โรคหลอดเลือดอักเสบ (Vasculitis): คู่มือข้อมูลและการดูแล

วันที่เรียบเรียง: 21 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภานุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

โรคนี้คืออะไร

โรคหลอดเลือดอักเสบ (Vasculitis) คือกลุ่มโรคที่เกิดจากการอักเสบของผนังหลอดเลือด ซึ่งอาจเป็นหลอดเลือดแดง (Arteritis), หลอดเลือดดำ (Venulitis), หรือหลอดเลือดฝอย (Capillaritis) การอักเสบอาจเกิดที่หลอดเลือดในอวัยวะเดียวหรือหลายอวัยวะ เช่น ผิวหนัง, ปอด, ไต, หัวใจ, สมอง โรคนี้พบได้ไม่บ่อย สามารถเกิดได้ทุกวัย ทุกเพศ ทุกเชื้อชาติ อาการและความรุนแรงแตกต่างกันไปตามชนิดของโรค สาเหตุไม่ชัดเจน แต่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกันผิดปกติและพันธุกรรม การรักษาหลักคือยาต้านการอักเสบ

ชนิดของโรคหลอดเลือดอักเสบ

โรคหลอดเลือดอักเสบมีหลายชนิด แบ่งตามขนาดหลอดเลือดหรืออวัยวะที่ได้รับผลกระทบ เช่น:

• หลอดเลือดขนาดใหญ่:

  • Giant Cell Arteritis (Temporal Arteritis): อักเสบที่หลอดเลือดแดงบริเวณศีรษะ เช่น Temporal Artery พบในผู้สูงอายุ (>50 ปี)

  • Takayasu’s Arteritis: อักเสบที่หลอดเลือดแดงใหญ่ เช่น Aorta หรือ Subclavian Artery พบในหญิงวัยรุ่น-วัยกลางคน

• หลอดเลือดขนาดกลาง:

  • Polyarteritis Nodosa (PAN): อักเสบที่หลอดเลือดแดงขนาดกลาง เช่น ไต, ลำไส้ อาจสัมพันธ์กับไวรัสตับอักเสบ B

  • Kawasaki Disease: อักเสบที่หลอดเลือดหัวใจ (Coronary Artery) ในเด็ก อาจเกิด Aneurysm

  • Buerger’s Disease (Thromboangiitis Obliterans): อักเสบที่หลอดเลือดแขนขา สัมพันธ์กับการสูบบุหรี่

• หลอดเลือดขนาดเล็ก:

  • Wegener’s Granulomatosis (Granulomatosis with Polyangiitis, GPA): อักเสบที่ปอด, ไต, ไซนัส พร้อมก้อนเนื้อ (Granuloma)

  • Churg-Strauss Syndrome (Eosinophilic Granulomatosis with Polyangiitis, EGPA): อักเสบที่ปอด, ผิวหนัง สัมพันธ์กับหอบหืด

  • Microscopic Polyangiitis (MPA): อักเสบที่ไต, ปอด, ผิวหนัง

  • Henoch-Schönlein Purpura (HSP): อักเสบที่ผิวหนัง, ไต, ลำไส้ พบในเด็ก มีผื่นเลือดออก

  • Hypersensitivity Vasculitis: อักเสบที่ผิวหนัง มักเกิดจากยาหรือการติดเชื้อ

  • Essential Mixed Cryoglobulinemia: อักเสบที่ผิวหนัง, ไต สัมพันธ์กับไวรัสตับอักเสบ C

• เฉพาะอวัยวะ:

  • Central Nervous System Vasculitis: อักเสบที่สมอง

  • Behçet’s Disease: อักเสบที่ปาก, อวัยวะเพศ, ตา

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง

• สาเหตุ: ไม่ทราบแน่ชัด แต่เกี่ยวข้องกับ:

  • ระบบภูมิคุ้มกันผิดปกติ (Autoimmune): เช่น การสร้างแอนติบอดี (Antibody) เช่น Antineutrophil Cytoplasmic Antibody (ANCA) ที่ทำลายหลอดเลือด

  • พันธุกรรม: HLA Gene เพิ่มความเสี่ยง

  • การติดเชื้อ: เช่น ไวรัสตับอักเสบ B (PAN), ไวรัสตับอักเสบ C (Cryoglobulinemia)

  • ยา: เช่น Antibiotics, NSAIDs

  • สารเสพติด: เช่น Cocaine, Amphetamine

• ปัจจัยเสี่ยง:

  • การติดเชื้อเรื้อรัง

  • โรค autoimmune อื่น เช่น SLE, Rheumatoid Arthritis

  • มะเร็งบางชนิด เช่น Leukemia

  • การได้รับเลือดหรือเกล็ดเลือด

• กลไก: การอักเสบทำให้หลอดเลือดตีบ, อุดตัน, หรือแตก ส่งผลให้อวัยวะขาดเลือด

อาการ

อาการขึ้นกับชนิดโรค, ขนาดหลอดเลือด, และอวัยวะที่ได้รับผลกระทบ:

• ทั่วไป: อ่อนเพลีย, ไข้, ปวดเมื่อย, เบื่ออาหาร, น้ำหนักลด

• ผิวหนัง: ผื่นแดง, จ้ำเลือด, ผื่นตาข่าย, ตุ่มน้ำ, แผล, เนื้อตาย (เช่น HSP, Hypersensitivity Vasculitis)

• ปอด: หอบ, ไอ, ไอเป็นเลือด, เจ็บหน้าอก (เช่น GPA, EGPA)

• ไต: ปัสสาวะมีเลือด/โปรตีน, ความดันสูง, บวม, ไตวาย (เช่น MPA, GPA, PAN)

• ทางเดินอาหาร: ปวดท้อง, คลื่นไส้, อาเจียน, ถ่ายเป็นเลือด, ลำไส้ทะลุ (เช่น PAN, HSP)

• หัวใจ: เจ็บหน้าอก, กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด, หัวใจวาย, Aneurysm (เช่น Kawasaki Disease, PAN)

• สมอง: ปวดศีรษะ, อัมพฤกษ์, อัมพาต, สับสน (เช่น CNS Vasculitis)

• เส้นประสาท: ชา, อ่อนแรง (เช่น PAN, MPA)

• ข้อ/กล้ามเนื้อ: ปวดข้อ, ปวดกล้ามเนื้อ (เช่น Cryoglobulinemia, PAN)

• ตา: ตาแดง, ปวดตา, ตาบอด (เช่น Behçet’s Disease)

• หู/จมูก/คอ: ไซนัสอักเสบ, ปวดหู, แผลในปาก/จมูก (เช่น GPA)

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยต้องแยกจากโรคอื่น (เช่น SLE, การติดเชื้อ) โดยใช้:

• ประวัติและตรวจร่างกาย: อาการ, ผื่น, ความดัน, การเต้นของชีพจร

• ตรวจเลือด:

  • ESR, CRP สูง (บ่งชี้การอักเสบ)

  • ANCA (เช่น c-ANCA ใน GPA, p-ANCA ใน MPA)

  • โลหิตจาง, การทำงานของไต/ตับ

• ตรวจปัสสาวะ: โปรตีน, เม็ดเลือดแดง

• ภาพถ่ายรังสี:

  • Chest X-ray: ดูปอด

  • Angiography: ดูหลอดเลือดตีบ/โป่งพอง

  • Ultrasound/Echocardiogram: ดูหัวใจ

• ตัดชิ้นเนื้อ (Biopsy): จากผิวหนัง, ไต, ปอด เพื่อยืนยันการอักเสบ

• อื่นๆ: CT/MRI สมอง (CNS Vasculitis)

การรักษา

• เป้าหมาย: ลดการอักเสบ, ป้องกันอวัยวะเสียหาย, ควบคุมอาการ

• ยา:

  • Corticosteroids (เช่น Prednisolone): ลดการอักเสบ

  • ยากดภูมิคุ้มกัน: Cyclophosphamide, Azathioprine, Methotrexate, Rituximab

  • ยาอื่น: Aspirin (Kawasaki Disease), Antivirals (ไวรัสตับอักเสบ)

  • Immunoglobulin (IVIG): ใน Kawasaki Disease

• การผ่าตัด: ซ่อมหลอดเลือดโป่งพอง (เช่น Takayasu’s, Kawasaki)

• การดูแลอาการ: รักษาความดันสูง, ไตวาย, หัวใจวาย

• หมายเหตุ: ยามีผลข้างเคียง เช่น เม็ดเลือดขาวต่ำ, ติดเชื้อ, กระดูกพรุน

ความรุนแรงและผลข้างเคียง

• ความรุนแรง: แตกต่างตามชนิดโรค

  • บางชนิดเรื้อรัง (เช่น PAN, GPA) อาจมีระยะสงบ (Remission)

  • บางชนิดรุนแรง (เช่น CNS Vasculitis) เสี่ยงเสียชีวิต

• ผลข้างเคียง:

  • อวัยวะขาดเลือด: ไตวาย, หัวใจวาย, อัมพาต

  • หลอดเลือดโป่งพอง: เสี่ยงแตก

  • ผลจากยา: ติดเชื้อ, เลือดออกในกระเพาะ, กระดูกพรุน

การดูแลตนเอง

• พบแพทย์สม่ำเสมอ: ติดตามอาการ, ตรวจเลือด, ปรับยา

• หลีกเลี่ยงยาสมุนไพร: เสี่ยงมีสเตียรอยด์

• ควบคุมโรคพื้นฐาน: เช่น ความดันสูง, เบาหวาน

• ป้องกันการติดเชื้อ: ฉีดวัคซีนตับอักเสบ, ล้างมือ

• ออกกำลังกายเบาๆ: ป้องกันข้อติด

• อาหาร: ลดเกลือ, เพิ่มผักผลไม้

• งดสูบบุหรี่/ยาเสพติด: ลดความเสี่ยง Buerger’s Disease

การป้องกัน

• ไม่มีวิธีป้องกันแน่ชัด เนื่องจากสาเหตุไม่ชัดเจน

• ลดความเสี่ยงโดย:

  • ป้องกันไวรัสตับอักเสบ (ฉีดวัคซีน)

  • หลีกเลี่ยงยา/สารที่ไม่จำเป็น

  • รักษาโรค autoimmune อื่น

ควรพบแพทย์เมื่อใด

• อาการผิดปกติ เช่น ผื่น, ไข้, ปวดข้อ, หอบ, ปัสสาวะมีเลือด

• อาการไม่ดีขึ้นหลังใช้ยาสามัญ (เช่น Paracetamol)

• หากสงสัยโรค อาจต้องพบแพทย์หลายครั้งเพื่อวินิจฉัย

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

1. Vasculitis คืออะไร?

   • กลุ่มโรคที่หลอดเลือดอักเสบ ส่งผลต่ออวัยวะ เช่น ไต, ปอด, หัวใจ

2. อะไรเป็นสาเหตุของ Vasculitis?

   • ไม่ชัดเจน แต่เกี่ยวข้องกับภูมิคุ้มกันผิดปกติ, พันธุกรรม, การติดเชื้อ

3. Vasculitis รักษาหายได้หรือไม่?

   • ขึ้นกับชนิด บางรายควบคุมได้ บางรายเรื้อรัง

4. อาการสำคัญของ Vasculitis คืออะไร?

   • ผื่น, ปวดข้อ, หอบ, ความดันสูง, อ่อนเพลีย

5. Vasculitis อันตรายหรือไม่?

   • อาจรุนแรงหากกระทบอวัยวะสำคัญ เช่น ไต, หัวใจ, สมอง

สรุป

Vasculitis เป็นกลุ่มโรคที่หลอดเลือดอักเสบ ส่งผลต่ออวัยวะต่างๆ อาการหลากหลาย เช่น ผื่น, หอบ, ปวดท้อง การวินิจฉัยต้องใช้การตรวจหลายวิธี การรักษาคือยาต้านการอักเสบและกดภูมิคุ้มกัน ผู้ป่วยต้องติดตามแพทย์สม่ำเสมอและหลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยง การรู้ข้อมูลช่วยให้จัดการโรคได้ดีขึ้น

• ผิวหนังติดเชื้อแบคทีเรีย
• ผิวหนังติดเชื้อรา
• ผิวหนังติดเชื้อไวรัส
• ผิวหนังจากโรคแพ้ภูมิ
• มะเร็งผิวหนัง
• ความสวยความงาม
• โรคผิวหนังอื่นๆ
• โรคผิวหนัง
• ผื่นแพ้ยา
• โรคแพ้ผื่นคันผิวหนังอักเสบ
• โรคผื่นแพ้สัมผัส
• โรคสะเก็ดเงิน
• ผื่นแพ้ Numbular eczema
• ผื่นแพ้ยา
• ผื่นแพ้ Atopic eczema
• ผื่นแพ้ไขมัน Seborrheic dermatitis
• ผื่นแพ้ Hand eczema
• ผื่นแพ้ Lichen simplex chronicus