Ankle-Brachial Index (ABI): คู่มือการตรวจและป้องกันโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย

Ankle-Brachial Index (ABI): คู่มือการตรวจและป้องกันโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย

Ankle-Brachial Index (ABI)

หลักการของการทำ  Ankle – Brachial Index คือ การเปรียบเทียบความดันโลหิตระหว่างหลอดเลือดแดงที่แขน (Brachial Artery) และหลอดเลือดแดงที่ขาบริเวณข้อเท้า (Ankle)

ซึ่งเป็นการตรวจที่สะดวก รวดเร็ว ไม่ยุ่งยาก และไม่ก่อให้เกิดความเจ็บปวดใดๆ

คือการตรวจสมรรถภาพการไหลเวียนของหลอดเลือดแดงส่วนปลายที่ขา

ข้อมูลจากการวิจัยพบว่า ผู้ป่วยที่มีโรคหลอดเลือดแดงที่ขาตีบตันจะเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจตีบตันเฉียบพลัน และรวมไปถึงโรคของหลอดเลือดสมองด้วย

จุดประสงค์หลักของการตรวจ ABI คือการค้นหาร่องรอยการตีบตันของหลอดเลือดแดงที่ขา เพื่อประเมินความเสี่ยงของโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย (Peripheral Arterial Disease: PAD) ซึ่งเป็นภาวะที่หลอดเลือดแดงที่ขาถูกตีบหรืออุดตัน ผู้ป่วย PAD มีความเสี่ยงสูงในการเกิดโรคหลอดเลือดสมองและโรคหลอดเลือดหัวใจ

อัตราส่วนความดันโลหิตที่ข้อเท้าต่อแขน Ankle-Brachial Index(ABI) คืออะไร?

ABI เป็นวิธีการตรวจหา PAD ที่รวดเร็ว ไม่เจ็บปวด และไม่เป็นอันตราย โดยจะเปรียบเทียบความดันโลหิตที่วัดได้บริเวณข้อเท้ากับความดันโลหิตที่วัดจากแขน หากหลอดเลือดแดงที่ขาตีบหรืออุดตัน ความดันโลหิตที่ข้อเท้าจะต่ำกว่าที่แขน การตรวจ ABI มีความแม่นยำสูงในการวินิจฉัยโรคหลอดเลือดแดงที่ขาตีบ โดยมีค่าความไว (Sensitivity) ประมาณ 90% และความจำเพาะ (Specificity) ประมาณ 98%

หมายเหตุ :

โรคหลอดเลือดแดงส่วนปลายที่ขาตีบตันส่วนใหญ่มักจะเกิดจากการมีตะกรัน (Atherosclerotic plaque) ไปเกาะที่หลอดเลือด ทำให้หลอดเลือดตีบและเลือดไม่สามารถไหลผ่านไปเลี้ยงขาได้อย่างเพียงพอ มีผลทำให้ผู้ป่วยมีอาการปวดเท้า ขา ต้นขา หรือก้น ในขณะที่เดินหรือออกกำลังกาย นอกจากนี้ยังส่งผลให้เกิดภาวะเท้า/ขาเกิดเนื้อเน่าตาย (ถ้าลุกลามมากอาจต้องตัดเท้า/ขาทิ้ง) โรคหลอดเลือดสมองตีบ (เป็นสาเหตุให้เกิดอัมพาต) และโรคหลอดเลือดหัวใจ (ส่งผลให้เกิดภาวะกล้ามเนื้อหัวใจตายเฉียบพลันที่เป็นสาเหตุทำให้เสียชีวิตฉับพลัน) ได้ด้วย

