Raynaud's Phenomenon: ปรากฏการณ์เรย์นอด สาเหตุและการดูแล

วันที่เรียบเรียง: 21 มิถุนายน 2568
ผู้เรียบเรียง: นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภานุภัทร, อายุรแพทย์, แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

Raynaud's Phenomenon คืออะไร

Raynaud's Phenomenon หรือ ปรากฏการณ์เรย์นอด เป็นภาวะที่หลอดเลือดเล็กในปลายนิ้วมือ นิ้วเท้า หรือส่วนอื่น เช่น จมูก หู หรือปาก เกิดการหดตัวเมื่อสัมผัสความเย็นหรือความเครียด ส่งผลให้ผิวหนังเปลี่ยนสี (ขาว ฟ้า หรือแดง) และอาจรู้สึกเจ็บหรือชา ภาวะนี้แบ่งออกเป็น 2 ประเภท:

• Primary Raynaud's (Raynaud's Disease): เกิดโดยไม่มีโรคพื้นฐาน มักพบในผู้หญิงอายุ 15-30 ปี และอาการไม่รุนแรง

• Secondary Raynaud's (Raynaud's Syndrome): เกิดจากโรคพื้นฐาน เช่น SLE, Scleroderma, Rheumatoid Arthritis หรือยาบางชนิด อาการรุนแรงกว่าและอาจมีภาวะแทรกซ้อน

 

Raynaud's Phenomenon ไม่ใช่โรค แต่เป็นอาการที่ต้องหาสาเหตุเพื่อรักษาให้ตรงจุด โดยพบใน 3-5% ของประชากรทั่วไป และพบบ่อยในเขตหนาว

สาเหตุของ Raynaud's Phenomenon

1. สาเหตุของ Primary Raynaud's

• ปัจจัยทางพันธุกรรม: มีประวัติครอบครัวเป็น Raynaud's

• ความไวต่อความเย็นหรือความเครียด: หลอดเลือดไวเกินต่อสิ่งกระตุ้น

• เพศ: พบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย (อัตราส่วน 5:1)

2. สาเหตุของ Secondary Raynaud's

• โรค autoimmune:

  • Systemic Lupus Erythematosus (SLE): มักพบร่วมกับผื่น ปวดข้อ หรือ Lupus Nephritis

  • Scleroderma: ผิวหนังแข็งและหลอดเลือดตีบ

  • Rheumatoid Arthritis: การอักเสบของข้อ

  • Sjögren’s Syndrome: ต่อมน้ำลายและน้ำตาแห้ง

• โรคหลอดเลือด:

  • Vasculitis (เช่น Takayasu’s Arteritis)

  • Atherosclerosis: หลอดเลือดตีบจากไขมัน

• ยาและสารเคมี:

  • Beta-Blockers (เช่น Propranolol)

  • Chemotherapy (เช่น Cisplatin)

  • ยา Ergotamine หรือยาลดน้ำหนัก

  • การสัมผัสสารเคมี เช่น Vinyl Chloride

• ภาวะอื่น:

  • Hypothyroidism: ต่อมไทรอยด์ทำงานน้อย

  • Carpal Tunnel Syndrome: กดทับเส้นประสาทที่ข้อมือ

  • การสูบบุหรี่: ทำให้หลอดเลือดหดตัว

  • การใช้เครื่องมือสั่น (Vibration): เช่น เครื่องเจาะ

3. ปัจจัยกระตุ้น

• ความเย็น: เช่น อากาศหนาว น้ำเย็น

• ความเครียด: ทำให้หลอดเลือดหดตัว

• การสูบบุหรี่หรือคาเฟอีน: กระตุ้นการหดตัวของหลอดเลือด

อาการของ Raynaud's Phenomenon

• การเปลี่ยนสีผิวหนัง (มักเกิดที่นิ้วมือ/นิ้วเท้า):

  • สีขาว: หลอดเลือดหดตัว ลดการไหลเวียนของเลือด

  • สีฟ้า: ขาดออกซิเจนในเนื้อเยื่อ

  • สีแดง: เลือดกลับมาไหลเวียน อาจรู้สึกเจ็บหรือแสบร้อน

• อาการอื่น:

  • ชาหรือรู้สึกเสียวซ่าที่ปลายนิ้ว

  • ปวดเมื่อหลอดเลือดคลายตัว

  • อาการรุนแรงใน Secondary Raynaud's เช่น แผลที่นิ้ว (Digital Ulcers) หรือเนื้อตาย (Gangrene)

