ตาขี้เกียจ Amblyopia เกิดกับตาเด็กข้างเดียว อาการตาขี้เกียจ และการแก้ไขตาขี้เกียจ

สายตาขี้เกียจคืออะไร | อาการของตาขี้เกียจ | ความเสี่ยงต่อภาวะสายตาขี้เกียจ | สาเหตุของภาวะสายตาขี้เกียจ | การรักษาภาวะสายตาขี้เกียจ | การรักษาภาวะสายตาขี้เกียจ

สายตาขี้เกียจคืออะไร

Amblyopia (เรียกอีกอย่างว่าขี้เกียจ) เป็นประเภทของการมองเห็นที่ไม่ดีที่เกิดขึ้นในตาเพียงข้างเดียว ตาขี้เกียจเกิดขึ้นเนื่องจากตา และสมองไม่สามารถรับรู้การเห็นจากตาข้างเดียว เมื่อเวลาผ่านไป สมองจะอาศัยดวงตาข้างที่ดีมากขึ้นเรื่อยๆ ในขณะที่การมองเห็นในดวงตาที่ไม่ดีจะแย่ลง

เรียกว่า ตาขี้เกียจ เพราะดวงตาที่ดีจะทำงานได้ดีกว่า

Amblyopia เริ่มต้นในวัยเด็ก และเป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดของการสูญเสียการมองเห็นในเด็ก มีเด็กถึง 3 ใน 100 คน พบภาวะตาขี้เกียจนี้เฉพาะในเด็กเท่านั้น จากสถิติพบว่าเด็กที่มีอายุ 2-3 ปี พบได้ถึง 2.0–2.5% แต่การเกิดภาวะนี้จะลดลงเรื่อยๆ จนแทบไม่พบในเด็กอายุเกิน 7 ปีข่าวดีก็คือการรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ ได้ผลดี และมักจะป้องกันปัญหาการมองเห็นในระยะยาวได้

อาการของตาขี้เกียจ

อาการของตาขี้เกียจนั้นสังเกตได้ยาก เด็กที่มีภาวะตาขี้เกียจอาจมองเห็นความลึกได้ไม่ดี พวกเขามีปัญหาในการบอกว่าบางสิ่งอยู่ใกล้หรือไกลแค่ไหน ผู้ปกครองอาจสังเกตเห็นสัญญาณที่บ่งบอกว่าลูกมองเห็นไม่ชัดเจน เช่น การ

• ตาเข
• หรี่ตาข้างหนึ่ง
• การเอียงศีรษะ

ในหลายกรณี ผู้ปกครองไม่ทราบว่าลูกของตนมีภาวะตาขี้เกียจ จนกว่าแพทย์จะวินิจฉัยว่าเป็นโรคนี้ระหว่างการตรวจตา จึงเป็นสิ่งสำคัญสำหรับเด็กทุกคนที่จะต้องได้รับการตรวจสายตาอย่างน้อยหนึ่งครั้งระหว่างอายุ 3 ถึง 5 ปี

ลูกของฉันมีความเสี่ยงต่อภาวะสายตาขี้เกียจหรือไม่?

เด็กบางคนเกิดมาพร้อมกับภาวะภาวะสายตาขี้เกียจและบางคนก็พัฒนาในช่วงวัยเด็ก โอกาสที่จะมีภาวะตามัวมีมากขึ้นในเด็กที่:

• เกิดก่อนกำหนด (ก่อนวัยอันควร)
• เด็กมีน้ำหนักตัวน้อยกว่าปกติ
• มีประวัติครอบครัวเป็นตามัว ต้อกระจกในวัยเด็ก หรือภาวะสายตาอื่นๆ
• มีความบกพร่องทางพัฒนาการ

อะไรเป็นสาเหตุของภาวะสายตาขี้เกียจ?

ในหลายกรณี แพทย์ไม่ทราบสาเหตุของภาวะตาขี้เกียจ แต่บางครั้ง ปัญหาการมองเห็นที่แตกต่างกันของตาสองข้างอาจนำไปสู่ภาวะสายตาขี้เกียจได้

โดยปกติสมองจะใช้สัญญาณประสาทจากตาทั้งสองข้างเพื่อดู แต่ถ้าสภาพตาทำให้การมองเห็นในตาข้างหนึ่งแย่ลง สมองอาจพยายามแก้ไขโดยการปิด สัญญาณจากดวงตาทมองไม่ชัดและพึ่งพาดวงตาที่มองชัดกว่าเท่านั้น

สภาพตาบางอย่างที่อาจนำไปสู่ภาวะสายตาขี้เกียจ ได้แก่

• ซึ่งรวมถึงปัญหาการมองเห็นทั่วไป เช่น สายตาสั้น (มีปัญหาในการมองเห็นไกล) สายตายาว (มีปัญหาในการมองเห็นสิ่งต่างๆ ในระยะใกล้) และสายตาเอียง (ซึ่งอาจทำให้มองเห็นไม่ชัด) โดยปกติ ปัญหาเหล่านี้แก้ไขได้ง่ายด้วยแว่นตาหรือคอนแทคเลนส์ แต่ถ้าไม่ได้รับการรักษา สมองอาจเริ่มพึ่งพาดวงตามากขึ้นด้วยการมองเห็นที่ชัดเจนขึ้น