โดย 50% ของผู้ป่วยโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลายที่ตรวจพบด้วยการตรวจ ABI จะไม่มีอาการแสดงใด ๆ ต่อมาเมื่อเส้นเลือดตีบมากขึ้นและเลือดไปเลี้ยงอวัยวะส่วนนั้นไม่พอก็จะเกิดอาการปวดตามมา ดังนั้นการตรวจเช็คและดูแลรักษาหลอดเลือดแดงให้อยู่ในสภาพที่แข็งแรง สมบูรณ์ จึงเป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยในการป้องกันโรคต่าง ๆ ได้ตั้งแต่เนิ่น ๆ การศึกษาหนึ่งพบว่าผู้ที่มีอายุเฉลี่ย 66 ปี ที่มีค่า ABI ผิดปกติ จะมีโอกาสเป็นโรคหลอดเลือด และหัวใจมากกว่าผู้ที่มีค่า ABI ปกติ 6.3 เท่า และมีโอกาสเสียชีวิตจากโรคหลอดเลือดหัวใจ 4.8 เท่า ดังนั้นการตรวจความผิดปกติของหลอดเลือดแดง โดยการใช้เครื่องวัด ABI (Ankle-Brachail Index) จึงช่วยบ่งชี้ความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ อัมพาต อัมพฤกษ์ ซึ่งเมื่อพบความผิดปกติ ก็จะพิจารณาให้ยาเพื่อป้องกันและลดความเสี่ยง

ใครควรได้รับการตรวจ ABI?

ผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการตีบตันของหลอดเลือดที่ขาควรได้รับการตรวจ ABI ได้แก่:

• ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองและโรคหลอดเลือดหัวใจ
• ผู้ป่วยโรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดสูง หรือโรคอ้วน (ค่า BMI มากกว่าหรือเท่ากับ 25)
• ผู้ที่ไม่สามารถเดินไปมาได้และต้องใช้ชีวิตอยู่บนเตียง
• ผู้ที่สูบบุหรี่จัด หรือสูบบุหรี่มากกว่า 10 ปี
• ผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีอายุมากกว่า 60 ปี
• ผู้ที่มีสมาชิกในครอบครัวเป็นโรคหลอดเลือดหัวใจและโรคหลอดเลือดสมองตีบก่อนวัยอันควร 1
• ผู้ที่มีระดับสารบางอย่างในเลือดสูง เช่น โฮโมซีสทีน หรือไลโพโปรตีน
• ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองตีบและโรคหลอดเลือดหัวใจ
• ผู้ป่วยโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง โรคไขมันในเลือดสูง หรือโรคอ้วน (ค่า BMI มากกว่าหรือเท่ากับ 25)
• ผู้ที่ป่วยจากภาวะใด ๆ ก็ตามจนไม่สามารถเดินไปมาได้และต้องใช้ชีวิตอยู่บนเตียงตลอด
• ผู้ที่มีระดับของสารบางอย่างในเลือดสูง เช่น โฮโมซีสทีน (Homocysteine), ไลโพโปรตีน (Lipoprotein)

