ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists: คู่มือการใช้งานและข้อมูลสำคัญสำหรับรักษาโรคระบบทางเดินหายใจ

 

 

บทความนี้จะให้ข้อมูลที่ครบถ้วนและสำคัญเกี่ยวกับ ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists ซึ่งเป็นยาสำคัญที่ใช้กันอย่างแพร่หลายในการรักษาโรคระบบทางเดินหายใจ เช่น โรคหอบหืดและโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) จุดประสงค์หลักคือเพื่อให้ผู้ป่วย บุคลากรทางการแพทย์ และบุคคลทั่วไปมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับยาในกลุ่มนี้ สามารถใช้ยาได้อย่างปลอดภัย และทราบถึงประเภท กลไกการออกฤทธิ์ ข้อบ่งใช้ และข้อควรระวังต่างๆ ที่สำคัญ การมีความรู้เกี่ยวกับยาที่คุณใช้จะช่วยให้คุณจัดการกับอาการได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

---

1. ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists คืออะไร?

ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists เป็นยาที่ออกฤทธิ์โดยการกระตุ้นตัวรับเบต้า (Beta-receptors) ในร่างกาย โดยเฉพาะที่ปอด ทำให้เกิดการคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบที่หลอดลม ส่งผลให้หลอดลมขยายตัว หายใจได้สะดวกขึ้น และบรรเทาอาการแน่นหน้าอก หายใจลำบาก หายใจมีเสียงหวีด และไอได้ ยาในกลุ่มนี้เป็นยาหลักที่ใช้ในการรักษาและบรรเทาอาการของโรคหอบหืดและโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD)

ยาในกลุ่ม Beta-agonists แบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลักตามระยะเวลาการออกฤทธิ์:

• ยาออกฤทธิ์สั้น (Short-Acting Beta-Agonists - SABA):

  • ออกฤทธิ์เร็ว (ภายในไม่กี่นาที) และมีระยะเวลาการออกฤทธิ์สั้น (ประมาณ 4-6 ชั่วโมง)

  • ใช้สำหรับ บรรเทาอาการเฉียบพลัน (Reliever/Rescue medication) เช่น อาการหอบกำเริบ

  • ตัวอย่างยา: Salbutamol (อัลบูเทอรอล) / Albuterol, Terbutaline

• ยาออกฤทธิ์นาน (Long-Acting Beta-Agonists - LABA):

  • ออกฤทธิ์ช้ากว่า SABA แต่มีระยะเวลาการออกฤทธิ์ยาวนาน (ประมาณ 12-24 ชั่วโมง)

  • ใช้สำหรับ ควบคุมอาการระยะยาว และป้องกันอาการกำเริบ (Controller/Maintenance medication) มักใช้ร่วมกับยาควบคุมอาการอื่นๆ เช่น สเตียรอยด์ชนิดสูดพ่น (Inhaled Corticosteroids - ICS)

  • ตัวอย่างยา: Salmeterol, Formoterol, Indacaterol, Olodaterol

---

2. กลไกการออกฤทธิ์: ยา Beta-agonists ทำงานอย่างไร?

ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists ทำงานโดยการจับกับและกระตุ้นตัวรับ Beta-2 adrenergic receptors ซึ่งมีอยู่มากบนผิวของเซลล์กล้ามเนื้อเรียบที่ผนังหลอดลม เมื่อตัวรับ Beta-2 ถูกกระตุ้น จะเกิดการเปลี่ยนแปลงภายในเซลล์ที่นำไปสู่:

• การคลายตัวของกล้ามเนื้อเรียบหลอดลม: ทำให้หลอดลมที่หดตัวอยู่คลายตัวและขยายกว้างขึ้น

• เพิ่มการไหลเวียนของอากาศ: ช่วยให้อากาศสามารถเข้าและออกจากปอดได้สะดวกขึ้น

• บรรเทาอาการทางเดินหายใจ: ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกโล่งขึ้น ลดอาการแน่นหน้าอก หายใจลำบาก และหายใจมีเสียงหวีด

---

3. ยา Beta-agonists ใช้รักษาโรคอะไร? (ข้อบ่งชี้ของการใช้ยา)

ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists ใช้รักษาโรคระบบทางเดินหายใจเป็นหลัก:

• โรคหอบหืด (Asthma):

  • SABA: ใช้สำหรับบรรเทาอาการหอบหืดเฉียบพลัน หรือก่อนการออกกำลังกายเพื่อป้องกันอาการหอบที่เกิดจากการออกกำลังกาย (Exercise-Induced Asthma)

