เจาะลึก: แอลกอฮอล์ทำลายตับได้อย่างไร? จากไขมันพอกตับสู่ตับแข็ง

ตับเปรียบเสมือน "ขุนพลเอก" ของร่างกาย ทำหน้าที่สำคัญกว่า 500 อย่าง ตั้งแต่การเผาผลาญสารอาหาร สร้างโปรตีนที่จำเป็น ไปจนถึงการกำจัดสารพิษออกจากกระแสเลือด ตับมีความสามารถในการฟื้นฟูและซ่อมแซมตัวเองได้อย่างน่าทึ่ง แต่เมื่อต้องเผชิญหน้ากับศัตรูตัวฉกาจอย่าง "แอลกอฮอล์" อย่างต่อเนื่อง แม้แต่ขุนพลที่แข็งแกร่งที่สุดก็อาจพ่ายแพ้ได้

บทความนี้จะพาคุณไปสำรวจกลไกการทำลายล้างของแอลกอฮอล์ต่อเซลล์ตับ และติดตามเส้นทางอันตรายของโรคตับจากแอลกอฮอล์ที่เกิดขึ้นเป็น 3 ระยะ ซึ่งมักเริ่มต้นอย่างเงียบเชียบแต่จบลงด้วยความเสียหายที่ไม่อาจย้อนกลับได้

---

ด่านแรกของการต่อสู้: เมื่อตับเผชิญหน้ากับแอลกอฮอล์

เมื่อคุณดื่มแอลกอฮอล์เข้าไป ตับคืออวัยวะหลักที่ต้องรับภาระในการเผาผลาญและกำจัดมันออกจากร่างกาย กระบวนการนี้เกิดขึ้นผ่านปฏิกิริยาเคมีหลายขั้นตอน แต่หัวใจสำคัญที่ก่อให้เกิดการทำลายล้างอยู่ที่สารตัวกลางที่เกิดขึ้น

1. เปลี่ยนแอลกอฮอล์เป็นสารพิษ: เอนไซม์ในตับจะเปลี่ยนแอลกอฮอล์ให้กลายเป็นสารเคมีที่ชื่อว่า อะซีทัลดีไฮด์ (Acetaldehyde)

2. อะซีทัลดีไฮด์: ตัวร้ายตัวจริง: สารอะซีทัลดีไฮด์นี้ มีความเป็นพิษต่อเซลล์สูงมาก มันสามารถทำลายเซลล์ตับโดยตรง ทำให้เกิดการอักเสบ และกระตุ้นให้เกิด ภาวะเครียดออกซิเดชัน (Oxidative Stress) ซึ่งสร้างสารอนุมูลอิสระที่ทำลาย DNA และโปรตีนภายในเซลล์

3. เปลี่ยนสารพิษเป็นสารที่ปลอดภัยกว่า: ในภาวะปกติ ตับจะรีบเปลี่ยนอะซีทัลดีไฮด์ให้เป็นสารที่ไม่มีพิษชื่อว่า อะซิเตท (Acetate) ซึ่งร่างกายสามารถนำไปใช้เป็นพลังงานหรือขับทิ้งได้

ปัญหาคือ เมื่อดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมากหรือบ่อยเกินไป ตับจะไม่สามารถกำจัดสารพิษ "อะซีทัลดีไฮด์" ได้ทัน ทำให้มันสะสมอยู่ในตับและเริ่มกระบวนการทำลายล้างเซลล์ตับอย่างต่อเนื่อง ซึ่งนำไปสู่โรคตับจากแอลกอฮอล์ใน 3 ระยะ ดังนี้

---

3 ระยะของโรคตับจากแอลกอฮอล์ (Alcoholic Liver Disease)

ระยะที่ 1: ภาวะไขมันพอกตับ (Alcoholic Fatty Liver Disease)

นี่คือระยะแรกสุดและพบได้บ่อยที่สุดในผู้ที่ดื่มหนักเป็นประจำ แม้จะดื่มหนักเพียงไม่กี่วันก็สามารถเกิดขึ้นได้

• กลไกการเกิด: กระบวนการเผาผลาญแอลกอฮอล์จะรบกวนการเผาผลาญไขมันตามปกติของตับ ทำให้ไขมันถูกสร้างขึ้นและสะสมอยู่ภายในเซลล์ตับจำนวนมาก

• อาการ: โดยส่วนใหญ่ มักไม่มีอาการแสดง ซึ่งเป็นความอันตรายของระยะนี้ เพราะผู้ป่วยมักไม่รู้ตัวว่าตับเริ่มมีความผิดปกติแล้ว

• การวินิจฉัย: อาจตรวจพบตับโตเล็กน้อยจากการตรวจร่างกาย และค่าเอนไซม์ตับ (SGOT, SGPT) อาจสูงขึ้นเล็กน้อย

• การฟื้นฟู: ข่าวดีคือ ภาวะไขมันพอกตับในระยะนี้ สามารถฟื้นฟูกลับมาเป็นปกติได้ 100% หากผู้ป่วยหยุดดื่มแอลกอฮอล์โดยเด็ดขาด