ขั้นตอนการตรวจ ABI

• ผู้เข้ารับการตรวจ ABI ไม่ต้องมีการเตรียมตัวใด ๆ เป็นพิเศษ และสามารถเข้ารับการตรวจได้เลย (ลักษณะการตรวจจะเหมือนการตรวจวัดความดันโลหิตทั่วไป)
• หากมีอาการปวดเท้า ขา ต้นขา หรือก้น โดยเฉพาะเวลาเดินหรือออกกำลังกาย ที่เมื่อหยุดเดินอาการปวดจะดีขึ้นหรือหายไป ควรแจ้งให้แพทย์ทราบอย่างละเอียด หากแพทย์สงสัยว่าเป็นโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย แพทย์จะทำการซักประวัติอาการอย่างละเอียด ซักประวัติทางการแพทย์ต่าง ๆ (เช่น โรคประจำตัว ประวัติโรคในครอบครัว ประวัติการใช้ยา) ทำการตรวจร่างกาย ตรวจสัญญาณชีพ ตรวจคลำชีพจรที่จุดต่าง ๆ ของร่างกาย (เช่น ที่แขน ขา) ตรวจเลือดต่าง ๆ เพื่อหาสาเหตุของโรค (เช่น การตรวจระดับไขมันเลือด ตรวจน้ำตาลในเลือด ตรวจหาค่าโฮโมซีสทีน) และตรวจวัดความดันโลหิตที่แขนเปรียบเทียบกับความดันโลหิตที่ขา (ABI) นอกจากนั้นอาจมีการตรวจพิเศษอื่น ๆ เพิ่มเติมตามดุลยพินิจของแพทย์ หากการตรวจเบื้องต้นด้วย ABI พบว่าหลอดเลือดแดงของท่านตีบมากและจำเป็นต้องได้รับการแก้ไข เช่น การตรวจภาพและการทำงานของหลอดเลือดแดงด้วยอัลตราซาวด์ การตรวจภาพหลอดเลือดแดงทางรังสีวินิจฉัยที่ใช้ในการสวนหลอดเลือดและการฉีดสี (Angiography) เพื่อดูการไหลเวียนของเลือดและตำแหน่งของการตีบตัน
• ในระหว่างที่ตรวจ ABI ผู้เข้ารับการตรวจจะได้นอนลงบนเตียงที่จัดเตรียมไว้ให้ และเริ่มต้นวัดความดันที่แขนทั้ง 2 ข้างและเหนือข้อเท้าทั้ง 2 ข้าง (เครื่องมือที่ใช้ตรวจจะประกอบไปด้วยเครื่องวัดความดันโลหิตแบบบีบ และอุปกรณ์คลื่นเสียงความถี่สูง โดยเครื่องจะวัดความดันโลหิตที่หลอดเลือดแขนทั้งสองข้างก่อน จากนั้นจะวัดความดันโลหิตของข้อเท้าทั้ง 2 ข้าง)
• IMAGE SOURCE : stanfordmedicine25.stanford.edu
• IMAGE SOURCE : stanfordmedicine25.stanford.edu
• หลังจากนั้นเครื่องตรวจจะนำค่าความดันที่วัดได้มาคำนวณ Ankle-brachial index ให้โดยอัตโนมัติ (คำนวณมาจากอัตรา ค่าความดันโลหิตช่วงบนที่วัดได้บริเวณเหนือข้อเท้าในแต่ละข้าง หารด้วย ค่าความดันโลหิตช่วงบนสูงสุดที่วัดได้จากแขนทั้ง 2 ข้าง)
• IMAGE SOURCE : stanfordmedicine25.stanford.edu

การแปลผลตรวจ ABI

การตรวจ ABI เป็นการตรวจที่ให้ความแม่นยำสูงในการวินิจฉัยโรคของหลอดเลือดแดงที่ขาตีบ โดยมีไวในการตรวจ (Sensitivity) อยู่ที่ประมาณ 90% และความจำเพาะในการตรวจ (Specificity) อยู่ที่ประมาณ 98%

โดยค่าที่ได้จากการตรวจวัด ABI ในแต่ละข้างจะถูกนำมาใช้ในการแปลผลดังข้อมูลด้านล่าง ซึ่งค่าที่ผิดปกติคือเท่ากับหรือน้อยกว่า 0.9 ซึ่งจะบ่งชี้ว่ามีการอุดตันในหลอดเลือดแดงที่ขา ณ ตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่ง (ค่ายิ่งน้อยจะยิ่งบ่งบอกว่ามีการอุดตันในหลอดเลือดสูงมากขึ้นเท่านั้น)

