การติดสุรา (Alcohol Use Disorder): ดื่มอย่างไรถึงเข้าข่าย และอันตรายที่คุณควรรู้

"ภาวะติดสุรา" หรือในทางการแพทย์เรียกว่า Alcohol Use Disorder (AUD) คือภาวะทางสมองเรื้อรังที่ผู้ป่วยไม่สามารถควบคุมหรือหยุดการดื่มแอลกอฮอล์ได้ แม้จะรู้ว่าการดื่มนั้นส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อสุขภาพกาย จิตใจ ความสัมพันธ์ การงาน และการเงิน AUD ไม่ได้เป็นเพียง "การดื่มหนัก" แต่เป็นโรคที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงในสมองซึ่งทำให้เกิดความอยากดื่มอย่างรุนแรงและเสี่ยงต่อการกลับไปดื่มซ้ำ แต่ข่าวดีคือ AUD เป็นภาวะที่สามารถรักษาได้

บทความนี้จะพาคุณไปทำความเข้าใจทุกมิติของ AUD ตั้งแต่เกณฑ์การวินิจฉัย สาเหตุ ผลกระทบ ไปจนถึงแนวทางการรักษาที่ได้รับการยอมรับทางการแพทย์

 

---

ดื่มอย่างไรถึงเข้าข่าย “เสี่ยง” และ “ติดสุรา”

การทำความเข้าใจนิยามของการดื่มเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อประเมินความเสี่ยงของตนเองและคนรอบข้าง

1. การดื่มหนัก (Heavy Drinking / Binge Drinking)

การดื่มหนักเป็นพฤติกรรมเสี่ยงที่อาจนำไปสู่ AUD ได้ แบ่งเป็น:

• Binge Drinking (การดื่มหนักในครั้งเดียว): การดื่มแอลกอฮอล์ปริมาณมากในเวลาสั้นๆ (ประมาณ 2 ชั่วโมง) จนระดับแอลกอฮอล์ในเลือดสูงถึง 0.08% หรือมากกว่า

  • สำหรับผู้ชาย: 5 หน่วยดื่มมาตรฐานขึ้นไป

  • สำหรับผู้หญิง: 4 หน่วยดื่มมาตรฐานขึ้นไป

• Excessive Use (การดื่มมากเกินไปในภาพรวม):

  • ผู้หญิง: มากกว่า 7 หน่วยดื่มมาตรฐานต่อสัปดาห์ (หรือมากกว่า 3 หน่วยดื่มต่อครั้ง)

  • ผู้ชาย: มากกว่า 14 หน่วยดื่มมาตรฐานต่อสัปดาห์ (หรือมากกว่า 4 หน่วยดื่มต่อครั้ง)

  • ผู้สูงอายุ (>65 ปี): มากกว่า 7 หน่วยดื่มมาตรฐานต่อสัปดาห์ (หรือมากกว่า 3 หน่วยดื่มต่อครั้ง)

1 หน่วยดื่มมาตรฐาน (Standard Drink) คืออะไร?

• เบียร์ (แอลกอฮอล์ 5%): 1 กระป๋อง/ขวดเล็ก (360 มล.)

• ไวน์ (แอลกอฮอล์ 12%): 1 แก้ว (150 มล.)

• สุรากลั่น (40%): 1 ช็อต (45 มล.)

 

2. เกณฑ์การวินิจฉัยภาวะติดสุรา (Alcohol Use Disorder)

การวินิจฉัย Alcohol Use Disorder

การวินิจฉัย AUD อาศัยการประเมินจากแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญ โดยพิจารณาจาก:

• ประวัติการดื่ม: ปริมาณ ความถี่ รูปแบบการดื่ม
• พฤติกรรมการดื่ม: การควบคุมการดื่ม ผลกระทบต่อชีวิต
• ข้อมูลจากครอบครัวและเพื่อน: เพื่อประกอบการวินิจฉัย
• การตรวจร่างกายและตรวจเลือด: เพื่อประเมินผลกระทบต่อสุขภาพและคัดกรองโรคร่วม

เกณฑ์การวินิจฉัย:ตามเกณฑ์ DSM-5 แพทย์จะวินิจฉัยว่าบุคคลมีภาวะ AUD หากมีอาการดังต่อไปนี้ ตั้งแต่ 2 ข้อขึ้นไป ภายในระยะเวลา 12 เดือน:

1. ดื่มในปริมาณมากกว่าหรือนานกว่าที่ตั้งใจไว้

2. พยายามลดหรือเลิกดื่มหลายครั้งแต่ไม่สำเร็จ

3. ใช้เวลาส่วนใหญ่ไปกับการดื่ม การหาสุรามาดื่ม หรือการฟื้นตัวจากอาการเมา

4. มีความอยากดื่มอย่างรุนแรงจนไม่สามารถคิดเรื่องอื่นได้

5. การดื่มส่งผลกระทบต่อความรับผิดชอบที่บ้าน ที่ทำงาน หรือโรงเรียนซ้ำๆ

6. ยังคงดื่มต่อไปแม้จะทำให้เกิดปัญหาด้านความสัมพันธ์กับครอบครัวหรือเพื่อน

7. ล้มเลิกหรือลดความสำคัญของกิจกรรมที่เคยชอบ เพื่อไปดื่มสุรา

8. ดื่มในสถานการณ์ที่เสี่ยงอันตรายซ้ำๆ (เช่น ดื่มแล้วขับรถ, ทำงานกับเครื่องจักร)

9. ยังคงดื่มต่อไปทั้งที่รู้ว่าทำให้ปัญหาสุขภาพกายหรือจิตใจแย่ลง

10. ภาวะทนต่อแอลกอฮอล์ (Tolerance): ต้องดื่มในปริมาณมากขึ้นเรื่อยๆ เพื่อให้รู้สึกเมาเท่าเดิม

11. ภาวะถอนสุรา (Withdrawal): เกิดอาการไม่พึงประสงค์เมื่อหยุดหรือลดการดื่ม (เช่น มือสั่น เหงื่อออก คลื่นไส้ วิตกกังวล) หรือต้องดื่มเพื่อระงับอาการเหล่านี้

การประเมินความรุนแรง:

• น้อย (Mild): มี 2-3 อาการ

• ปานกลาง (Moderate): มี 4-5 อาการ

• รุนแรง (Severe): มี 6 อาการขึ้นไป

---

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยงของ AUD

AUD เป็นโรคที่ซับซ้อนซึ่งเกิดจากหลายปัจจัยร่วมกัน ไม่ใช่แค่เรื่องของจิตใจที่อ่อนแอ:

• พันธุกรรมและประวัติครอบครัว: ผู้ที่มีพ่อแม่หรือญาติใกล้ชิดมีภาวะ AUD จะมีความเสี่ยงสูงกว่าคนทั่วไป

• การเริ่มต้นดื่มตั้งแต่อายุน้อย: การดื่มหนักก่อนอายุ 15 ปี เพิ่มความเสี่ยงในการเกิด AUD อย่างมีนัยสำคัญ

• ภาวะสุขภาพจิต: ผู้ที่มีภาวะซึมเศร้า วิตกกังวล โรคอารมณ์สองขั้ว (Bipolar) หรือ PTSD การใช้แอลกอฮอล์เพื่อผ่อนคลาย จัดการกับความเครียด ความวิตกกังวล ความซึมเศร้า ความเหงา หรือความไม่มั่นใจในตัวเองมักใช้แอลกอฮอล์ในการจัดการอารมณ์ ซึ่งนำไปสู่ AUD ได้ง่าย

• ประวัติความบอบช้ำทางจิตใจ (Trauma):ผู้ที่มีประวัติการบาดเจ็บทางอารมณ์หรืออื่นๆ มีความเสี่ยงเพิ่มขึ้น

• ปัจจัยทางสังคมและวัฒนธรรม: การมีเพื่อนหรือคู่หูที่ดื่มเป็นประจำ วัฒนธรรมที่ส่งเสริมการดื่ม หรือภาพลักษณ์การดื่มที่ "เท่" ในสื่อ อาจส่งผลต่อความเสี่ยง

• การเริ่มต้นดื่มตั้งแต่อายุน้อย: ผู้ที่เริ่มดื่ม โดยเฉพาะอย่างยิ่งการดื่มหนักตั้งแต่อายุยังน้อย มีความเสี่ยงสูงกว่า