• ในผู้ป่วย SLE:

  • มักพบร่วมกับผื่นรูปผีเสื้อ ปวดข้อ หรืออาการ Lupus Nephritis

  • อาการอาจกำเริบเมื่อโรค SLE แย่ลง

การวินิจฉัย Raynaud's Phenomenon

• ประวัติและตรวจร่างกาย:

  • ถามประวัติอาการเปลี่ยนสี ปัจจัยกระตุ้น (ความเย็น, ความเครียด) และโรคประจำตัว (เช่น SLE)

  • ตรวจร่างกาย: ดูการเปลี่ยนสีผิว ชีพจรที่ข้อมือ หรือแผลที่นิ้ว

• การตรวจในห้องปฏิบัติการ:

  • Antinuclear Antibody (ANA): ตรวจในผู้สงสัย Secondary Raynaud’s จาก SLE หรือ Scleroderma

  • Anti-dsDNA, Complement C3/C4: ตรวจใน SLE

  • Erythrocyte Sedimentation Rate (ESR), C-Reactive Protein (CRP): ดูการอักเสบ

  • Complete Blood Count (CBC): ตรวจภาวะโลหิตจางหรือการติดเชื้อ

• การตรวจพิเศษ:

  • Nailfold Capillaroscopy: ดูหลอดเลือดเล็กที่โคนเล็บ ช่วยแยก Primary และ Secondary Raynaud’s

  • Doppler Ultrasound: ตรวจการไหลเวียนของเลือด

  • Cold Stimulation Test: ทดสอบการตอบสนองของหลอดเลือดต่อความเย็น

• การวินิจฉัยแยกโรค:

  • ภาวะหลอดเลือดตีบจาก Atherosclerosis

  • การกดทับเส้นประสาท เช่น Carpal Tunnel Syndrome

  • ภาวะเลือดข้น (Polycythemia)

การรักษา Raynaud's Phenomenon

• การรักษาแบบไม่ใช้ยา:

  • หลีกเลี่ยงความเย็น: สวมถุงมือ ถุงเท้า หรือใช้เครื่องทำความร้อน

  • จัดการความเครียด: เทคนิคผ่อนคลาย เช่น โยคะ การหายใจลึก

  • งดสูบบุหรี่และคาเฟอีน: ลดการหดตัวของหลอดเลือด

  • ออกกำลังกาย: เช่น เดินเร็ว เพื่อกระตุ้นการไหลเวียน

• การรักษาด้วยยา (สำหรับอาการรุนแรงหรือ Secondary Raynaud’s):

  • Calcium Channel Blockers: เช่น Nifedipine, Amlodipine ขยายหลอดเลือด

  • Vasodilators: เช่น Sildenafil, Losartan

  • Topical Nitrates: เช่น Nitroglycerin Ointment ใช้ทาที่นิ้ว

  • ใน SLE หรือโรค autoimmune: Corticosteroids (Prednisolone), ยากดภูมิ (Methotrexate, Azathioprine)

  • ยาต้านเกล็ดเลือด: เช่น Aspirin ในกรณีมีแผลที่นิ้ว

• การรักษาเฉพาะ:

  • แผลที่นิ้ว (Digital Ulcers): ทำความสะอาด ป้องกันการติดเชื้อ หรือใช้ Iloprost (IV)

  • เนื้อตาย (Gangrene): อาจต้องตัดนิ้วในกรณีรุนแรง

  • รักษาโรคพื้นฐาน: เช่น SLE, Scleroderma

• การผ่าตัด (หายาก):

  • Sympathectomy: ตัดเส้นประสาทที่ควบคุมการหดตัวของหลอดเลือด ในกรณีที่ยาไม่ได้ผล

การดูแลตนเอง

• ป้องกันอาการกำเริบ:

  • สวมเสื้อผ้าอุ่นในอากาศเย็น รวมถึงถุงมือ ถุงเท้า และหมวก

  • ใช้ถุงร้อนหรือเครื่องทำความร้อนในฤดูหนาว

  • หลีกเลี่ยงการจับของเย็น เช่น น้ำแข็ง หรือตู้เย็น

• ปรับวิถีชีวิต:

  • ลดความเครียดด้วยการทำสมาธิหรือโยคะ

  • งดสูบบุหรี่และจำกัดคาเฟอีน (ชา กาแฟ)

  • ออกกำลังกายสม่ำเสมอ เช่น เดินวันละ 30 นาที

• ดูแลผิว:

  • ใช้มอยส์เจอไรเซอร์เพื่อป้องกันผิวแห้งแตก

  • ตรวจแผลที่นิ้วหรือเล็บอย่างสม่ำเสมอ

• ในผู้ป่วย SLE:

  • ปฏิบัติตามแผนการรักษา SLE

  • หลีกเลี่ยงแสงแดด (อาจกระตุ้นอาการ SLE และ Raynaud’s)

  • ตรวจเลือดและปัสสาวะเป็นประจำ (เช่น Anti-dsDNA, Protein/Creatinine Ratio)

การป้องกัน Raynaud's Phenomenon

• หลีกเลี่ยงปัจจัยกระตุ้น: ความเย็น ความเครียด การสูบบุหรี่

• ตรวจสุขภาพประจำปี: โดยเฉพาะในผู้ที่มีประวัติครอบครัวหรือโรค autoimmune

• ควบคุมโรคพื้นฐาน: เช่น SLE, Scleroderma, ความดันโลหิตสูง

• ปกป้องปลายนิ้ว: สวมถุงมือเมื่อทำงานในที่เย็นหรือใช้เครื่องมือสั่น

• ฉีดวัคซีน: เช่น ไข้หวัดใหญ่ เพื่อป้องกันการติดเชื้อที่กระตุ้นอาการ

ควรพบแพทย์เมื่อใด

• นิ้วมือหรือนิ้วเท้าเปลี่ยนสีบ่อยหรือรุนแรง

• มีอาการปวด ชา หรือแผลที่นิ้ว

• อาการ SLE กำเริบ เช่น ผื่น ปวดข้อ ไข้

• พบ Hematuria, Proteinuria หรืออาการไตผิดปกติ (ในผู้ป่วย SLE)

• อาการไม่ดีขึ้นหลังปรับพฤติกรรมหรือใช้ยา

คำถามที่พบบ่อย (FAQ)

1. Raynaud's Phenomenon คืออะไร?

   • ภาวะที่หลอดเลือดหดตัวเมื่อเจอความเย็นหรือความเครียด ทำให้นิ้วเปลี่ยนสี

2. อะไรเป็นสาเหตุของ Raynaud's?

   • ความเย็น ความเครียด หรือโรค autoimmune เช่น SLE, Scleroderma

3. Raynaud's อันตรายหรือไม่?

   • Primary Raynaud’s มักไม่รุนแรง แต่ Secondary Raynaud’s อาจมีแผลหรือเนื้อตาย

4. ต้องตรวจอะไรเพิ่มเติมหากมี Raynaud's?

   • ANA, Anti-dsDNA, Nailfold Capillaroscopy หรือ Doppler Ultrasound

5. สามารถป้องกัน Raynaud's ได้อย่างไร?

   • หลีกเลี่ยงความเย็น สูบบุหรี่ ความเครียด และควบคุมโรคพื้นฐาน

สรุป

Raynaud's Phenomenon เป็นภาวะที่หลอดเลือดหดตัว ส่งผลให้ปลายนิ้วเปลี่ยนสีและอาจเจ็บหรือชา สาเหตุอาจเป็น Primary (ไม่มีโรคพื้นฐาน) หรือ Secondary (จาก SLE, Scleroderma) การรักษารวมถึงการหลีกเลี่ยงสิ่งกระตุ้น การใช้ยา และการจัดการโรคพื้นฐาน ผู้ป่วยควรพบแพทย์เพื่อวินิจฉัยและดูแลอย่างเหมาะสม โดยเฉพาะในผู้ป่วย SLE ที่อาจมีภาวะแทรกซ้อน เช่น Lupus Nephritis

 

• โรคเอสแอลอี SLE
• สาเหตุโรคเอสแอลอี SLE
• อาการของโรคเอสแอลอี
• การวินิจฉัยโรคเอสแอลอี
• การรักษาโรคเอสแอลอี
• การรักษาโรคแทรกซ้อน
• ข้ออักเสบโรคเอสแอลอี
• ไตอักเสบโรคเอสแอลอี
• ผิวหนังอักเสบโรคเอสแอลอี
• โรคระบบประสาทเอสแอลอี
• โรคเลือดเอสแอลอี