• ABI > 1.5 : ภาวะที่ไม่สามารถบีบกดเส้นเลือดได้ (Non-compressible vessels) ซึ่งพบได้ในผู้ที่มีภาวะเส้นเลือดแข็งตัว
• ABI = 1.0 - 1.4 : ค่าที่อยู่ในเกณฑ์ปกติ
• ABI = 0.91 - 1.0 : ค่าที่ยอมรับได้
• ABI = หรือ < 0.9 :มีการตีบของหลอดเลือดที่ขา  (แพทย์จะได้รับคำแนะนำให้ไปพบแพทย์เฉพาะทางโรคหลอดเลือด เพื่อทำการรักษาต่อไป เพราะผู้ที่มีค่า ABI น้อยกว่า 0.9 จะมีความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตเพิ่มขึ้น 3.1 เท่า และมีความเสี่ยงต่อการเกิดเส้นเลือดหัวใจตีบเพิ่มขึ้น 3.7 เท่าในระยะเวลา 4 ปี, มีความเสี่ยงต่อการเกิดสมองขาดเลือดไปเลี้ยงชั่วคราวเพิ่มขึ้น 13% และมีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคอัมพฤกษ์เพิ่มขึ้น 5%)
• ABI < 0.6 : มีการตีบของหลอดเลือดที่ขาร่วมกับมีอาการขาดเลือดที่ขา
• ABI < 0.5 : มีการตีบของหลอดเลือดที่ขาในหลายระดับ (ต้องได้รับการตรวจหลอดเลือดที่ขาเพิ่มเติมด้วยการฉีดสีเพื่อดูว่าหลอดเลือดมีการอุดตัน ณ ตำแหน่งใดเพื่อวางแผนการรักษาต่อไป)
• ABI < 0.3 : มีการตีบของหลอดเลือดที่ขาขั้นรุนแรง และอาจมีความจำเป็นต้องทำการรักษาด้วยการทำหัตถการอย่างฉุกเฉิน
• ABI < 0.26 : มีอาการปวดขาจากการขาดเลือดในขณะพัก
• ABI < 0.2 : มีการตายของเนื้อเยื่อและกล้ามเนื้อบริเวณขาที่ขาดเลือดไปเลี้ยง

ปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย (PAD)

• อายุมากกว่า 50 ปี
• การสูบบุหรี่
• โรคเบาหวาน
• ความดันโลหิตสูง
• คอเลสเตอรอลสูง
• น้ำหนักเกิน(ดัชนีมวลกาย 25 หรือมากกว่า)

การป้องกันและรักษา PAD

• ป้องกันและรักษาโรคหัวใจ: ควบคุมความดันโลหิต ระดับไขมัน และน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ: การเดินเป็นวิธีการที่ดีที่สุดในการกระตุ้นการสร้างหลอดเลือดใหม่
• หยุดสูบบุหรี่: การสูบบุหรี่เป็นปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญที่สุดของ PAD
• ควบคุมระดับน้ำตาล: ผู้ป่วยเบาหวานควรควบคุมระดับน้ำตาลให้ใกล้เคียงปกติ
• การใช้ยาต้านเกร็ดเลือด และยาควบคุมอาการปวด
• การควบคุมระดับไขมันในเลือด
• การให้ยาขยายหลอดเลือด
• การควบคุมความดันโลหิต
• การควบคุมโรคเบาหวาน
• การทำ Balloon Angioplasty แพทย์จะสอดสายเข้าไปหลอดเลือดแดงที่ขาหนีบ แล้วเอาบอลลูนดันส่วนที่ตีบ ให้ขยายพร้อมทั้งใส่ขดลวด
• การผ่าตัด Bypass โดยการใช้เส้นเลือดเทียมต่อข้ามส่วนที่ตัน

ประโยชน์ของการตรวจ ABI

• วินิจฉัยโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย
• ประเมินความรุนแรงของโรค
• ทำนายเหตุการณ์หัวใจและหลอดเลือดในอนาคต
• ประเมินผลการรักษา

ประสิทธิภาพในการวินิจฉัย PAD

• Test Sensitivity : 90%

• Test Specificity: 98%

 

สรุป

การตรวจ ABI เป็นเครื่องมือที่มีประโยชน์ในการตรวจหาโรคหลอดเลือดแดงส่วนปลาย เป็นการตรวจที่ง่าย สะดวก รวดเร็ว และไม่เจ็บปวด หากคุณมีปัจจัยเสี่ยงหรือมีอาการที่สงสัย ควรปรึกษาแพทย์เพื่อรับการตรวจ ABI และรับคำแนะนำในการป้องกันและรักษาที่เหมาะสม

 

• โรคหัวใจ
• อาการโรคหัวใจ
• การตรวจหัวใจ
• การป้องกันโรคหัวใจ
• ความดันโลหิตสูง
• กลุ่มกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด
• หัวใจวาย
• หัวใจโต
• หัวใจเต้นสั่นพริ้ว
• หลอดเลือดแดงตีบ
• หลอดเลือดขาตีบ
• โรคลิ่มเลือดที่หลอดเลือดดำ
• เส้นเลือดขอด
• สัญญาณชีพ
• ยารักษาโรคหัวใจ