คำถามและคำตอบเกี่ยวกับไข้หวัดนก
ต้นเหตุของการระบาดไข้หวัดนกในเอเซีย
ต้นกำเนิดที่แท้จริงยังไม่ทราบ แต่เชื่อว่าการเลี้ยงระบบเปิดมีโอกาสที่สัตว์เลี้ยงจะได้รับเชื้อไข้หวัดนกจากซากนก หรือมูลนกน้ำ้ทีอพยพจากทางเหนือของจีนถ่ายทิ้งไว้ เมื่อสัตว์ได้รับเชื้อและเกิดโรคก็จะเกิดการระบาดในฟาร์ม์โดยการปนเปื้อนทางอาหาร การเคลื่อนย้ายสัตว์ อุปกรณ์การเลี้ยงสัตว์ เมือมีการระบาดมาก ทำให้มีเชื้อไข้หวัดนกมากจึงเกิดการระบาดไปฟาร์ม์ใกล้เคียงได้ง่าย และกระจายสู่สิ่งแวดล้อมและเป็นอันตรายต่อคน
เมื่อเกิดการระบาดจะทำอย่างไร
เมื่อมีการระบาดเกิดขึ้นจะมีวิธีการที่จะควบคุมการติดเชื้อหลายวิธีดังนี้
- การควบคุมที่ตลาด
- การควบคุมการเคลื่อนย้ายสัตว์
- การกักกัน
- การทำลายสัตว์ที่ติดโรคหรือสัมผัส
- การฉีดวัคซีนป้องกันโรค
การเลือกวิธีการขึ้นกับชนิดของเชื้อ ความรุนแรงของการระบาด FAO ได้แนะนำให้แต่ละประเทศกำหนดแผนการดำเนินงานเมื่อมีการระบาด และควรจะมีการปรับแผนบ่อยๆตามความรู้หรือสภาวะแวดล้อมที่เปลี่ยนไป
ทำไมการระบาดของไข้หวัดนกจะมีผลต่อสุขภาพของคนและสัตว์ชนิดอื่น
ปัจจัยที่ทำให้การระบาดของไข้หวัดนกมีผลต่อสุขภาพของคนและสัตว์อื่นได้แก่
- การเลี้ยงสัตว์อย่างหนาแน่น เมื่อมีการติดเชื้อไข้หวัดนกจึงทำให้มีเชื้อโรคมาก
- การเคลื่อนย้ายสัตว์
- การปนเปื้อนไปกับรถ
- การปนเปื้อนอุปกรณ์การเลี้ยงสัตว์
- การที่ไม่มีระบบกำจัดน้ำเสีย
- สุขอนามัยของฟาร์มไม่ดี
การที่เลี้ยงสัตว์อย่างแน่น และการที่อยู่กันอย่างใกล้ชิดทำให้เชื้อมีโอกาศที่จะไปติดถึงคนและสัตว์อื่น ปัจจัยสำคัญที่ทำให้เชื้อไปติดคนได้แก่
- ระบบสุขอนามัยของกรงไก่ที่ตลาดไม่ดี
- ตลาดอยู่ใกล้กับที่อยู่อาศัยมากเกินไป
- ไม่มีโรงฆ่าสัตว์ที่เป็นมาตรฐาน
- การฆ่าสัตว์ที่ตลาด
เชื่อการระบาดของโรคที่เกิดขึ้น เช่น SARS ไข้หวัดนก โรคปากเท้าเปื่อย เกิดจากการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ ระบบขนส่ง ตำนำเชื้อโรค การเคลื่อนย้ายของนก การเจริญเติบโตของเศรษฐกิจ เหล่านี้ทำให้เกิดโรคระบาดและแพร่กระจายได้ง่าย
การควบคุมและป้องกันการระบาดของโรค
ดังที่ทราบกันว่าการติดต่อของไข้หวัดนกจะผ่านทางการเคลื่อนย้ายสัตว์ การปนเปื้อนของรถ กรง อุปกรณ์เกี่ยวกับการเลี้ยง อุจาระของนกที่ป่วย ดังนั้นการป้องกันการระบาดจะต้องป้องกันปัจจัยเหล่านี้
หลักในการป้องกันเชื้อเข้าสู่ฟาร์ม bio-exclusion
- หาให้ได้ว่าทางที่เชื้อจะเข้าสู่ฟาร์มได้ง่ายที่สุด
- หามาตรการป้องกันทางที่เชื้อจะเข้า
- ให้เจ้าหน้าที่ปฏิบัติโดยเคร่งครัดจนกระทั่งความเสี่ยงหมดไป
ตัวอย่างทางที่เชื้อจะเข้าฟาร์ม การนำสัตว์เข้าฟาร์ม การนำกรง หรืออาหารที่ปนเปื้อนเข้าสู่ฟาร์ม การนำเอาสิ่งสกปรกที่ติดมากับเสื้อผ้า ล้อรถ รองเท้า
หลักการป้องกันมิให้เชื้อโรคออกจากฟาร์ม์ bio-containment
- พยายามควบคุมการติดเชื้อให้อยู่เฉพาะในฟาร์ม
