Dextromethorphan: คู่มือการใช้ยาอย่างปลอดภัยและข้อมูลสำคัญสำหรับบรรเทาอาการไอแห้ง

บทความนี้จะให้ข้อมูลที่ครบถ้วนและสำคัญเกี่ยวกับยา Dextromethorphan ซึ่งเป็นยาแก้ไอที่ใช้กันอย่างแพร่หลาย จุดประสงค์หลักคือเพื่อให้ผู้ป่วยและบุคคลทั่วไปมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับยานี้ สามารถใช้ยาได้อย่างปลอดภัย และทราบถึงข้อบ่งใช้และข้อควรระวังต่างๆ ที่สำคัญ การมีความรู้เกี่ยวกับยาที่คุณใช้จะช่วยให้คุณจัดการกับอาการไอได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

1. Dextromethorphan คืออะไร?

Dextromethorphan (เดกซ์โทรเมทอร์แฟน) เป็นยาในกลุ่ม ยาแก้ไอแบบกดอาการไอ (Antitussive) ใช้สำหรับบรรเทาอาการไอแห้ง (Non-productive Cough) หรืออาการไอที่ไม่มีเสมหะ ยานี้ทำงานโดยการกดศูนย์ควบคุมการไอในสมอง ทำให้ลดความถี่และความรุนแรงของการไอ Dextromethorphan เป็นส่วนผสมที่พบได้บ่อยในยาแก้ไอหลายชนิด ทั้งยาเดี่ยวและยาผสมกับส่วนประกอบอื่นๆ เช่น ยาแก้คัดจมูก หรือยาแก้แพ้ มีจำหน่ายหลายรูปแบบ เช่น ยาน้ำเชื่อม, ยาเม็ด, ยาอม

2. กลไกการออกฤทธิ์: Dextromethorphan ทำงานอย่างไร?

อาการไอเป็นการตอบสนองตามธรรมชาติของร่างกายเพื่อขับสิ่งแปลกปลอมหรือเสมหะออกจากทางเดินหายใจ แต่การไอแห้งที่ไม่มีเสมหะมักสร้างความรำคาญและรบกวนการใช้ชีวิต Dextromethorphan ออกฤทธิ์หลักโดย:

กดศูนย์ควบคุมการไอในสมอง: Dextromethorphan ออกฤทธิ์โดยตรงต่อบริเวณในสมองที่เรียกว่า "ศูนย์ควบคุมการไอ" (Cough Center) ซึ่งตั้งอยู่ในก้านสมอง (Medulla Oblongata)
เพิ่มขีดจำกัดการกระตุ้นการไอ: เมื่อศูนย์ควบคุมการไอถูกกด การตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้นที่ทำให้เกิดการไอ (เช่น การระคายเคืองในลำคอหรือทางเดินหายใจ) ก็จะลดลง ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกอยากไอน้อยลง และลดความถี่ของการไอ
ไม่ส่งผลต่อระบบหายใจโดยตรง: Dextromethorphan ไม่ได้กดระบบทางเดินหายใจอย่างรุนแรงเท่ากับอนุพันธ์ของฝิ่นบางชนิดในขนาดที่ใช้รักษาอาการไอ

3. Dextromethorphan ใช้รักษาโรคอะไร? (ข้อบ่งชี้ของการใช้ยา)

Dextromethorphan ใช้สำหรับบรรเทาอาการไอแห้งที่เกิดจากสาเหตุต่างๆ:

อาการไอแห้งที่ไม่มีเสมหะ: เช่น ไอที่เกิดจากอาการหวัด, ไข้หวัดใหญ่, หรือการระคายเคืองในลำคอ
อาการไอที่เกิดจากสารก่อภูมิแพ้: ในกรณีที่ไม่มีเสมหะร่วมด้วย
การไอเรื้อรังที่ไม่มีสาเหตุชัดเจน: หรือไอที่รบกวนการนอนหลับ