---

อาการการติดสุรา

ความผิดปกติจากการดื่มสุราอาจมีเล็กน้อย ปานกลาง หรือรุนแรง ขึ้นอยู่กับจำนวนอาการที่คุณพบ อาการและอาการแสดงอาจรวมถึง:

• ไม่สามารถจำกัดปริมาณแอลกอฮอล์ที่คุณดื่มได้
• ต้องการลดปริมาณการดื่มหรือพยายามดื่มแต่ไม่สำเร็จ
• ใช้เวลาดื่มเหล้ามาก ๆ หรือฟื้นตัวจากการดื่มสุรา
• รู้สึกอยากอาหารมากหรืออยากดื่มแอลกอฮอล์
• การไม่ปฏิบัติตามภาระผูกพันที่สำคัญในที่ทำงาน โรงเรียน หรือที่บ้าน เนื่องจากการดื่มแอลกอฮอล์ซ้ำๆ
• ดื่มแอลกอฮอล์ต่อไปแม้ว่าคุณจะรู้ว่าแอลกอฮอล์ก่อให้เกิดปัญหาทางร่างกาย สังคม การทำงาน หรือความสัมพันธ์
• ละทิ้งหรือลดกิจกรรมทางสังคมและการทำงานและงานอดิเรกในการใช้แอลกอฮอล์
• การใช้แอลกอฮอล์ในสถานการณ์ที่ไม่ปลอดภัย เช่น เมื่อขับรถหรือว่ายน้ำ
• พัฒนาความอดทนต่อแอลกอฮอล์ ดังนั้นคุณจึงจำเป็นต้องรู้สึกถึงผลมากขึ้นหรือคุณมีผลลดลงจากปริมาณที่เท่ากัน
• มีอาการถอนยา เช่น คลื่นไส้ เหงื่อออก และตัวสั่น เมื่อคุณไม่ดื่ม หรือดื่มเพื่อหลีกเลี่ยงอาการเหล่านี้

ความผิดปกติจากการใช้แอลกอฮอล์อาจรวมถึงช่วงที่เมาสุรา (มึนเมาจากแอลกอฮอล์) และอาการถอนสุรา

 

---

ผลกระทบที่อันตรายของ Alcohol Use Disorder

AUD ส่งผลกระทบอย่างรุนแรงต่อทุกด้านของชีวิต:

1. ผลกระทบต่อร่างกาย

• โรคตับ: เป็นผลกระทบที่พบบ่อยที่สุด เริ่มจากไขมันพอกตับ, ตับอักเสบจากแอลกอฮอล์ และอาจรุนแรงถึง โรคตับแข็ง ซึ่งเป็นการทำลายเซลล์ตับอย่างถาวร

• ปัญหาทางเดินอาหาร: โรคกระเพาะ แผลในหลอดอาหาร ตับอ่อนอักเสบเฉียบพลันและเรื้อรัง

• โรคหัวใจและหลอดเลือด: ความดันโลหิตสูง หัวใจโต หัวใจเต้นผิดจังหวะ และเพิ่มความเสี่ยงโรคหลอดเลือดสมอง

• ระบบประสาทและสมอง: ทำลายเซลล์สมอง ทำให้เกิดภาวะสมองเสื่อม ความจำเสื่อม และชาปลายมือปลายเท้าจากการขาดวิตามินบี 1

• เพิ่มความเสี่ยงมะเร็ง: โดยเฉพาะมะเร็งช่องปาก ลำคอ หลอดอาหาร ตับ ลำไส้ใหญ่ และมะเร็งเต้านม

• ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอ: ทำให้ติดเชื้อต่างๆ ได้ง่ายขึ้น โดยเฉพาะโรคปอดบวม

• กระดูกพรุน: รบกวนการสร้างกระดูกใหม่ ทำให้กระดูกบางและหักง่าย

• ปัญหาสมรรถภาพทางเพศ: ทำให้เกิดภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศในชาย และประจำเดือนมาไม่ปกติในหญิง

• ปฏิกิริยาระหว่างยาและแอลกอฮอล์: ยาบางชนิดทำปฏิกิริยากับแอลกอฮอล์ ทำให้พิษของยาเพิ่มขึ้น หรือลดประสิทธิภาพของยา

2. ผลกระทบต่อจิตใจ

• ภาวะซึมเศร้าและวิตกกังวล: การดื่มแอลกอฮอล์อาจเป็นตัวกระตุ้นหรือทำให้อาการเหล่านี้รุนแรงขึ้น
• โรคจิตเภท: เพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดหรือทำให้อาการของโรคจิตเภทแย่ลง
• ความคิดฆ่าตัวตาย: เพิ่มความเสี่ยงของความคิดและพฤติกรรมการฆ่าตัวตาย

3. ผลกระทบต่อสังคมและความสัมพันธ์

• ปัญหาครอบครัวและเพื่อน: การทะเลาะวิวาท การหย่าร้าง ความขัดแย้งในความสัมพันธ์
• ความรุนแรงในครอบครัว: เพิ่มความเสี่ยงของการใช้ความรุนแรง
• อุบัติเหตุและพฤติกรรมเสี่ยง: การตัดสินใจที่ผิดพลาดนำไปสู่อุบัติเหตุ (โดยเฉพาะการขับขี่) การก่ออาชญากรรม หรือตกเป็นเหยื่อ
• ปัญหาทางกฎหมาย: การเมาแล้วขับ การก่อความไม่สงบ
• ปัญหาการงาน/การเรียน: ประสิทธิภาพลดลง การขาดงาน/ขาดเรียนบ่อยครั้ง

4.ผลกระทบทางการเงิน

• ค่าใช้จ่ายสูง: เสียเงินจำนวนมากไปกับการซื้อแอลกอฮอล์
• ปัญหาหนี้สิน: อาจนำไปสู่ภาวะหนี้สินเนื่องจากการควบคุมการใช้จ่ายไม่ได้

ระดับความมึนเมาของแอลกอฮอล์ในเลือด (Blood Alcohol Content: BAC)

ระดับแอลกอฮอล์ในเลือดสัมพันธ์กับอาการที่แสดงออก:

BAC (มิลลิกรัมเปอร์เซ็นต์)	อาการแสดง
30	สนุกสนาน ร่าเริง
50	เสียการควบคุมการเคลื่อนไหว เริ่มเดินเซ
100	เดินไม่ตรงทาง
200	สับสน งงงวย
300	ง่วงซึม
มากกว่า 400	สลบ หมดสติ และอาจเป็นอันตรายถึงชีวิต

หมายเหตุ: โดยทั่วไปถือว่า เมาแล้วขับ เมื่อมีระดับแอลกอฮอล์ในเลือดตั้งแต่ 50 มิลลิกรัมเปอร์เซ็นต์ขึ้นไป ในประเทศไทย

 

---

แนวทางการรักษา Alcohol Use Disorder

การรักษา AUD เป็นกระบวนการที่ต้องอาศัยความมุ่งมั่นและการสนับสนุนจากหลายฝ่าย โดยมีแนวทางหลักดังนี้:

1. การจัดการภาวะถอนพิษสุรา (Detoxification)

สำหรับผู้ที่ดื่มหนักมานาน การหยุดดื่มกะทันหันอาจอันตรายถึงชีวิตจาก ภาวะถอนพิษสุรารุนแรง (Delirium Tremens) ซึ่งทำให้เกิดอาการสับสน ประสาทหลอน ชัก และหัวใจเต้นผิดปกติ จึงจำเป็นต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ในโรงพยาบาล ซึ่งจะให้ยาในกลุ่ม Benzodiazepines เพื่อควบคุมอาการให้ปลอดภัย

2. การรักษาด้วยยา (Medications)

ยาที่ได้รับการอนุมัติให้ใช้รักษา AUD มีจุดประสงค์เพื่อลดความอยากดื่มและป้องกันการกลับไปดื่มซ้ำ:

• Naltrexone: ลดความรู้สึกเป็นสุขจากการดื่ม และลดความอยากดื่ม ช่วยป้องกันการกลับไปดื่ม หรือลดปริมาณการดื่ม โดยการปิดกั้นตัวรับโอปิออยด์ในร่างกาย ซึ่งหยุดฤทธิ์ของแอลกอฮอล

• Acamprosate: ช่วยปรับสมดุลสารเคมีในสมอง เพื่อลดความอยากดื่มในผู้ที่หยุดดื่มแล้ว