- ต้องรีบจัดการอย่างรวดเร็วเพราะไก่อาจจะติดเชื้อโดยที่ยังไม่เกิดอาการ
- ป้องกันการติดเชื้อโรคไปสู่นก
- กำหนดมาตรการป้องกันเชื้อที่จะออกจากฟาร์ม
- ต้องนึกถึงประโยชน์ส่วนรวมเพราะการควบคุมเชื้อให้อยู่แต่ในฟาร์มจะลดการติดต่อของเชื้อโรคไปสู่ฟาร์มอื่น
ตัวอย่างของการแพร่เชื้อสู่สิ่งแวดล้อมได้แก่ การขายสัตว์ที่สัมผัสโรค คนงานนำเชื้อออกสู่ภายนอกทางปนเปื้อนรองเท้า เสื้อผ้า
จะใช้ยาฆ่าเชื้อชนิดไหนทำความสะอาด
เชื้อชนิดนี้เปราะบางมาก อาศัยอยู่ในน้ำได้ดี แต่เมื่อเจอน้ำสบู่หรือผงซักฟอกเชื้อก็จะตาย
- น้ำสบู่สามารถทำลายเซลล์ผิวของเชื้อทำให้เชื้อตาย
- หากเราทำความสะอาดด้วยน้ำเปล่าเชื้ออาจจะหลุดไปในกระแสน้ำธรรมชาติ นกอาจจะมาดื่มน้ำที่มีเชื้อทำให้มีการแพร่เชื้อ
- ดังนั้นการทำความสะอาดต้องใช้ผงซักฟอกหรือสบู่ทุกครั้ง
- จุดที่อันตรายที่สุดคือ อุจาระของนกที่ติดเชื้อ หรือเชื้อที่ปนเปื้อนไปกับกรง รองเท้า
การกำจัดเชื้อไข้หวัดนกในสิ่งแวดล้อมต่างๆ
สภาวะแวดล้อม | วิธีการ/สารเคมีที่ใช้ |
สัตว์ที่ตายหรือติดเชื้อ | ฝั่งหรือเผา |
สัตว์เลี้ยง,เครื่องมือ,กรง | 1,2a,2b,2c,3 |
คน | 1 |
เครื่องมือไฟฟ้า | 5c |
แทงค์น้ำ | ระบายน้ำทิ้ง |
บ่อน้ำ | ระบายน้ำทิ้ง |
อาหารสัตว์ | ฝัง |
ปุ๋ย | เผาหรือฝัง,4,3 |
บ้าน | 1,2a,2b,2c, |
เครื่องจักร รถ | 1,3 |
เสื้อผ้า | 1,2a,2b,2c,3 |
เครื่องบิน | 1,2c |
สารเคมี | การผสม | ระยะเวลาที่ใช้ |
1 สบู่ ผงซักฟอก | แช่ไว้ 10 นาที | |
2. Oxidising agents | ||
2a. Sodium hypochlorite |
เจือจาง 2-3% | ไม่เหมาะสำหรับผักหรือผลไม้ แช่ไว้ 10-30 นาที |
2b. Calcium hypochlorite |
มีทั้งก้อนและผง เจือจาง 2-3% | ไม่เหมาะสำหรับผักหรือผลไม้ แช่ไว้ 10-30 นาท |
2c. Virkon | 2% | 10 นาที |
3. Alkalis ด่าง | ||
3a. Sodium hydroxide โซดาไฟ | 2% | ไม่ใช้กับ aluminium |
3b. Sodium carbonate anhydrous | 4% (=40 g/litre) | 10 นาที ใช้กับสิ่งมีชีวิต |
4. Acids |
||
4a. Hydrochloric กรดเกลือ |
2% (20 ml/litre) |
ไม่ควรใช้อำนาจทำลายสูง |
4b. Citric กรดมะนาว |
0.2% (2 g/l) |
เหมาะสำหรับแช่เสื้อผ้า |
5c. Formaldehyde gas |
ต้องใช้เครื่องมืออบ | อบนาน 15-24 ชั่วโมง |
การฉีดวัคซีนเพื่อป้องกันโรคไข้หวัดนก
ผู้เชี่ยวชาญจากองค์การอนามัยโลก FAO และ OIE ได้ประชุมร่วมกันที่กรุงโรมประเทศอิตาลิเพื่อยุติการระบาดของไข้หวัดนก สรุปว่า การทำลายสัตว์ที่ติดเชื้อเป็นสิ่งสำคัญที่ต้องปฏิบัติ การทำลายสัตว์นอกเขตระบาดนอกจากทำให้เกิดผลเสียต่อเศรษฐกิจอย่างมากมายแล้วยังทำให้มีการทำลายสัตว์เลี้ยงต่างๆ ทำให้เกิดการต่อต้าน
ดังนั้นจึงแนะนำให้มีการทำลายสัตว์ที่ติดเชื้ออยู่อยู่ในเขตระบาด ร่วมกับการกักกัน การห้ามเคลื่อนย้าย และการฉีดวัคซีนเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันให้กับสัตว์ที่ยังไม่ป่วย