  • LABA: ใช้สำหรับควบคุมอาการหอบหืดระยะยาวและป้องกันอาการกำเริบ มักใช้ร่วมกับสเตียรอยด์ชนิดสูดพ่น (ICS-LABA combination) ห้ามใช้ LABA เดี่ยวๆ ในการรักษาหอบหืด

• โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease - COPD):

  • ทั้ง SABA และ LABA สามารถใช้ได้ใน COPD

  • SABA: ใช้บรรเทาอาการหายใจลำบากในผู้ป่วย COPD ที่มีอาการเฉียบพลัน

  • LABA: ใช้สำหรับควบคุมอาการระยะยาว ลดอาการหายใจลำบาก และลดความถี่ของการกำเริบของโรคในผู้ป่วย COPD (อาจใช้เดี่ยวๆ หรือร่วมกับยาอื่น เช่น LAMA หรือ ICS)

• ภาวะอื่นๆ ที่มีการหดตัวของหลอดลม: เช่น ภาวะหลอดลมอักเสบ (Bronchitis) ที่มีอาการหลอดลมหดตัว

---

4. รูปแบบและวิธีการใช้ยา

ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists มีหลายรูปแบบการบริหารยาที่แตกต่างกันไป:

• ยาพ่นสูด (Inhalers): เป็นรูปแบบที่พบบ่อยที่สุดและมีประสิทธิภาพสูงเนื่องจากยาออกฤทธิ์ตรงที่ปอด

  • Metered-Dose Inhaler (MDI): แบบพ่นฝอยละออง

  • Dry Powder Inhaler (DPI): แบบผงแห้ง

  • วิธีการพ่นที่ถูกต้องเป็นสิ่งสำคัญมากเพื่อประสิทธิภาพสูงสุด ควรเรียนรู้วิธีการใช้จากแพทย์หรือเภสัชกร

• ยาสำหรับพ่นละอองฝอย (Nebulizer Solution): ใช้กับเครื่องพ่นละอองฝอย (nebulizer) เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรง หรือเด็กเล็ก/ผู้สูงอายุที่ไม่สามารถใช้ยาพ่นสูดได้

• ยาเม็ดรับประทาน: (พบน้อยกว่าและไม่แนะนำเป็นยาหลักสำหรับหอบหืด/COPD เนื่องจากมีผลข้างเคียงทั่วร่างกายมากกว่า)

• ยาฉีด: ใช้ในกรณีฉุกเฉินที่มีอาการรุนแรงมาก (บริหารโดยบุคลากรทางการแพทย์เท่านั้น)

ขนาดยาและวิธีการใช้: จะแตกต่างกันไปตามชนิดของยา รูปแบบยา และโรคที่รักษา แพทย์จะเป็นผู้กำหนดขนาดยาที่เหมาะสม ห้ามปรับขนาดยาเองเด็ดขาด

---

5. สิ่งที่ต้องแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรก่อนใช้ยา

การแจ้งข้อมูลสุขภาพของคุณอย่างครบถ้วนเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เพื่อความปลอดภัยในการใช้ ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists คุณควรแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับ:

• ประวัติการแพ้ยา: เคยแพ้ยาในกลุ่ม Beta-agonists หรือส่วนประกอบใดๆ ในยาหรือไม่

• โรคประจำตัวอื่นๆ: โดยเฉพาะ

  • โรคหัวใจและหลอดเลือด: เช่น โรคหัวใจขาดเลือด, หัวใจเต้นผิดจังหวะ, ความดันโลหิตสูง

  • โรคเบาหวาน: (ยาอาจเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดได้เล็กน้อย)

  • โรคไทรอยด์เป็นพิษ (Hyperthyroidism):

  • โรคลมชัก (Seizure disorder):

  • ภาวะระดับโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia):

• การตั้งครรภ์ หรือกำลังวางแผนตั้งครรภ์:

• การให้นมบุตร:

• ยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรอื่นๆ ที่กำลังใช้: รวมถึงยาที่ซื้อเอง โดยเฉพาะยาโรคหัวใจ (เช่น Beta-blockers), ยาขับปัสสาวะ, ยาแก้ซึมเศร้าบางชนิด (เช่น Tricyclic Antidepressants, MAOIs)

---

6. ข้อควรระวังในการใช้ยา

ควรใช้ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists ด้วยความระมัดระวังในผู้ป่วยบางราย:

• ห้ามใช้ยาออกฤทธิ์นาน (LABA) เดี่ยวๆ ในการรักษาโรคหอบหืด: LABA ต้องใช้ร่วมกับสเตียรอยด์ชนิดสูดพ่น (ICS) เสมอในผู้ป่วยหอบหืด เพื่อลดความเสี่ยงของการเกิดอาการหอบหืดกำเริบรุนแรงและเสียชีวิต

• การใช้ยาเกินขนาด: การใช้ยา SABA (ยาบรรเทาอาการเฉียบพลัน) บ่อยครั้งเกินไป หรือใช้ LABA ในขนาดสูงเกินไป อาจเพิ่มความเสี่ยงของผลข้างเคียงที่รุนแรงต่อหัวใจและหลอดเลือด เช่น หัวใจเต้นเร็ว ใจสั่น หัวใจเต้นผิดจังหวะ และความดันโลหิตสูง หากต้องใช้ SABA บ่อยกว่าปกติ (เช่น มากกว่า 2 ครั้งต่อสัปดาห์) นั่นอาจเป็นสัญญาณว่าอาการหอบหืดของคุณยังควบคุมได้ไม่ดี ควรปรึกษาแพทย์

• ผู้ป่วยโรคหัวใจ: ควรใช้ด้วยความระมัดระวังเป็นพิเศษและติดตามอาการอย่างใกล้ชิด

• ผู้ป่วยเบาหวาน: อาจต้องมีการติดตามระดับน้ำตาลในเลือด เนื่องจากยาอาจทำให้ระดับน้ำตาลเพิ่มขึ้นเล็กน้อย

• ภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia): ยาอาจลดระดับโพแทสเซียมในเลือดได้ โดยเฉพาะเมื่อใช้ในขนาดสูง หรือร่วมกับยาขับปัสสาวะ

• การดื้อยา: การใช้ยา SABA บ่อยครั้งเกินไปอาจทำให้เกิดภาวะดื้อยา ทำให้ยาออกฤทธิ์ได้น้อยลง

---

7. ระหว่างที่ใช้ยาจะต้องระวังอาการหรือการตรวจพิเศษอะไร?

อาการที่ต้องเฝ้าระวังและควรพบแพทย์ทันที:

• อาการทางระบบหัวใจและหลอดเลือด: ใจสั่นรุนแรง, หัวใจเต้นเร็วผิดปกติ, เจ็บหน้าอก, ความดันโลหิตสูงหรือต่ำผิดปกติ, หัวใจเต้นผิดจังหวะ

• อาการแพ้ยาอย่างรุนแรง: ผื่นลมพิษขึ้นทั่วตัว, บวมที่ใบหน้า ลิ้น หรือคอ, หายใจลำบาก (เป็นภาวะฉุกเฉิน)

• อาการระบบประสาท: มือสั่น, วิตกกังวล, นอนไม่หลับ, ปวดศีรษะรุนแรง

• อาการหอบแย่ลง: หลังใช้ยาแล้วอาการไม่ดีขึ้น หรือแย่ลงกว่าเดิม

การตรวจพิเศษ:

• โดยทั่วไปไม่จำเป็นต้องมีการตรวจพิเศษใดๆ เป็นประจำ นอกจากการประเมินอาการทางคลินิกและการทำงานของปอด (เช่น การวัดค่า PEFR หรือ Spirometry)

• อาจมีการตรวจระดับโพแทสเซียมในเลือดในผู้ป่วยบางรายที่มีความเสี่ยง

---

8. ปฏิกิริยาระหว่างยา: ใช้ร่วมกับยาอื่นได้หรือไม่?

ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists สามารถทำปฏิกิริยากับยาอื่นๆ ได้บางชนิด สิ่งสำคัญคือ ต้องแจ้งรายการยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพรทั้งหมดที่คุณกำลังใช้ให้แพทย์และเภสัชกรทราบเสมอ

ยาที่ต้องระวังเป็นพิเศษ:

• Beta-blockers: ยาลดความดันโลหิตหรือยาโรคหัวใจกลุ่ม Beta-blockers (เช่น Propranolol, Atenolol) สามารถลดทอนฤทธิ์ของยา Beta-agonists ได้ และอาจทำให้หลอดลมหดเกร็ง โดยเฉพาะ Beta-blockers ชนิดไม่เลือกออกฤทธิ์ (Non-selective Beta-blockers) ควรหลีกเลี่ยงการใช้ร่วมกัน

• ยาขับปัสสาวะ (Diuretics): โดยเฉพาะยาขับปัสสาวะที่ลดโพแทสเซียม (Loop/Thiazide diuretics) อาจเพิ่มความเสี่ยงของภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ

• ยาแก้ซึมเศร้าบางชนิด:

  • Tricyclic Antidepressants (TCAs): เช่น Amitriptyline

  • Monoamine Oxidase Inhibitors (MAOIs): เช่น Phenelzine

  • ยาเหล่านี้อาจเสริมฤทธิ์ของ Beta-agonists ทำให้เพิ่มความเสี่ยงของผลข้างเคียงต่อระบบหัวใจและหลอดเลือด

• Theophylline: การใช้ร่วมกันอาจเพิ่มความเสี่ยงของผลข้างเคียง

---

9. ผลข้างเคียงหรือไม่พึงประสงค์ของยา

ผลข้างเคียงที่พบบ่อย (มักเกิดจากการใช้ยาเกินขนาด หรือไวต่อยา):

• ระบบประสาท: มือสั่น (Tremor), วิตกกังวล, กระสับกระส่าย, นอนไม่หลับ, ปวดศีรษะ

• ระบบหัวใจและหลอดเลือด: ใจสั่น, หัวใจเต้นเร็ว (Tachycardia), ความดันโลหิตสูง

• ระบบทางเดินหายใจ: ไอ, เจ็บคอ, ระคายเคืองในลำคอ (จากการพ่นยา)

• กล้ามเนื้อ: ปวดกล้ามเนื้อ, เป็นตะคริว

• เมตาบอลิซึม: ภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ (Hypokalemia), ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้นเล็กน้อย (Hyperglycemia)

ผลข้างเคียงที่พบน้อยแต่รุนแรง:

• หัวใจเต้นผิดจังหวะรุนแรง (Serious Arrhythmias)

• กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด (Myocardial Ischemia): (พบน้อยมาก)

• หลอดลมหดเกร็ง (Paradoxical Bronchospasm): อาการหอบแย่ลงทันทีหลังพ่นยา (พบน้อยมากและเป็นอันตรายถึงชีวิต)

• ปฏิกิริยาการแพ้ยาอย่างรุนแรง (Anaphylaxis): ผื่นลมพิษทั่วตัว, บวม, หายใจลำบาก

หากพบอาการรุนแรง หรืออาการที่น่ากังวล ควรรีบหยุดยาและปรึกษาแพทย์ทันที

---

10. วิธีลดหรือป้องกันผลข้างเคียงของยา

• ใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด: ห้ามเพิ่มขนาดยาหรือใช้ยาบ่อยกว่าที่กำหนด

• เรียนรู้วิธีการใช้ยาพ่นสูดที่ถูกต้อง: เพื่อให้ยาเข้าสู่ปอดได้เต็มที่และลดผลข้างเคียงที่คอหรือทั่วร่างกาย

• ในกรณีที่เกิดอาการมือสั่นหรือใจสั่น: มักจะดีขึ้นเมื่อใช้ยาต่อเนื่องไปสักระยะ หากอาการรบกวนมาก ควรปรึกษาแพทย์

• หากต้องใช้ยา SABA (ยาบรรเทาอาการ) บ่อยกว่า 2 ครั้งต่อสัปดาห์: นั่นเป็นสัญญาณว่าอาการหอบหืดของคุณยังควบคุมได้ไม่ดี ควรปรึกษาแพทย์เพื่อปรับแผนการรักษา

• หลีกเลี่ยงการใช้ LABA เดี่ยวๆ ในผู้ป่วยหอบหืด: ควรใช้ร่วมกับสเตียรอยด์ชนิดสูดพ่น (ICS)

• แจ้งแพทย์หรือเภสัชกรเกี่ยวกับยาทุกชนิดที่ใช้อยู่: เพื่อป้องกันปฏิกิริยาระหว่างยา

---

11. หากได้รับยาเกินขนาดต้องทำอย่างไร?

หากได้รับยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists เกินขนาด อาจเกิดอาการรุนแรง เช่น ใจสั่นรุนแรง, หัวใจเต้นเร็วมาก, เจ็บหน้าอก, ความดันโลหิตสูงหรือต่ำผิดปกติ, มือสั่นมาก, วิตกกังวล, คลื่นไส้, เวียนศีรษะ หรือมีภาวะโพแทสเซียมในเลือดต่ำ วิธีแก้ไข: ควรรีบนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลหรือปรึกษาแพทย์ทันที การรักษาจะเน้นที่การดูแลประคับประคองและรักษาตามอาการเฉพาะหน้า

---

12. หากลืมใช้ยาต้องทำอย่างไร?