• Disulfiram: ทำงานโดยทำให้เกิดปฏิกิริยาทางกายภาพที่ไม่พึงประสงค์ (คลื่นไส้ เจ็บหน้าอก อาเจียน วิงเวียนศีรษะ) หากดื่มแอลกอฮอล์ขณะรับประทานยา ทำให้ผู้ป่วยไม่อยากดื่ม

• Nalmefene (ชื่อแบรนด์ Selincro): ออกฤทธิ์คล้าย Naltrexone โดยปิดกั้นตัวรับโอปิออยด์ในสมอง เพื่อลดความอยากดื่มแอลกอฮอล์

3. จิตบำบัดและพฤติกรรมบำบัด (Psychotherapy)

• Cognitive Behavioral Therapy (CBT): ช่วยผู้ป่วยปรับเปลี่ยนความคิดและพฤติกรรมที่นำไปสู่การดื่ม และสอนทักษะการจัดการกับความเครียดและสิ่งกระตุ้น

• Motivational Enhancement Therapy: สร้างและเสริมแรงจูงใจให้ผู้ป่วยต้องการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการดื่มของตนเอง

• Family Counseling: ช่วยซ่อมแซมความสัมพันธ์ในครอบครัวและสร้างระบบการสนับสนุนที่ดี

4. กลุ่มสนับสนุน (Support Groups)

กลุ่มสนับสนุน เช่น Alcoholics Anonymous (AA) เป็นแหล่งให้กำลังใจที่สำคัญ ช่วยให้ผู้ป่วยรู้สึกไม่โดดเดี่ยวและได้เรียนรู้ประสบการณ์จากผู้ที่กำลังฟื้นตัวเช่นกัน

---

ใครที่ไม่ควรดื่มแอลกอฮอล์โดยเด็ดขาด?

มีบางกลุ่มบุคคลที่ไม่ควรดื่มสุราเลย เนื่องจากอาจก่อให้เกิดผลเสียร้ายแรงต่อสุขภาพหรือความปลอดภัย:

• บุคคลที่อายุต่ำกว่า 20 ปี (ในประเทศไทย) หรือต่ำกว่า 21 ปี (ในหลายประเทศ): เนื่องจากสมองยังพัฒนาไม่เต็มที่
• หญิงตั้งครรภ์ หรือกำลังวางแผนตั้งครรภ์: เพื่อป้องกันภาวะเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในครรภ์
• ผู้ที่ต้องขับขี่รถยนต์ เรือ หรือทำงานที่ต้องใช้ทักษะ สมาธิ หรือเครื่องจักร: เพื่อความปลอดภัยของตนเองและผู้อื่น
• ผู้ที่กำลังรับประทานยาบางชนิด: เพราะแอลกอฮอล์อาจทำปฏิกิริยากับยา ทำให้เกิดผลข้างเคียงที่เป็นอันตราย หรือลดประสิทธิภาพของยา
• ผู้ที่มีโรคประจำตัวบางชนิด: เช่น โรคตับ โรคตับอ่อน โรคหัวใจ โรคเบาหวาน หรือโรคทางจิตเวช
• ผู้ที่กำลังฟื้นตัวจาก Alcohol Use Disorder: เพื่อป้องกันการกลับไปดื่มซ้ำ

หากคุณหรือคนที่คุณรักกำลังเผชิญกับปัญหานี้ โปรดเข้าใจว่า AUD คือโรค ไม่ใช่ความล้มเหลวทางศีลธรรม การขอความช่วยเหลือจากแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญคือหนทางสู่การฟื้นตัวและกลับมามีชีวิตที่มีคุณภาพอีกครั้ง

1. https://www.mayoclinic.org/alcohol-use-disorder/syc-20369243
2. https://www.niaaa.nih.gov/understanding-alcohol-use-disorder
3. https://medlineplus.gov/alcoholusedisorderaud.html
4. https://www.yalemedicine.org/alcohol-use-disorder

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว

• สุรา
• ผลเสียของการดื่มสุรา
• พิษสุราเรื้อรัง
• อาการติดสุรา
• อาการลงแดง
• การรักษาผู้ติดสุรา