4. ขนาดและวิธีการใช้ยา

Dextromethorphan มีจำหน่ายหลายรูปแบบและความเข้มข้นที่แตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับอายุของผู้ป่วยและรูปแบบยา:

ก. ยาน้ำเชื่อม:

ผู้ใหญ่และเด็กอายุ 12 ปีขึ้นไป: 10-20 มก. ทุก 4 ชั่วโมง หรือ 30 มก. ทุก 6-8 ชั่วโมง (ขนาดยาสูงสุด 120 มก./วัน)
เด็กอายุ 6-11 ปี: 5-10 มก. ทุก 4 ชั่วโมง หรือ 15 มก. ทุก 6-8 ชั่วโมง (ขนาดยาสูงสุด 60 มก./วัน)
เด็กอายุ 4-5 ปี: 2.5-5 มก. ทุก 4 ชั่วโมง หรือ 7.5 มก. ทุก 6-8 ชั่วโมง (ขนาดยาสูงสุด 30 มก./วัน)
เด็กอายุต่ำกว่า 4 ปี: ไม่แนะนำให้ใช้ เว้นแต่แพทย์สั่ง

ข. ยาเม็ด/ยาอม:

ผู้ใหญ่และเด็กอายุ 12 ปีขึ้นไป: 10-20 มก. ทุก 4 ชั่วโมง หรือ 30 มก. ทุก 6-8 ชั่วโมง (ขนาดยาสูงสุด 120 มก./วัน)
เด็ก: ปรับขนาดตามคำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกร

วิธีการใช้ยา:

รับประทานยาตามคำแนะนำบนฉลากยา หรือตามที่แพทย์สั่ง
สามารถรับประทานยาพร้อมอาหารหรือไม่พร้อมอาหารก็ได้
ใช้ช้อนตวงยา หรือถ้วยตวงยาที่มาพร้อมกับยา เพื่อให้ได้ปริมาณที่ถูกต้อง
ไม่ควรใช้ยานี้เกิน 7 วันติดต่อกัน หากอาการไอไม่ดีขึ้น ควรปรึกษาแพทย์

หมายเหตุ: Dextromethorphan มักพบในยาแก้ไอชนิดผสม ดังนั้น ควรตรวจสอบส่วนประกอบของยาอื่นๆ ที่ใช้ร่วมด้วยเพื่อหลีกเลี่ยงการได้รับยาเกินขนาด ห้ามปรับขนาดยาเองเด็ดขาด

5. สิ่งที่ต้องแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยา

การแจ้งข้อมูลสุขภาพของคุณอย่างครบถ้วนเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เพื่อความปลอดภัยในการใช้ Dextromethorphan คุณควรแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับ:

ประวัติการแพ้ยา: เคยแพ้ยา Dextromethorphan หรือส่วนประกอบใดๆ ในยาหรือไม่
โรคประจำตัวอื่นๆ: โดยเฉพาะ
- โรคหอบหืด (Asthma): หรือมีเสมหะมาก
- โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD): หรือปัญหาทางเดินหายใจอื่นๆ ที่มีเสมหะ
- ภาวะซึมเศร้า: หรือใช้ยาแก้ซึมเศร้าบางชนิด (โดยเฉพาะ MAOIs หรือ SSRIs)
- โรคตับบกพร่อง:
การตั้งครรภ์ หรือกำลังวางแผนตั้งครรภ์:
การให้นมบุตร:
ยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรอื่นๆ ที่กำลังใช้: รวมถึงยาที่ซื้อเอง โดยเฉพาะยาแก้ซึมเศร้ากลุ่ม MAOIs, SSRIs, ยาแก้ไออื่นๆ, ยาแก้แพ้ หรือยาที่ทำให้ง่วงซึม

6. ข้อควรระวังในการใช้ยา

ควรใช้ Dextromethorphan ด้วยความระมัดระวังในผู้ป่วยบางราย:

ห้ามใช้ในผู้ป่วยที่มีเสมหะ: Dextromethorphan เป็นยาแก้ไอแห้ง การใช้ในผู้ป่วยที่มีเสมหะอาจทำให้เสมหะสะสมในทางเดินหายใจ และนำไปสู่การติดเชื้อหรือภาวะแทรกซ้อนได้
ห้ามใช้ร่วมกับยาแก้ซึมเศร้ากลุ่ม MAOIs: Dextromethorphan อาจทำปฏิกิริยารุนแรงถึงชีวิตกับยาแก้ซึมเศร้ากลุ่ม Monoamine Oxidase Inhibitors (MAOIs) ควรหลีกเลี่ยงการใช้ Dextromethorphan หากเคยใช้ MAOIs ภายใน 14 วันที่ผ่านมา
ระวังในผู้ที่ใช้ยาแก้ซึมเศร้ากลุ่ม SSRIs: เช่น Fluoxetine, Sertraline, Citalopram อาจเกิดภาวะ Serotonin Syndrome ซึ่งมีอาการรุนแรงได้
ระวังการใช้ในเด็กเล็ก: ไม่แนะนำให้ใช้ในเด็กอายุต่ำกว่า 4 ปี เว้นแต่แพทย์สั่งโดยตรง
อาจทำให้ง่วงซึม: แม้จะพบน้อยใน Dextromethorphan เดี่ยวๆ แต่ก็ควรระวังหากต้องขับขี่ยานพาหนะหรือทำงานกับเครื่องจักร
การใช้ยาในทางที่ผิด (Abuse): การใช้ Dextromethorphan ในปริมาณสูงมากเกินขนาดที่แนะนำ อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงต่อระบบประสาทส่วนกลาง เช่น อาการหลอน ภาพหลอน สับสน ซึ่งเป็นอันตรายถึงชีวิตได้

7. ระหว่างที่ใช้ยาจะต้องระวังอาการหรือการตรวจพิเศษอะไร?

อาการที่ต้องเฝ้าระวังและควรพบแพทย์ทันที:

อาการของภาวะ Serotonin Syndrome (พบน้อยมาก): เช่น สับสน, กระสับกระส่าย, หัวใจเต้นเร็ว, เหงื่อออกมาก, กล้ามเนื้อกระตุก, ตัวแข็งทื่อ, ไข้สูง (โดยเฉพาะเมื่อใช้ร่วมกับยาแก้ซึมเศร้า)
อาการแพ้ยาอย่างรุนแรง: ผื่นลมพิษขึ้นทั่วตัว, บวมที่ใบหน้า ลิ้น หรือคอ, หายใจลำบาก (เป็นภาวะฉุกเฉิน)
อาการผิดปกติของระบบประสาทส่วนกลางที่รุนแรง: เช่น มึนงงมาก, เวียนศีรษะรุนแรง, สับสนรุนแรง, ประสาทหลอน (หากใช้ยาเกินขนาด)
อาการไอไม่ดีขึ้น หรือแย่ลง: หลังจากใช้ยาไป 7 วัน

โดยทั่วไป Dextromethorphan ไม่จำเป็นต้องมีการตรวจพิเศษใดๆ ระหว่างการใช้ยาเป็นประจำ

8. ปฏิกิริยาระหว่างยา: ใช้ร่วมกับยาอื่นได้หรือไม่?

Dextromethorphan สามารถทำปฏิกิริยากับยาอื่นๆ ได้บางชนิด สิ่งสำคัญคือ ต้องแจ้งรายการยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรทั้งหมดที่คุณกำลังใช้ให้แพทย์และเภสัชกรทราบเสมอ

ยาที่ต้องระวังเป็นพิเศษ:

ยาแก้ซึมเศร้ากลุ่ม Monoamine Oxidase Inhibitors (MAOIs): (เช่น Phenelzine, Selegiline) ห้ามใช้ร่วมกัน เพราะอาจทำให้เกิดภาวะ Serotonin Syndrome ที่รุนแรงถึงชีวิต ควรเว้นระยะการใช้ MAOIs อย่างน้อย 14 วันก่อนเริ่ม Dextromethorphan
ยาแก้ซึมเศร้ากลุ่ม Selective Serotonin Reuptake Inhibitors (SSRIs): (เช่น Fluoxetine, Sertraline, Citalopram, Paroxetine) การใช้ร่วมกันอาจเพิ่มความเสี่ยงของภาวะ Serotonin Syndrome
ยาแก้ไออื่นๆ: โดยเฉพาะยาที่มีส่วนประกอบของ Dextromethorphan อยู่แล้ว ควรตรวจสอบฉลากยาเพื่อหลีกเลี่ยงการได้รับยาเกินขนาด
ยาแก้แพ้ (Antihistamines) หรือยาอื่นๆ ที่ทำให้ง่วงซึม: เช่น Diphenhydramine, Chlorpheniramine การใช้ร่วมกันอาจเสริมฤทธิ์การกดระบบประสาทส่วนกลาง ทำให้ง่วงซึมมากเกินไป
Alcohol: การดื่มแอลกอฮอล์ขณะใช้ Dextromethorphan อาจเพิ่มผลข้างเคียงเรื่องการง่วงซึม และการกดระบบประสาทส่วนกลาง

9. ผลข้างเคียงหรือไม่พึงประสงค์ของยา

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย (มักไม่รุนแรงและหายเอง):

ง่วงซึม (พบน้อยใน Dextromethorphan เดี่ยวๆ)
เวียนศีรษะ
คลื่นไส้, อาเจียน (โดยเฉพาะเมื่อรับประทานพร้อมอาหาร)
ท้องผูก
ปวดศีรษะ

ผลข้างเคียงที่พบน้อยแต่รุนแรง (มักเกิดจากการใช้ยาเกินขนาด หรือปฏิกิริยาระหว่างยา):

ภาวะ Serotonin Syndrome (อาการรุนแรงทางระบบประสาท)
อาการแพ้ยาอย่างรุนแรง (ผื่น, บวม, หายใจลำบาก)
อาการทางระบบประสาทที่รุนแรง (สับสน, ประสาทหลอน, ชัก) จากการใช้ยาในทางที่ผิด

หากพบอาการรุนแรง หรืออาการที่น่ากังวล ควรรีบหยุดยาและปรึกษาแพทย์ทันที

10. วิธีลดหรือป้องกันผลข้างเคียงของยา

ใช้ยาตามขนาดและเวลาที่แพทย์สั่ง หรือตามฉลากยาอย่างเคร่งครัด: ห้ามเพิ่มขนาดยา หรือใช้ยาบ่อยกว่าที่กำหนด
ตรวจสอบส่วนประกอบของยาแก้ไออื่นๆ: เพื่อหลีกเลี่ยงการได้รับ Dextromethorphan เกินขนาด
หลีกเลี่ยงการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์: ขณะใช้ยานี้
ระมัดระวังหากต้องขับขี่ยานพาหนะหรือทำงานกับเครื่องจักร: หากมีอาการง่วงซึมหรือเวียนศีรษะ
แจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับยาทุกชนิดที่ใช้อยู่: โดยเฉพาะยาแก้ซึมเศร้า หรือยาที่ทำให้ง่วงซึม

11. หากได้รับยาเกินขนาดต้องทำอย่างไร?

หากได้รับยา Dextromethorphan เกินขนาด อาจเกิดอาการง่วงซึมอย่างรุนแรง, คลื่นไส้, อาเจียน, เวียนศีรษะ, สับสน, ประสาทหลอน, หายใจลำบาก, หัวใจเต้นเร็ว, หรือชัก วิธีแก้ไข: ควรรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลหรือปรึกษาแพทย์ทันที การรักษาจะเน้นที่การดูแลประคับประคองและรักษาตามอาการเฉพาะหน้า

12. หากลืมใช้ยาต้องทำอย่างไร?

Dextromethorphan มักรับประทานทุก 4-8 ชั่วโมง หรือตามอาการ
หากลืมรับประทานยา ให้รับประทานทันทีที่นึกได้
หากใกล้ถึงเวลาของยาครั้งถัดไปแล้ว ให้ข้ามมื้อที่ลืมไป และรับประทานตามตารางปกติ
ห้ามรับประทานยาเพิ่มเป็นสองเท่าเพื่อชดเชยยาที่ลืมเด็ดขาด: เพราะอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้

13. การเก็บรักษายา

เก็บยาที่อุณหภูมิห้อง: ประมาณ 20-25°C (68-77°F) หรือตามที่ระบุบนฉลากยา
เก็บในที่แห้งและพ้นจากแสงแดดโดยตรง:
เก็บในภาชนะบรรจุเดิมที่ปิดสนิท:
เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง:
ตรวจสอบวันหมดอายุก่อนใช้ยาเสมอ: ห้ามใช้ยาที่หมดอายุแล้ว

14. ความปลอดภัยในสตรีมีครรภ์และให้นมบุตร

สตรีมีครรภ์: Dextromethorphan จัดอยู่ใน Pregnancy Category C (จากการศึกษาในสัตว์ทดลองพบผลข้างเคียง แต่ไม่มีข้อมูลเพียงพอในมนุษย์) ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยานี้เสมอ โดยเฉพาะในช่วงไตรมาสแรกของการตั้งครรภ์
การให้นมบุตร: ยังไม่ทราบแน่ชัดว่า Dextromethorphan ผ่านเข้าสู่น้ำนมแม่ในปริมาณที่เป็นอันตรายต่อทารกหรือไม่ ควรปรึกษาแพทย์ก่อนให้นมบุตรขณะใช้ยานี้

สรุป

Dextromethorphan เป็นยาแก้ไอที่มีประสิทธิภาพในการบรรเทาอาการไอแห้งที่ไม่มีเสมหะ โดยการกดศูนย์ควบคุมการไอในสมอง ยานี้มีจำหน่ายทั่วไปและพบในยาแก้ไอหลายชนิด อย่างไรก็ตาม การใช้ Dextromethorphan จำเป็นต้องทำตามคำแนะนำอย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะการหลีกเลี่ยงการใช้ในผู้ที่มีเสมหะ การระวังปฏิกิริยารุนแรงกับยาแก้ซึมเศร้าบางชนิด และการป้องกันการใช้ยาเกินขนาด การทำความเข้าใจข้อบ่งใช้ ข้อควรระวัง และผลข้างเคียง จะช่วยให้คุณใช้ยานี้ได้อย่างปลอดภัยและได้รับประโยชน์สูงสุด

โปรดจำไว้ว่าข้อมูลในบทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ความรู้ทั่วไปเท่านั้น และไม่สามารถใช้แทนคำแนะนำจากแพทย์หรือเภสัชกรได้ หากมีข้อสงสัยหรืออาการผิดปกติใดๆ ควรปรึกษาบุคลากรทางการแพทย์เสมอ

วันที่เผยแพร่: 29 กรกฎาคม 2568, 17:15 น. ผู้เขียน: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว ที่มา: SiamHealth.net

โรคหอบหืด

โรคหอบหืดเป็นโรคที่เกิดจากภูมิแพ้จะมีอาการหอบ หรือเหนื่อยเมื่อสัมผัสสารภูมิแพ้ การรักษาต้องหลีกเลี่ยงและใช้ยาพ่นป้องกันอาการหอบหืด โรคหอบหืด

โรคปอดบวม

โรคปอดบวมเกิดจากปอดติดเชื้อโรคทำให้มีเซลล์เม็ดเลือดขาว และเชื้อโรคในปอด ผู้ป่วยจะมีอาการหอบเหนื่อย ไอมีเสมหะ ไข้สูง ปอดบวม

โรคหลอดลมอักเสบ

โรคหลอดลมอักเสบเกิดจากเชื้อโรค ทำให้เกิดการอักเสบของหลอดลม ผู้ป่วยจะมีไข้ ไอ แต่ไม่หอบมาก หลอดลมอักเสบ