ไขมันพอกตับ

ระยะที่ 2: โรคตับอักเสบจากแอลกอฮอล์ (Alcoholic Hepatitis)

หากยังคงดื่มต่อไป การสะสมของสารพิษอะซีทัลดีไฮด์และไขมันจะนำไปสู่การอักเสบอย่างรุนแรง

• กลไกการเกิด: เซลล์ตับที่ถูกทำลายจะกระตุ้นให้ระบบภูมิคุ้มกันเข้ามาจัดการ ทำให้เกิดการอักเสบ บวม และตายของเซลล์ตับเป็นวงกว้าง

• อาการ: อาการจะชัดเจนขึ้นมาก มีตั้งแต่อาการน้อยไปจนถึงรุนแรงเฉียบพลัน ได้แก่ อ่อนเพลีย, เบื่ออาหาร, คลื่นไส้อาเจียน, มีไข้, ปวดแน่นชายโครงขวา และที่สำคัญคือ ตัวเหลืองตาเหลือง (ดีซ่าน)

• การวินิจฉัย: ตรวจเลือดจะพบค่าการอักเสบของตับสูงขึ้นอย่างชัดเจน ค่าบิลิรูบิน (สารสีเหลือง) สูง และอาจมีภาวะเลือดออกผิดปกติ

• การฟื้นฟู: ภาวะตับอักเสบมีความรุนแรงตั้งแต่ระดับน้อยไปจนถึงรุนแรงเฉียบพลันจนอาจเสียชีวิตได้ การหยุดดื่มยังคงเป็นสิ่งจำเป็นที่สุดและอาจช่วยให้อาการอักเสบทุเลาลงได้ แต่เซลล์ตับบางส่วนอาจเริ่มเกิดแผลเป็น (Fibrosis) แล้ว

ตับอักเสบจากสุรา

ระยะที่ 3: ภาวะตับแข็ง (Cirrhosis)

นี่คือระยะสุดท้ายและรุนแรงที่สุดของโรคตับจากแอลกอฮอล์

• กลไกการเกิด: การอักเสบเรื้อรังจากระยะที่ 2 จะกระตุ้นให้ตับพยายามซ่อมแซมตัวเองโดยการสร้าง เนื้อเยื่อพังผืดหรือแผลเป็น ขึ้นมาแทนที่เซลล์ตับที่ตายไป พังผืดเหล่านี้จะค่อยๆ ลุกลามไปทั่วตับ ทำให้ตับที่เคยนุ่มเหมือนฟองน้ำ กลายเป็นก้อนแข็งกระด้างและขรุขระ

• ผลที่ตามมา: ตับแข็งจะไม่สามารถทำงานได้ตามปกติอีกต่อไป ทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนรุนแรง เช่น

  • ท้องมาน (Ascites): มีน้ำในช่องท้อง ทำให้ท้องบวมโต
  • ตัวเหลืองตาเหลือง (Jaundice): รุนแรงขึ้นและอาจมีอาการคันตามตัว
  • เลือดออกง่าย: เกิดจ้ำเลือดตามตัวง่าย และเสี่ยงต่อการ อาเจียนเป็นเลือดสด จากหลอดเลือดขอดในหลอดอาหารแตก
  • หลอดเลือดขอดในหลอดอาหาร (Esophageal Varices): อาจแตกและทำให้เลือดออกรุนแรงจนเสียชีวิต
  • ภาวะสมองเสื่อมจากโรคตับ (Hepatic Encephalopathy): เกิดจากของเสียคั่งในเลือดและไปทำลายสมอง
  • ไตวาย (Hepatorenal Syndrome)
  • เพิ่มความเสี่ยงมะเร็งตับอย่างมหาศาล

• การฟื้นฟู: ภาวะตับแข็ง เป็นภาวะที่ไม่อาจย้อนกลับหรือรักษาให้หายขาดได้ การรักษาในระยะนี้จะมุ่งเน้นไปที่การประคับประคองอาการ จัดการภาวะแทรกซ้อน และป้องกันไม่ให้ตับถูกทำลายมากขึ้น การหยุดดื่มจึงยังคงเป็นสิ่งสำคัญที่สุด

ตับแข็ง

 

---

ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดโรคตับจากแอลกอฮอล์

ไม่ใช่ทุกคนที่ดื่มหนักจะเกิดโรคตับแข็ง ปัจจัยเหล่านี้เพิ่มความเสี่ยงอย่างมีนัยสำคัญ:

• ปริมาณและระยะเวลาที่ดื่ม: เป็นปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญที่สุด ยิ่งดื่มมากและนาน ยิ่งเสี่ยงสูง

• เพศ: ผู้หญิง มีความเสี่ยงที่จะเกิดโรคตับจากแอลกอฮอล์ได้ง่ายและรุนแรงกว่าผู้ชาย แม้จะดื่มในปริมาณที่น้อยกว่าก็ตาม