• สำหรับยา SABA (ยาบรรเทาอาการ): ใช้เมื่อมีอาการเท่านั้น จึงไม่มี "การลืม" รับประทานยาเป็นประจำ

• สำหรับยา LABA (ยาควบคุมอาการ):

  • หากลืมรับประทานยา ให้รับประทานทันทีที่นึกได้

  • หากใกล้ถึงเวลาของยาครั้งถัดไปแล้ว ให้ข้ามมื้อที่ลืมไป และรับประทานตามตารางปกติ

  • ห้ามรับประทานยาเพิ่มเป็นสองเท่าเพื่อชดเชยยาที่ลืมเด็ดขาด

---

13. การเก็บรักษายา

• เก็บยาตามคำแนะนำบนฉลาก: โดยทั่วไปเก็บที่อุณหภูมิห้อง ป้องกันแสงและความชื้น

• ยาพ่นสูด (Inhalers): ควรเก็บให้พ้นจากแสงแดดและความร้อนจัด ห้ามเจาะหรือเผาทำลายกระป๋องยา

• เก็บให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง:

• ตรวจสอบวันหมดอายุก่อนใช้ยาเสมอ: ห้ามใช้ยาที่หมดอายุแล้ว

---

14. ความปลอดภัยในสตรีมีครรภ์และให้นมบุตร

• สตรีมีครรภ์: การใช้ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists ในสตรีมีครรภ์ควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เท่านั้น โดยแพทย์จะพิจารณาถึงประโยชน์และความเสี่ยงต่อทั้งมารดาและทารก ภาวะหอบหืดที่ไม่ได้รับการควบคุมที่ดีอาจเป็นอันตรายต่อการตั้งครรภ์มากกว่าผลข้างเคียงที่อาจเกิดจากยา

• การให้นมบุตร: ยาเหล่านี้อาจผ่านเข้าสู่น้ำนมแม่ได้ในปริมาณเล็กน้อย ควรปรึกษาแพทย์ก่อนให้นมบุตรขณะใช้ยานี้

---

สรุป

ยาขยายหลอดลมกลุ่ม Beta-agonists เป็นยาสำคัญที่มีประสิทธิภาพสูงในการรักษาโรคหอบหืดและโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) โดยช่วยขยายหลอดลมและบรรเทาอาการทางเดินหายใจ ด้วยประเภทที่หลากหลาย (ออกฤทธิ์สั้นและออกฤทธิ์นาน) ทำให้สามารถใช้ได้ทั้งเพื่อบรรเทาอาการเฉียบพลันและควบคุมอาการระยะยาว อย่างไรก็ตาม การใช้ยาในกลุ่มนี้จำเป็นต้องอยู่ภายใต้การดูแลและคำแนะนำของแพทย์อย่างเคร่งครัด โดยเฉพาะการใช้ยาในขนาดที่เหมาะสม การเรียนรู้วิธีการใช้ยาพ่นที่ถูกต้อง และการเฝ้าระวังผลข้างเคียง จะช่วยให้ผู้ป่วยได้รับประโยชน์สูงสุดจากยาและมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

โปรดจำไว้ว่าข้อมูลในบทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อให้ความรู้ทั่วไปเท่านั้น และไม่สามารถใช้แทนคำแนะนำจากแพทย์หรือเภสัชกรได้ หากมีข้อสงสัยหรืออาการผิดปกติใดๆ ควรปรึกษาบุคลากรทางการแพทย์เสมอ

 

โรคหอบหืด โรคหอบหืดเป็นโรคที่เกิดจากภูมิแพ้จะมีอาการหอบ หรือเหนื่อยเมื่อสัมผัสสารภูมิแพ้ การรักษาต้องหลีกเลี่ยงและใช้ยาพ่นป้องกันอาการหอบหืด โรคหอบหืด

โรคปอดบวม โรคปอดบวมเกิดจากปอดติดเชื้อโรคทำให้มีเซลล์เม็ดเลือดขาว และเชื้อโรคในปอด ผู้ป่วยจะมีอาการหอบเหนื่อย ไอมีเสมหะ ไข้สูง ปอดบวม

โรคหลอดลมอักเสบ โรคหลอดลมอักเสบเกิดจากเชื้อโรค ทำให้เกิดการอักเสบของหลอดลม ผู้ป่วยจะมีไข้ ไอ แต่ไม่หอบมาก หลอดลมอักเสบ

 

วันที่เผยแพร่: 29 กรกฎาคม 2568, 16:00 น. ผู้เขียน: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว ที่มา: SiamHealth.net

 

• ยาแก้ไอ
• ยาละลายเสมหะ
• ยาขยายหลอดลม
• ยากลุ่ม beta-agonists
• anticholinergics
• theophyllines
• ยา Steroid