ลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำส่วนลึก Deep vein thrombosis
โรคลิ่มเลือดอุดหลอดเลือดดำที่ขา ซึ่งมักจะเกิดในการเดินทางโดยเครื่องบินชั้นประหยัด ทางการแพทย์เรียก deep vein thrombosis ไม่ว่าจะเป็นแพทย์แผนกไหนก็ต้องรู้จักเป็นอย่างดี เนื่องจากเป็นโรคที่พบอยู่เรื่อยๆ ฟังจากชื่อแล้วเป็นเฉพาะคนจนหรือเปล่า และจำเป็นต้องนั่งเครื่องบินชั้นประหยัดหรือไม่ เป็นแล้วอันตรายหรือไม่ มีวิธีป้องกันอย่างไร หลังจากท่านผู้อ่านได้อ่านบทความนี้หมดแล้ว คงพอมีความรู้เบื้องต้นที่จะดูแลและป้องกันโรคนี้
รูปที่เห็นเป็น superficial vein deep vein คือ FV |
เส้นเลือดตีบลึก (DVT) คืออะไร
- ก่อนอื่นเราจะต้องทราบกลไกการทำงานของหลอดเลือด หลอดเลือดแดงจะมีชั้นกล้ามเนื้อเพื่อบีบตัวไล่เลือดไปเลี้บงยังอวัยวะส่วนปลาย แต่หลอดเลือดดำชั้นกล้ามเนื้อบางมาก เลือดจะกลับสู่หัวใจจากการบีบตัวของกล้ามเนื้อ กิจวัตรประจำวันเพียงพอที่จะทำให้เลือดกับสู่หัวใจ
- หลอดเลือดดำมี 2 ชนิดคือหลอดเลือดดำที่ผิว superficial vein ที่เราสามารถเห็นได้ด้วยตา และหลอดเลือดดำส่วนลึก deep vein ซึ่งจะอยู่ในกล้ามเนื้อ หลอดเลือดดำลึกจะมีวาล์วทางเดียวภายในซึ่งทำให้เลือดไหลไปทางเดียว เลือดจะไหลจากหลอดเลือดที่ผิวลงไปสู่หลอดเลือดดำส่วนลึกซึ่งจะมีวาล์วทางเดียวภายในหลอดเลือดส่วนลึกป้องกันเลือดไหลกลับ
- หากเกิดลิ่มเลือดที่หลอดเลือดผิวมักจะไม่เป็นอันตราย
- หากเกิดลิ่มเลือดอุดตันที่หลอดเลือดดำส่วนลึกก็ยังไม่มีอันตราย แต่หากลิ่มเลือดหลุดจากหลอดเลือดดำส่วนลึกไปอุดหลอดเลือดที่ปอดซึ่งอันตรายมาก
ลิ่มเลือดอุดในหลอดเลือดดำลึกคืออะไร
ปกติเลือดในหลอดเลือดดำจะไหลเวียนอยู่ตลอดเวลา แต่เมื่อมีภาวะที่เลือดดำหยุดไหลเวียนและจับแข็งตัว
thrombosis ในหลอดเลือดเรียกภาวะนี้ว่าลิ่มเลือดคั่งในหลอดเลือดดำ [blood clot] ภาวะนี้อาจจะเกิดร่วมกับการอักเสบของหลอดเลือดดำ thromboplebitis คือมีทั้งลิ่มเลือดและการอักเสบของหลอดเลือด ภาวะนี้อาจจะเกิดที่เส้นเลือดผิว superficial vein ซึ่งเพียงทำให้บวมและปวดเท้านั้นจะไม่ไปอุดหลอดเลือดหัวใจหรือปอด การรักษาก็ไม่ยุงยากแต่หากเกิดที่เส้นเลือดส่วนลึก deep vein จะก่อให้เกิดปัญหามากคือลิ่มเลือดอาจจะไปอุดที่ปอดเรียก pulmonary embolism ซึ่งอันตรายเสียชีวิตได้
สาเหตุของลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ
ในสภาพปกติเลือดเรามีการเกิดลิ่มเลือดเล็กอยู่ตลอดเวลา ในขณะเดียวกันก็มีการละลายลิ่มเลือดเช่นกัน ขบวนการทั้งสองดำเนินต่อเนื่อง ในกรณีที่การไหลเวียนช้าลง หรือเกิดบาดเจ็บที่ผนังหลอดเลือด หรือมีภาวะการเกิดลิ่มเลือดง่ายทำให้เกิดขึ้นลิ่มเลือด thrombus
1สภาพไม่สามารถเคลื่อนไหว
- การเดินทางเป็นเวลานานและนั่งเช่นเครื่องบินเที่ยวบินยาว (โรคชั้นประหยัด),
- รักษาในโรงพยาบาล
- การผ่าตัด
- การได้รับบาดเจ็บที่ขาโดยที่ไม่จำเป็นต้องผ่าตัดหรือเข้าเผือก
- การตั้งครรภ์ และหลังคลอด 6-8 สัปดาห์
- คนอ้วน
2สภาพการแข็งตัวของเลือดง่าย Hypercoagulability
- จากยาเช่นยาคุมกำเนิด
- สูบบุหรี่
- ความบกพร่องทางพันธุกรรมเช่น ขาดโปรตีนที่ต้านการแข็งตัวของเลือดเช่น โปรตีนซี (Protein C) โปรตีนเอส (Protein S) แอนติธรอมบิน III (Antithrombin III)
- polycythemia (เพิ่มจำนวนของเซลล์เม็ดเลือดแดง)
- โรคมะเร็ง
3การได้รับบาดเข็บของหลอดเลือดดำ
- กระดูกแขนหรือขาหัก
- กล้ามเนื้อถูกกระแทก
- ภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัดหรือสวนหลอดเลือด
ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ
- คนแก่ นอนไม่เคลื่อนไหวมากว่า 3วัน
- อัมพาต
- การเข้าเผือก
- หลังผ่าตัดทำให้ต้องนอนนาน
- การที่ต้องนั่งรถ รถไฟ เครื่องบิน หรือนั่งไขว่ห้าง
- การใช้ยาคุมกำเนิด ฉีดยาเสพติด
- การตั้งครรภ์ หลังคลอด
- นอนไม่เคลื่อนไหวมากกว่า 3 วัน
- โรคมะเร็ง
- โรคทางพันธุกรรมบางโรค
อาการของโรคลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ
ขาข้างที่เป็น dvt จะบวมกว่าอีกข้าง |
อาการที่สำคัญคืออาการบวมที่เท้าเนื่องจากการไหลกลับของเลือดไม่ดีมักจะบวมข้างเดียว บางรายอาจจะเห็นเส้นเลือดโปงพอง อาจจะมีอาการปวดกล้ามเนื้อหรือเป็นตะคริวพบได้ครึ่งหนึ่งของผู้ป่วย โดยเฉพาะเวลากระดกข้อเท้าจะทำให้ปวดมากขึ้น เมื่อกดบริเวณน่องก็จะทำให้ปวด ผู้ป่วยบางรายอาจจะไม่มีอาการที่เท้าอาจจะมาพบแพทย์ด้วยเรื่องหอบเหนื่อย เนื่องจากลิ่มเลือดไปอุดในปอด
อาการหลอดเลือดดำผิวอุดตัน
ลิ่มเลือดที่เกิดที่หลอดเลือดดำผิวส่วนใหญ่เกิดจากการได้รับบาดเจ็บทำให้เกิดลิ่มเลือดเล็กๆที่หลอดเลือดดำทำให้เกิดอาการ
- แดง
- ปวด กดเจ็บ
- ร้อน
- บวม
เรามักจะคลำได้หลอดเลือดเป็นลำ แข็ง สำหรับหลอดดำผิวเส้นใหญ่ที่มีลิ้น หากลิ้นรั่วก็ทำให้เกิดเส้นเลือดขอดบริเวณดังกล่าว สาเหตุเกิดจากอายุมาก หรือยืนนาน อ้วน การตั้งครรภ์
อาการของลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำลึก
อาการเกิดจากการที่การไหลเวียนของเลือดถูกอุดตัน อาการที่สำคัญคือ
- หากอุดตันที่ขาจะมีอาการปวดน่อง
- บวมบริเวณน่อง
- บริเวนน่องจะอุ่น
- กดเจ็บบริเวณน่อง
อาการอาจจะไม่ครบทุกอย่าง เมื่อสงสัยแพทย์จะสั่งการตรวจพิเศษต่อ
เมื่อไรจึงจะพบแพทย์
การตรวจร่างกายหลอดเลือดดำอุดตัน
การตรวจร่างกายต้องใช้การตรวจหลายอย่างมาช่วยในการวินิจฉัย
- บวมเท้าที่เป็นข้างเดียว และอาจจะกดเจ็บบริเวณน่อง
- เมื่อจับปลายเท้ากระดกเข้าหาตัวโดยที่เข่าเหยียดตรง[เรียกการตรวจนี้ว่า Homans Sign ]
- อาจจะตรวจพบว่าหลอดเลือดดำโป่งและอาจจะคลำได้ ถ้าเส้นเลือดอักเสบเวลาคลำจะปวด
- อาจจะมีไข้ต่ำๆ
การวินิจฉัยหลอดเลือดดำอุดตัน
หากเป็นหลอดเลือดดำที่ผิวจะวินิจฉัยได้ง่าย ส่วนหลอดเลือดดำลึกอุดตันจะต้องอาศัยการตรวจ
venous ultrasound
- เป็นการตรวจมาตราฐานสำหรับการวินิจฉัยโรคหลอดเลือดดำลึกอุดตัน
- แพทย์จะตรวจพบลิ่มเลือด ขนาดลิ่มเลือดและตำแหน่งที่อุดตัน
- การตรวรนี้จะเห็นชัดหลอดเลือดดำบริเวณตั้งแต่เข่าขึ้นไป แต่หลอดเลือดผิวจะมองไม่ชัด
การตรวจ D-dimer
เมื่อเกิดลิ่มเลือดก็จะทำให้ตรวจพบ D-dimer ในเลือด หากการตรวจให้ผลลบ แสดงว่าไม่มีลิ่มเลือด
การตรวจอื่นๆ
- venography คือการฉีดสีเข้าไปในเส้นเลือดที่สงสัยเพื่อดูว่ามีลิ่มเลือดอุดหรือไม่ แต่ให้ผลการตรวจไม่แม่นยำ และอาจจะเกิดอาการแพ้จึงไม่นิยม
- การตรวจ MRI,CT Scan
การรักษาโรคหลอดเลือดดำอุดตัน
หลอดเลือดดำผิวอุดตัน
- ประคบอุ่น
- พันเท้าด้วยยางยืด
- ให้ยาลดการอักเสบกลุ่ม NSAIDS
หลอดเลือดดำลึกอุดตัน
ผู้ป่วยที่เป็นโรคหลอดเลือดดำอุดตันที่ไม่มีโรคแทรกซ้อนจะใช้เวลารักษาประมาณ 3 เดือน โดยการให้ยาป้องกันการเกิดลิ่มเลือด
ยาที่ใช้ในการรักษาโรคหลอดเลือดดำอุดตัน
ผู้ที่มีโรคหลอดเลือดดำลึกอุดตันจะต้องได้รับยาป้องกันการเกิดลิ่มเลือดเพื่อป้องกันลิ่มเลือดไปอุดปอด ยาป้องกันลิ่มเลือดที่ใช้
- Heparin
- Low molecular weight heparin ได้แก่ enoxaparin
- Warfarin (Coumadin)
- ยาในกลุ่ม direct oral anticoagulants (DOACs).
ระหว่าที่ท่านรับประทานยาป้องกันลิ่มเลือดให้ปฏิบัติตัวดังนี้
- ไปตรวจตามนัดอย่างสม่ำเสมอ
- รับประทานยาป้องกันอย่างเคร่งครัดอย่างน้อย3-6เดือน
- การรับประทานผักหากมากเกินไปจะทำให้ยาออกฤทธิ์น้อยลง ท่านจะต้องรับประทานผักปริมาณสม่ำเสมอ อย่ามากบ้าน้อยบ้าง
- เฝ้าระวังเรื่องมีเลือดออกผิดปกติ
- อย่าซื้อยา สมุนไพร หรือยาอื่นๆรับประทานเอง
- เมื่อจะผ่าตัดหรือถอนฟันให้แจ้งแพทย์ว่าท่านรับประทานยาป้องกันลิ่มเลือด
- ยาปฏิชีวนะบางชนิดมีผลต่อยาป้องกันลิ่มเลือด
การผ่าตัดเพื่อรักษาโรคหลอดเลือดดำอุดตันจากลิ่มเลือด
จะใช้ผ่าตัดในกรณีที่ไม่สามารถรับประทานยาป้องกันลิ่มเลือด หรือเกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำซ้ำวาก และส่วนใหญ่จะผ่าตัดใส่ตัวกรองลิ่มเลือดที่หลอดเลือดดำใหญ่
โรคแทรกซ้อนที่สำคัญของลิ่มเลือดอุดหลอดเลือดดำ
โรคแทรกซ้อนที่สำคัญคือ ลิ่มเลือดไปอุดหลอดเลือดในปอด หากมีโรคแทรกซ้อนนี้จะมีอาการเจ็บหน้าอก หายใจหอบซึ่งเป็นภาวะที่อันตรายมาก
อาการเตือนว่าลิ่มเลือดอุดหลอดเลือดในปอด
- เกิดอาการหายใจเหนื่อยหอบเฉียบพลัน
- เกิดอาการแน่หน้าอกเฉียบพลัน อาการจะเป็นมากเมื่อหายใจลึกๆหรือไอ
- หน้ามืดเป็นลม
- ไอ เสมหะมีเลือดปน
หากวินิจฉัยว่าเป็น dvt จะต้องรีบให้การรักษาโดยรับตัวไวในโรงพยาบาลแพทย์จะเลือกให้ heparin หรือ low molecular weight heparin หลังจากนั้นต้องให้ warfarin เพื่อป้องกันลิ่มเลือดอีก 3 เดือน
การป้องการคือการลดปัจจัยเสี่ยงของการเกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำลึกและการป้องกันเส้นเลือดขอด
วิตามินอีช่วยลดการเกิดโรคนี้ อ่านที่นี่
การป้องกันการอุดตันของหลอดเลือดดำลึก
- อย่านั่งท่าเดียวนานๆเช่น การเดินทางโดยเครื่องบินในระยะไกล ควรยืนขึ้นและเดินไปมาทุก 1 - 2 ชั่วโมงหมั่นขยับแขน ขา ข้อเท้า และเท้า เพื่อเพิ่มการไหลเวียนของเลือด
- หลีกลี่ยงการสูบบุหรี่ เพราะบุหรี่ทำให้เกิดลิ่มเลือดได้ง่าย
- ไม่นั่งไกว้ห้าง
- ใส่ถุงเท้ายาวชนิดช่วยพยุงขาเพื่อช่วยพยุงหลอดเลือดขาเมื่อต้องทำงานที่ต้องยืนนานๆ
- หลีกเลี่ยงการยืนนานๆ หากต้องยืนนานๆจะต้องมีการพักและยกเท้าสูง