• โรคอ้วน: ไขมันที่สะสมจากความอ้วนจะยิ่งเพิ่มภาระให้ตับและเร่งให้เกิดความเสียหาย

• การติดเชื้อไวรัสตับอักเสบ: ผู้ที่มีเชื้อไวรัสตับอักเสบบี หรือ ซี หากดื่มแอลกอฮอล์จะทำให้โรคตับดำเนินไปสู่ตับแข็งและมะเร็งตับเร็วขึ้นมาก

• พันธุกรรม: ปัจจัยทางพันธุกรรมมีผลต่อเอนไซม์ที่ใช้ในการเผาผลาญแอลกอฮอล์

---

การวินิจฉัยโรคตับจากแอลกอฮอล์

แพทย์จะทำการวินิจฉัยโดยอาศัยหลายองค์ประกอบร่วมกัน:

1. การซักประวัติ: โดยเฉพาะประวัติการดื่มแอลกอฮอล์อย่างละเอียด

2. การตรวจร่างกาย: แพทย์จะมองหาสัญญาณของโรคตับเรื้อรัง เช่น ดีซ่าน, ท้องมาน, ฝ่ามือแดง, จุดแดงคล้ายแมงมุมที่ผิวหนัง (Spider nevi), และขนาดของตับและม้าม อาการตับแข็ง

3. การตรวจเลือด: เพื่อประเมินการทำงานของตับ (ค่าเอนไซม์ตับ, บิลิรูบิน, โปรตีนอัลบูมิน) และดูความสมบูรณ์ของเม็ดเลือด (อาจพบภาวะโลหิตจาง, เกล็ดเลือดต่ำ)

4. การตรวจทางรังสีวิทยา: เช่น อัลตราซาวนด์ช่องท้อง เพื่อดูโครงสร้างของตับและประเมินภาวะไขมันพอกตับหรือตับแข็ง

5. การตรวจชิ้นเนื้อตับ (Liver Biopsy): ในบางกรณีอาจจำเป็นต้องใช้เพื่อยืนยันการวินิจฉัยและประเมินความรุนแรงของโรค

---

การป้องกันคือหัวใจสำคัญ

วิธีที่ดีที่สุดคือการป้องกันไม่ให้เกิดโรคตั้งแต่แรก:

• ดื่มอย่างจำกัดและพอประมาณ: ตามคำแนะนำสากล ผู้หญิงไม่ควรดื่มเกิน 1 หน่วยดื่มมาตรฐานต่อวัน และผู้ชายไม่ควรเกิน 2 หน่วยดื่มมาตรฐานต่อวัน

  • เบียร์ ไม่เกิน 1 กระป๋องent alcohol)
  • เหล้ามอล์ท 240 ซีซี
  • ไวน์ 150 ซีซี
  • บรั่นดี วิสกี้ 1.5 oz of liquor (40 percent alcohol)
• ผู้ที่มีปัญหาจากเหล้า ไม่ควรดื่มต่อ

• รักษาน้ำหนักตัวให้เหมาะสมและออกกำลังกายสม่ำเสมอ

• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์

• ฉีดวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบ เอ และ บี

• เจาะเลือดตรวจการทำงานของตับเป็นระยะสำหรับผู้ที่ดื่มสุรา
• หลีกเลี่ยงยาที่มีผลต่อตับ เช่น ยาพาราเซ็ตตามอล ยาลดไขมัน

• ปรึกษาแพทย์ หากคุณมีความกังวลเกี่ยวกับพฤติกรรมการดื่มหรือสุขภาพตับของคุณ

โรคตับจากแอลกอฮอล์เป็นภัยเงียบที่ร้ายแรง แต่สามารถป้องกันและจัดการได้หากตรวจพบแต่เนิ่นๆ การตระหนักรู้และตัดสินใจหยุดดื่มคือของขวัญที่ดีที่สุดที่คุณสามารถมอบให้กับตับและสุขภาพโดยรวมของคุณได้

 

---

บทสรุป: ปกป้องตับของคุณก่อนจะสายเกินไป

การทำลายตับจากแอลกอฮอล์เป็นกระบวนการที่ค่อยเป็นค่อยไปและมักไม่แสดงอาการในระยะแรก แต่ความเสียหายที่เกิดขึ้นนั้นมีอยู่จริงและเพิ่มขึ้นทุกครั้งที่ดื่ม การตัดสินใจ "หยุดดื่ม" คือยาวิเศษที่ดีที่สุดในทุกระยะของโรค และเป็นวิธีเดียวที่จะหยุดยั้งวงจรการทำลายล้างนี้ได้ หากคุณกังวลเกี่ยวกับพฤติกรรมการดื่มของตัวเองหรือคนใกล้ชิด การปรึกษาแพทย์เพื่อประเมินสุขภาพตับคือการลงทุนเพื่อชีวิตที่คุ้มค่าที่สุด

 

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว