลำไย (266 มก.), แก้วมังกร (เนื้อแดง)

   • คำแนะนำ: ควรหลีกเลี่ยง หรือปรึกษาแพทย์/นักกำหนดอาหารก่อนรับประทาน

2. กลุ่มที่ 2: ผลไม้ที่มีโพแทสเซียมปานกลาง (Medium Potassium Fruits)

   • ปริมาณ: 150-250 มิลลิกรัม/100 กรัม

   • ตัวอย่าง: มะละกอสุก (182 มก.), ส้ม (181 มก.), ลิ้นจี่ (171 มก.), มะม่วงสุก (168 มก.)

   • คำแนะนำ: รับประทานได้ แต่ต้องจำกัดปริมาณอย่างเคร่งครัด และปรึกษาแพทย์

3. กลุ่มที่ 3: ผลไม้ที่มีโพแทสเซียมต่ำ (Low Potassium Fruits)

   • ปริมาณ: น้อยกว่า 150 มิลลิกรัม/100 กรัม

   • ตัวอย่าง: มังคุด (48 มก.), เงาะ (42 มก.), สละ, ชมพู่ (123 มก.), แตงโม (112 มก.), สับปะรด (109 มก.)

   • คำแนะนำ: เป็นกลุ่มที่ แนะนำและปลอดภัยกว่า แต่ยังคงต้อง ควบคุมปริมาณ ในการรับประทานแต่ละครั้ง

คำแนะนำสำหรับผู้ป่วยโรคไต:

• ปรึกษาแพทย์และนักกำหนดอาหารเสมอ: ปริมาณที่เหมาะสมจะแตกต่างกันไปตามระยะของโรคและผลเลือด

• เน้นผลไม้กลุ่มโพแทสเซียมต่ำ: ให้เป็นตัวเลือกแรกเสมอ

• ควบคุมปริมาณ: แม้เป็นผลไม้โพแทสเซียมต่ำ ก็ต้องจำกัดปริมาณไม่เกิน 1 หน่วยบริโภคมาตรฐานต่อครั้ง เช่น เงาะ 3-4 ผล, ชมพู่ 1-2 ผล, สับปะรด/แตงโม 6-8 ชิ้นพอดีคำ

• หลีกเลี่ยงผลไม้แปรรูป: ผลไม้แห้ง ผลไม้กวน หรือน้ำผลไม้ มีความเข้มข้นของโพแทสเซียมสูงกว่าผลไม้สดมาก

โพแทสเซียมกับยา

ยาหลายชนิดมีผลต่อสถานะโพแทสเซียม:

• เพิ่มโพแทสเซียม: ACE inhibitors (เช่น benazepril), ARBs (เช่น losartan), ยาขับปัสสาวะที่ลดการขับโพแทสเซียม (เช่น amiloride, spironolactone)

• ลดโพแทสเซียม: ยาขับปัสสาวะแบบวนรอบ (loop diuretics เช่น furosemide) และยาขับปัสสาวะไธอะไซด์ (thiazide diuretics เช่น chlorothiazide)

ผู้ที่ใช้ยาเหล่านี้ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับผลกระทบต่อระดับโพแทสเซียมและแนวทางการดูแล

บทสรุป

โพแทสเซียมเป็นแร่ธาตุที่จำเป็นต่อการทำงานของร่างกายในหลายด้าน การบริโภคที่เพียงพอจากอาหารหลากหลายชนิด โดยเฉพาะผักและผลไม้ มีส่วนช่วยส่งเสริมสุขภาพที่ดี เช่น ควบคุมความดันโลหิต ป้องกันโรคกระดูกพรุน และรักษาสมดุลระดับน้ำตาลในเลือด อย่างไรก็ตาม สำหรับผู้ป่วยโรคไต การควบคุมปริมาณโพแทสเซียมเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งเพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่เป็นอันตราย การทำความเข้าใจแหล่งอาหาร และปรึกษาผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพอยู่เสมอ จะช่วยให้ทุกคนสามารถใช้ประโยชน์จากโพแทสเซียมได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีที่สุด

ต่อหน้าที่ 2 | การให้โพแทสเซี่ยมในการรักษาความดันโลหิต | ภาวะโพแทสเซี่ยมสูง | โพแทสเซี่ยมในเลือดต่ำ | ปริมาณโพแทสเซี่ยมในอาหาร โปแตสเซี่ยมในผลไม

 

 

 

• สุขภาพดี
• การออกกำลังกาย
• การตรวจสุขภาพ
• สุขภาพจิต
• อาการของโรคสำคัญ
• สุขภาพช่องปาก
• วิตามินและเกลือแร่
• อาหารสุขภาพ
• เกลือและสุขภาพ
• อาหารไขมัน
• อาหารป้องกันโรค
• อาหารเพื่อสุขภาพ
• วิตามิน
• อาหารห้าหมู่
• เรื่องเกี่ยวกับอาหาร