• ตาเหล่โดยปกติตาจะขยับไปกันเป็นคู่ แต่ในเด็กที่มีอาการตาเหล่ ตาจะขยับไม่เท่ากัน ตาเหล่ข้างเดียว ชนิดเหล่เข้าใน ตาข้างที่เหล่เป็นประจำจะเกิดภาวะตาขี้เกียจขึ้น เพราะตาดีจะเห็นภาพภาพหนึ่ง แต่ ตาเหล่เข้าในกลับไปมองเห็นคนละภาพในเวลาเดียวกัน สมองจึงเกิดการสับสนเพราะเห็นของ 2 สิ่งซ้อนกันอยู่ จึงต้องมีการกดภาพภาพหนึ่งไว้ สมองก็มักจะเลือกกดภาพจากตาข้างเหล่ เมื่อตาข้างเหล่ถูกกดไว้นานๆ ก็จะไม่รับรู้การเห็นอีกต่อไป ตาข้างเหล่จึงเกิดภาวะตาขี้เกียจขึ้น
• ต้อกระจก. ทำให้เกิดความขุ่นในเลนส์ตา ทำให้สิ่งต่างๆ ดูพร่ามัว แม้ว่าต้อกระจกส่วนใหญ่จะเกิดขึ้นในผู้สูงอายุ ทารกและเด็กก็สามารถพัฒนาต้อกระจกได้เช่นกัน

แพทย์ของลูกจะตรวจหาภาวะตามัวอย่างไร?

ในการตรวจคัดกรองสายตาตามปกติ แพทย์ของบุตรหลานจะตรวจหาสัญญาณของภาวะสายตาขี้เกียจ เด็กทุกคนอายุ 3 ถึง 5 ปีต้องได้รับการตรวจสายตาอย่างน้อยหนึ่งครั้ง

การรักษาภาวะสายตาขี้เกียจ

วิธีแก้ไข หรือ รักษาภาวะตาขี้เกียจ คือ ต้องรักษาตั้งแต่เด็กๆ หรือทันทีที่ตรวจพบ โดยการรักษามีหลักอยู่ 3 ประการ ได้แก่

1. ขจัดสาเหตุที่บดบังการมองเห็น (ถ้ามี) เช่น ผ่าตัดต้อกระจก หรือแก้ไขภาวะหนังตาตก เป็นต้น
2. แก้ไขสายตาผิดปกติที่มีอยู่
3. กระตุ้นตาที่ไม่ทำงานให้กลับมาทำงาน วิธีง่ายๆ คือ ปิดตาดีไว้ ให้ตาขี้เกียจได้ทำงานบ้าง ในบางรายอาจใช้ยาหยอดให้ตาดี พร่ามัว เพื่อให้ตาขี้เกียจได้ทำงานบ้างเมื่อเด็กไม่ยอมให้ปิดตา

หากมีปัญหาด้านการมองเห็นที่ทำให้เกิดภาวะตาขี้เกียจ แพทย์อาจทำการรักษาด้านการมองเห็นก่อน ตัวอย่างเช่น แพทย์อาจแนะนำแว่นสายตาหรือคอนแทคเลนส์ (สำหรับเด็กที่สายตาสั้นหรือสายตายาว) หรือการผ่าตัด (สำหรับเด็กที่เป็นต้อกระจก)

ขั้นตอนต่อไปคือการฝึกสมองใหม่และบังคับให้ใช้ดวงตาที่มีปัญหาในการมองเห็น ยิ่งใช้สมองมากเท่าไหร่ก็ยิ่งทำให้การมองเห็นดีขึ้น การรักษารวมถึง:

• การสวมผ้าปิดตาที่ตาที่มองเห็นปกติ โดยการปิดตานี้ด้วยผ้าปิดตาแบบติด (คล้ายกับ Band-Aid) สมองต้องใช้ตาที่มีปัญหาในการมองเห็น เด็กบางคนต้องสวมแผ่นแปะเพียง 2 ชั่วโมงต่อวัน ในขณะที่คนอื่นๆ อาจต้องสวมแผ่นแปะทุกครั้งที่ตื่น
• ยาหยอดตาชนิดพิเศษเข้าตาที่มองเห็นปกติเช่นยา atropine ทำให้ภาพใกล้ตาพร่ามัวชั่วคราว ซึ่งบังคับให้สมองใช้ตาอีกข้างหนึ่ง สำหรับเด็กบางคน การรักษานี้ใช้ได้ผลเช่นเดียวกับผ้าปิดตา และผู้ปกครองบางคนพบว่าใช้ง่ายกว่า (เช่น เนื่องจากเด็กเล็กอาจพยายามดึงผ้าปิดตาออก)

หลังจากที่ลูกของคุณเริ่มการรักษา การมองเห็นของพวกเขาอาจเริ่มดีขึ้นภายในสองสามสัปดาห์ แต่อาจต้องใช้เวลาหลายเดือนกว่าจะได้ผลลัพธ์ที่ดีที่สุด หลังจากนั้น บุตรของท่านอาจยังต้องใช้การรักษาเหล่านี้เป็นครั้งคราวเพื่อป้องกันไม่ให้ภาวะตาขี้เกียจกลับมาอีก

สิ่งสำคัญคือต้องเริ่มดูแลเด็กที่มีภาวะสายตาขี้เกียจตั้งแต่เนิ่นๆ ยิ่งเร็วยิ่งดี เด็กที่โตขึ้นโดยไม่ได้รับการรักษาอาจมีปัญหาการมองเห็นตลอดชีวิต การรักษาภาวะสายตาขี้เกียจมักจะได้ผลในผู้ใหญ่น้อยกว่าในเด็ก

ดูเหมือนว่า การรักษาจะทำได้ไม่ยากนัก แต่ก็ยังมีภาวะนี้เกิดขึ้นจนเด็กโต ทั้งนี้เพราะการตรวจพบ และรับการรักษาภาวะนี้ถูกละเลยมากกว่า เพราะเด็กเล็กๆบอกไม่ได้ว่าตนเองตามองไม่เห็นหรือตามัว และภาวะนี้ไม่มีอาการเจ็บปวดหรือเคืองตาทั้งสิ้น เด็กไม่ทราบว่ามีตามัวอยู่ข้างหนึ่ง เพราะใช้แต่ตาข้างดี ซ้ำร้ายผู้ปกครองมักจะคิดว่ารอเด็กโตค่อยรักษา อันจะทำให้เวลาที่รักษาได้ผล ผ่านไป

ควรนำเด็กพบจักษุแพทย์เมื่อไร?

ข้อเสนอแนะให้ปฏิบัติเพื่อป้องกันการเกิดภาวะตาขี้เกียจของเด็ก คือ

1. เด็กควรได้รับการสังเกตดวงตาตั้งแต่แรกคลอด โดยดูลักษณะ ขนาดของดวงตาทั่วๆ ไปว่า ปกติดีหรือไม่ มีอะไรที่มาปิดตาดำของเด็กหรือไม่ ซึ่งผู้ปกครองสามารถสังเกตเองได้
2. เมื่อเด็กอายุ 2–3 เดือน แม่หรือพี่เลี้ยงต้องคอยสังเกตว่าเด็กน้อยจ้องหน้าแม่หรือพี่เลี้ยงเวลาให้นมได้หรือไม่ เมื่อเด็กยังทำไม่ได้ ควรต้องปรึกษาแพทย์
3. เมื่อเด็กอายุ 6 เดือน เด็กควรจ้องมองตามวัตถุได้ โดยตาเด็กปกติจะจ้องนิ่งได้ หลักการ คือ เมื่อเด็กมองวัตถุ ตาต้องอยู่ตรงกลาง ตานิ่งจับวัตถุ เรียกกันทางแพทย์ว่ามี ซีจีเอ็ม (CGM คือ Central/ตาดำที่มองวัตถุต้องอยู่ตรงกลาง Good/ตาต้องมองจ้องภาพวัตถุตรงหน้า Maintain/ตาจับนิ่งกับวัตถุ) เมื่อเด็กทำไม่ได้ ควรปรึกษาแพทย์
4. เมื่ออายุ 3 ปี เป็นวัยที่เด็กพอจะให้ความร่วมมือในการวัดสายตาโดยใช้แผ่นภาพ เป็นรูปภาพ หรือรูปสัตว์ที่เด็กคุ้นเคย ขนาดต่างๆกัน สามารถวัดระดับการมองเห็นของเด็กได้ ในวัยนี้สายตาควรจะใกล้เคียงกับผู้ใหญ่ อีกทั้งเด็กวัยนี้มักจะให้ความร่วมมือในการตรวจดูว่ามี ตาเหล่หรือไม่ได้ดี จึงควรนำเด็กพบหมอตา (จักษุแพทย์) เสมอ ถึงแม้ผู้ปกครองไม่พบว่าเด็กเห็นผิดปกติ กล่าวคือ เป็นการตรวจสุขภาพตาเด็กนั่นเอง

อนึ่ง สมาคมจักษุแพทย์และกุมารแพทย์แห่งสหรัฐอเมริกา แนะนำให้เด็กควรได้รับการตรวจตาจากจักษุแพทย์เป็นระยะๆ เริ่มตั้งแต่แรกคลอด อายุ 6 เดือน อายุ 3 ปี และหลังจากนั้นควรตรวจทุกปี หรือ ตามจักษุแพทย์แนะนำ หรืออย่างน้อยปีเว้นปี ทั้งนี้เพื่อเป็นการตรวจสุขภาพตาเด็ก เพื่อป้องกันโรคตาที่ป้องกันได้ และเมื่อเกิดความผิดปกติของตา จะได้พบความผิดปกติแต่เนิ่นๆ ซึ่งจะช่วยให้ผลการรักษาดีขึ้นมาก แต่ถ้าพบความผิดปกติทางสายตา หรือ ของดวงตา เช่น ตาเหล่ ควรรีบนำเด็กพบจักษุแพทย์เสมอ